Mogen we Obama nog prijzen?

Het zit Obama niet mee. Hij kan toch minder dan we hadden gehoopt. Hij staat machteloos aan de kant van het olielek in de Golf van Mexico dat BP alsmaar niet weet te dichten. Na zijn rol in Kopenhagen, eind vorig jaar op de milieutop, kan hij nu de ‘Nobelprijs voor milieu’ zeker wel vergeten.

En met mensenrechten stelt de Amerikaanse president ook teleur. In de buurt van het olielek ligt namelijk nog een ander pijnpunt: Guantánamo Bay. Een van zijn, vooral in Europa met vreugde ontvangen, beloftes twee jaar terug betrof de sluiting van deze illegale gevangenis van met Al Qaida geassociëerde islamieten. De wederrechtelijkheid van dit nu al bijna tien jaar bestaande concentratiekamp waar mensen zonder proces of concrete aanklacht gevangen worden gehouden is vele bondgenoten een doorn in het oog. De geloofwaardigheid van de Verenigde Staten als wereldwijde behoeder van vrijheid en democratie wordt er zeer ernstig door aangetast. En daarmee ook het optreden in Irak en Afghanistan. En de geloofwaardigheid van Obama die in zijn campagne Guantánamo Bay beloofde binnen één jaar te sluiten loopt hierdoor aanzienlijke schade op.

Vorige week vroeg UNICEF aandacht voor de zaak van een van de Guantánamo-gevangenen, een voormalige ‘kindsoldaat’ uit Afghanistan. De inmiddels 23-jarige Omar Khadr, die de Canadese nationaliteit heeft, werd in 2002 als vijftienjarige gearresteerd en gedeporteerd naar Guantánamo Bay. Hij is de zoon van een gedode financier van Al-Qaida. Volgens UNICEF is de rechtszaak strijdig met internationale verdragen over de rechten van het kind. Een kind moet eerder als slachtoffer dan als dader worden gezien in een oorlog. De verantwoordelijke volwassenen zou men moeten oppakken en veroordelen. Kinderen verdienen in oorlogssituaties bescherming en geen vervolging. Het proces dat de VS nu tegen Khadr aanspannen is daarom een gevaarlijk precedent, volgens UNICEF. Ook dat kan Obama aangerekend worden. Voorlopig kunnen we constateren dat hij op het punt van mensenrechten minder gevoelig is voor buitenlandse druk dan de autoritaire leider van een arm Afrikaans land.

Kunnen we Obama om andere redenen misschien nog wel prijzen? De Nobelprijs voor de vrede heeft hij minder dan een jaar na zijn aantreden ontvangen. Er is toen veel kritiek geweest: als dat maar goed gaat. Maar zijn inspanningen om de kernwapens de wereld uit te bannen lijken mij wel een bevestiging van zijn belofte op dit gebied. Kort na zijn aantreden beloofde hij een kernwapenvrije wereld. Onlangs kwamen weliswaar ietwat gematigder plannen naar buiten. Maar je kunt niet ontkennen dat het Obama op dit punt serieus is. Amerika stopt met de ontwikkeling van kernwapens en dringt mogelijk eigen gebruik zo ver mogelijk terug (al wordt het niet uitgesloten). En hij sloot een verdrag met Rusland voor de vermindering van strategische kernwapens.

In deze lijn kon Obama de zaterdag afgesloten internationale conferentie over het Non-Proliferatieverdrag niet laten mislukken. In een voor de Amerikaanse diplomatie revolutionaire stap heeft de VS zich zelfs niet verzet tegen het noemen van Israël in de slotverklaring. Die gaat over een nieuwe conferentie over maatregelen tegen het verspreiden van kernwapens in het Midden-Oosten in 2012. Dat Maxime Verhagen Iran mist in de slotverklaring is voorspelbaar en toont aan dat hij de kernwapens minder serieus neemt dan zijn onvoorwaardelijke steun aan het regiem in Israël. Grote kans dat hij niet gepiept zou hebben als Iran wel en Israël niet genoemd was.