Minister Harbers kondigt (alweer) verbod op varend ontgassen aan

Minister Harbers heeft bekend gemaakt per 1 juli 2024 een nationaal verbod op varend ontgassen van chemicaliën, waaronder zeer zorgwekkende stoffen, in te voeren. Of de vlag werkelijk uit mag in dit lang slepende dossier weten we op 1 juli volgend jaar. Het zal niet de eerste keer zijn dat het ministerie terug komt op voornemens voor een nationaal verbod op varend ontgassen. In 2018 maakte toenmalig staatssecretaris Mansveld bekend dat varend ontgassen van vluchtige organische stoffen vanaf 2020 in heel Nederland verboden zou worden. En minister Van Nieuwenhuizen maakt later in 2018 bekend te onderzoeken of een sneller verbod mogelijk was. Nu is het dus minister Harbers die inzet op een nationaal verbod op varend ontgassen per 1 juli 2024. Daarbij zet de minister in op een verbod op het varend ontgassen van een grotere groep stoffen dan internationaal is afgesproken. Waarmee de minister tegemoet komt aan de wens van verladers en het varend bedrijfsleven.

Ontgassen wat is het ook al weer?

Nadat schippers hun lading hebben gelost is het soms nodig om de ruimen te ontdoen van restanten van die lading. Waar het vluchtige stoffen betreft wordt dit vaak gedaan door middel van het ontgassen van het varende schip aan de buitenlucht. De dampen die daarbij vrijkomen, bijvoorbeeld van benzeen of benzeenhoudende stoffen, kunnen milieu- en gezondheidsschade veroorzaken. Met behulp van ontgasinstallaties op de wal of op het schip kunnen schepen echter gecontroleerd worden ontgast.

Omvang emissies

Sargasso toonde in 2013 op basis van gegevens van CE Delft aan dat de emissies van varend ontgassen een factor 10 hoger lagen dan het RIVM rapporteerde via emissieregistratie.nl (korte versie, lange versie). De emissies daalde ook niet, zoals de VNCI toentertijd beweerde, maar lagen juist een factor 10 hoger dan officieel werd gerapporteerd. De publicatie van Sargasso leidde tot Kamervragen van de SP en GroenLinks, ook op lokaal en provinciaal niveau zijn de afgelopen jaren geregeld vragen gesteld over varend ontgassen. Uiteindelijk paste het RIVM de emissiecijfers voor varend ontgassen aan.

De cijfers van het RIVM zijn waarschijnlijk nog steeds aan de lage kant, aangezien er volgens de officiële cijfers van Emissieregistratie.nl ongeveer 24.000 kg benzeen emissie per jaar is t.g.v. ontgassen door de binnenvaart. Bij een buitentemperatuur van 20 graden Celsius bevat een gemiddelde binnenvaarttanker 900 kg benzeendamp. Dat betekent dat er volgens de officiële emissiecijfers minder dan 30 binnenvaarttankers per jaar varend ontgassen in Nederland. Het aantal schepen dat potentieel benzeen moet ontgassen per jaar is volgens cijfers van de Taskforce Varend Ontgassen 2.000. Of dedicated en comptabilateits varen werkelijk zo’n grote vlucht hebben genomen in de binnentankvaart? Ik hou m’n twijfels.

Provinciale verboden

Sinds 2015 hebben verschillende provincies provinciale verboden op varend ontgassen ingesteld, deels als onderdeel van een regiodeal met het rijk. Toen het Rijk beweerde dat provinciale ontgasverboden niet rechtsgeldig zijn werden dat dode mussen. De bewering van het Rijk bleek later onjuist, omdat de rechter de provincie Zuid-Holland opdroeg het provinciale verbod op varend ontgassen te gaan handhaven. Voor provincies is dat moeilijk omdat zij (anders dan Rijkswaterstaat) niet over schepen voor handhaving beschikken. Het Rijk weigert tot nu toe mee te werken aan handhaving van provinciale verboden op rijkswateren, ondanks de uitspraak van de rechter.

Nationaal versus internationaal recht

In de beslisnota, die bij de Kamerbrief gepubliceerd is, wordt nog steeds gedaan alsof er voor het invoeren van een nationaal verbod op varend ontgassen op een bredere groep stoffen aanpassingen in internationale verdragen gemaakt moeten worden. Verbazingwekkend, gelet op de uitspraak van de rechter over provinciale ontgasverboden en gelet op het paper van Professor Alessandra Arcuri van de Erasmus School of Law, waarin ze stelde dat het internationaal recht eerder verplicht tot een nationaal verbod op varend ontgassen dan dat het zo’n verbod onmogelijk maakt. Deze boodschap herhaalde ze tijdens een ronde tafelgesprek in de Tweede Kamer. Een ronde tafel gesprek waarbij de deelnemers unaniem waren in hun pleidooi voor een snelle invoer van een verbod op varend ontgassen, dus zeker de moeite van het terugkijken waard.

Los van de internationale regels liet ik op Sargasso een aantal jaar geleden ook bovenstaande infographic zien. Wie daar naar kijkt en de getallen vergelijkt met de normen die in de nationale emissierichtlijn voor benzeen staan of in de arbonormen mag zich nog steeds afvragen waarom varend ontgassen niet verboden kan worden op basis van nationaal recht. De SVGRE stelt dat bij ontgassen de eerste uren terugloopt van 200.000 mg/m3 naar 3.000 mg/m3. De norm voor landinstallaties is 1 mg/m3. Da’s een overschrijding van de norm met een factor 200.0000 tot 1.000. Voor de opvarenden kan dat ook niet gezond zijn. De norm vanuit de arbo is met 0.7 mg/m3 namelijk lager dan de milieunorm. Daarbij zijn er nog wel wat meer nationale regels waar varend ontgassen van chemische stoffen niet aan voldoet…

Vervolgstappen

Volgens de brief van Harbers heeft Frankrijk de ratificatieprocedure van het CDNI bijna afgerond en de verwachting is dat ook Zwitserland (de laatste Verdragsstaat die nog moet ratificeren) het einde van dit jaar de ratificatie heeft afgerond. De minister beweert nog steeds dat invoer pas kan als alle verdragsstaten het verdrag hebben geratificeerd, maar wil nu toch inzetten op snelle invoer van een nationaal verbod.

Een belangrijk onderdeel is ook dat er de Inspectie Leefomgeving & Transport gaat handhaven. Hiervoor wordt komend half jaar een plan opgesteld. Ruim 6 jaar na het aanpassen van het CDNI ligt dat blijkbaar nog niet op de plank. Het ministerie werkt ook aan een ‘roadmap varend ontgassen’. In de roadmap worden afspraken en acties opgenomen op het gebied van onder a ndere vergunningen, totstandkoming ontgassingsinfrastructuur, tijdlijn, rolverdeling en de inzet en doorontwikkeling van suboptimale ontgassingsinstallaties. De minister wil de roadmap voor de zomer klaar hebben en vaststellen in een volgend bestuurlijk overleg.

Conclusie

Voor omwonenden, schippers van binnenvaarttankers en de waterkwaliteit is het goed nieuws dat er eindelijk een eind lijkt te gaan komen aan het slepende dossier varend ontgassen. De vlag gaat pas uit als de beer daadwerkelijk geschoten is. De ervaring op dit dossier leert dat er altijd nog een onverwacht konijn uit de hoge hoed kan komen, waarmee een verbod of handhaving wederom worden uitgesteld.