COLUMN - Alweer dreigt Agnita Henrica Feis vergeten te worden. Was zijn voorganger Gerrit Komrij nog een liefhebber – hij had zelf een zeldzaam exemplaar van Oorlog in zijn bezit –, de bloemlezer Ilja Leonard Pfeijffer heeft onder zijn 1400 bladzijden geen ruimte gevonden voor deze dichteres en haar in 1915 in eigen beheer uitgegeven bundeltje.
Gelukkig maar dat het boekje per deze maand ook gratis via de DBNL gelezen kan worden. “Het gevoel woelt” onder deze gedichten, schreef de geleerde dichter Albert Verweij bij verschijnen in een recensie. “Het zoekt een uitweg en stoot zich telkens ontzet en verbijsterd tegen de kronkelwanden van de niet wijken willende gedachte.”
Rondspattend bloed
Agnita Feis. Oorlog. Verzen in staccato
In 20 gedichten beschrijft Feis de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog. Ze doet dat in verzen ‘in staccato’. In de meeste gedichten heeft iedere regel precies twee lettergrepen in een zogeheten jambisch metrum (taDAM). En doordat die regels zo kort zijn en heel vaak ook nog een parallelle structuur hebben (‘van noord/naar zuid’ of ‘wie heeft / nu rust / wie is nu stil’) wordt de kortheid van die regels nog benadrukt.
De angst, de smerigheid, het rondspattend bloed, de afschuw, de walging, worden er zo bij de lezer ingestampt:
De gil.
Een gil
snerpt rond
van noord
naar zuid,van pool
tot pool.
’t Is geen
geluid.Het is
een dolk.
Het is
een zwaard!Die gil,
die gil!
Die gil
bezwaartden mensch,
bezwaart
wat leeft.
Het veewoelt rond;
’t is bang.
Het beest
huilt mee.De aar-
de dreunt.
De lucht
wordt rood.Het hart
staat stil.
Het oog
wordt groot.De ziel
krimpt weg.
De geest
sterft af.Voor al
wat zacht
was is ’t
een graf!’t Geluid
was rood.
Nu wordt
het wit,als sterk
fel licht.
Zóó erg
is dit,dat kleur
en klank,
de aard’
ontvlucht’t Beheerscht
elk zacht,
elk zoet
gerucht.Wie heeft
nù rust?
Wie is
nu stil?Wie vindt
geluk
bij zulk
een gil?Die gil
is wit.
Die gil
is rood.Die gil
is zwart,
is meer
dan dood!Die gil
is ijs.
Die gil
is vuur!Die gil
dringt door,
door huid
en muur.Die gil
snerpt rond
van noord
naar zuid.O hoedt
u toch,
voor zóó’n
geluid!
Standbeelden
Je kunt er natuurlijk van alles bij bedenken: dat staccato is het geluid van het machinegeweer. De gil doet denken aan de schreeuw van Munch. Het werk zit dicht bij Feis was een van de eerste echt experimentele dichters. De beroemde Theo van Doesburg (met wie Feis indertijd getrouwd was) maakte etsen bij het werk; helaas heeft de DBNL die niet meegedigitaliseerd.
De reputatie van Feis is natuurlijk nooit van de grond gekomen, bijvoorbeeld omdat ze naast dit in eigen beheer uitgegeven dunne bundeltje nooit iets anders heeft uitgebracht. Op zichzelf staand is dat te weinig om dikke studies en standbeelden te veroorzaken. Als ze meer zou hebben gepubliceerd, zelfs als dat andere van veel lagere kwaliteit was geweest, was ze misschien bekend gebleven, juist om deze ene, bijzondere hartekreet.
Volgende week: Alie Smeding, De zondaar.
Reacties (1)
Klinkt wel ritmisch strak, is er al overwogen om er een beat onder te zetten en zo’n zanger die z’n petje verkeerd op z’n hoofd heeft staan, en z’n hand zo typisch hoog om de microfoon klemt, het te laten uh, brengen?