De bescherming van klokkenluiders is in Haagse kringen inmiddels een dik dossier waar maar geen einde aan lijkt te komen. De uitspraak van de Hoge Raad die klokkenluider Aad Bos (bouwfraude) opnieuw het juridische circuit in stuurt maakt het er niet makkelijker op. Bos meent dat alle klokkenluiders van deze uitspraak de dupe zijn. Wie fraude wil openbaren zal zich nu wel twee keer bedenken, verwacht hij. Ten onrechte. Want Bos was zelf ook verdacht van fraude. Daar ging de rechtszaak over die nu weer is opgestart. Andere klokkenluiders die verder niets misdaan hebben hoeven zich hier niets van aan te trekken.
Maar beschermd worden ze evenmin. Dat probleem is zeker nog niet opgelost. Daar wijst de FNV ook op, die zich bij monde van Rik van Steenbergen verbaasd toont over de vasthoudendheid van het OM in de zaak-Bos. Maar niet Justitie maar de politiek moet hier als eerste aangesproken worden. Het lijkt er op alsof men het belang van klokkenluiders nog steeds onvoldoende inziet. Niet alleen de bouwfraude, maar ook de de DSB-affaire is gestart door klokkenluiders. Niet door officiële toezichthouders of inspectiediensten, maar door mensen die het niet langer konden aanzien dat regels en morele codes werden overtreden.
Het maatschappelijk belang van de klokkenluider is zo evident, dat het onbegrijpelijk is dat er van een wettelijke bescherming nog steeds geen sprake is. Er is een convenant van de Stichting van de Arbeid, maar dat is vrijwillig. In verschillende sectoren en bij de overheid zijn er interne procedures voor klokkenluiders. Maar een algemene wettelijke bescherming is er nog steeds niet. GroenLinks-kamerlid Ineke van Gent heeft daarvoor al in in 2003 een initiatiefwet ingediend, waar sindsdien weinig meer van is vernomen. En een SP-voorstel voor een fonds voor klokkenluiders die hun baan kwijtraken, aangenomen in de Tweede Kamer in 2007, is door de regering naast zich neergelegd. De SP komt nu zelf met een initiatiefwet. Eind vorig jaar wist de SP in de Kamer er bij Minister ter Horst nog wel een Advies- en Verwijspunt voor klokkenluiders uit te slepen. Verder wilde deze PvdA-minister niet gaan.
Is er een kans dat dit onderwerp in een Paars-plus regering eindelijk geregeld gaat worden? Dat zal, denk ik, erg afhangen van de bewindspersoon die het onderwerp in de portefeuille krijgt. Afgaand op de berichten over de formatie zal het geen onderwerp worden waarop partijen zich gaan vastleggen. De kans dat een klokkenluidersregeling op de agenda komt is met GroenLinks en D66 in de regering wel wat groter.
Iets dergelijks geldt ook voor een ander, zeer verwant, en eveneens al langer lopend dossier waar door de Haagse besluiteloosheid dikke lagen stof op liggen: de Wet op de openbaarheid van bestuur. Mariko Peters van GroenLinks heeft nog niet zo lang geleden voorstellen gedaan voor aanpassing van de oude wet, die al langer onder vuur ligt. Net als bij de klokkenluidersregeling loopt Nederland op dit punt ver achter bij de buurlanden. Ook Pechtold van D66 heeft zich in een interview met het Historisch Nieuwsblad voorstander verklaard van aanpassing van de wet en grotere openheid van overheidsarchieven. “Geheimhouding moet niet de norm zijn”, vindt hij. En dat is bij sommige delen van de overheid (Koninklijk Huis, Defensie, Justitie, Politie) nog steeds wel het geval.
Als de stemmen van GroenLinks en D66 in een Paars-plus coalitie gehoord worden zou er dus beweging moeten komen op deze gebieden. Voor de overheid zelf zijn er grote voordelen te behalen: hoe meer openbaarheid, hoe minder noodzaak voor het optreden van lastige klokkenluiders. Dus waar wacht men nog op?
Reacties (4)
Toch heeft ook Bos een punt, in zijn geval is ’t maar de vraag of, en zo ja hoeveel, er hierover bekend was geraakt en of justitie er iets mee had kunnen doen zonder hem.
Dat ontslaat hem zelf natuurlijk niet van medeplichtigheid, maar je zou best kunnen denken aan een kombinatie van straffen en steunen.
Je zou kunnen denken aan een lagere straf als beloning voor ’t melden en hulp bij ’t opbouwen van een nieuw leven na de straf. Nou is Bos dan wel niet gestraft, maar zijn maatschappelijke positie sinds de affaire zal denk ik zeker veel mensen in vergelijkbare posities afschrikken als klokkeluider te fungeren.
Het lijkt misschien een beetje onrechtvaardig, maar kriminele getuigen uit wat gewelddadigere kringen krijgen soms ook hulp bij ’t opbouwen van een nieuw leven, vaak zelfs met een nieuwe identiteit.
Lijkt me een geval van kiezen tussen ’t grotere kwaad (laat ze lekker doorfrauderen) of ’t kleinere (maak ’t voor medeplichtigen aantrekkelijk justitie te helpen). Betaal een bescheiden beloning aan Bos eventueel uit het geld dat hij VROM bespaard heeft, dan hoeft justitie geen ‘vuile handen’ te maken.
Bos heeft al financiële hulp gekregen van de overheid. Dat stond los van deze zaak. Ben het met je eens dat vervolging vanwege een strafbaar feit in deze zaak erg hard aankomt, gezien het ‘grotere kwaad’ dat hij aan het licht heeft gebracht. Moeilijk te verdedigen, inderdaad. En het wekt op z’n minst de schijn dat men hiermee klokkenluiders wil afschrikken. Voor de Hoge Raad denk ik dat deze argumenten minder telden dan de zuiverheid van de rechtspraak. Men vond dat de gronden voor ontslag van rechtsvervolging niet deugden. De grootste verantwoordelijkheid voor het voortduren van dit onrecht ligt echter bij de politiek.
Bos moet als afschrikwekkend voorbeeld dienen om te voorkomen dat de economische elite nog veel meer van dit soort zaken aan haar broek gesmeerd krijgt, natuurlijk. Paul van Buitenen is feitelijk hetzelfde overkomen in de politiek, en de Amerikaanse militair, die een Amerikaanse misdaad in Irak naar buiten bracht, wordt nu voor de krijgsraad gesleept. Jeremy Sivits kreeg een jaar cel, werd gedegradeerd en kreeg ontslag, omdat hij de folteringen in Abu Ghraib had gefotografeerd….
Klokkenluiders zijn helden en vrijheidsstrijders, maar ze zijn niet geliefd bij de elites, wier illegale praktijken ze aan de kaak stellen. het is dus onbegrijpelijk, maar tegelijk ook niet verwonderlijk, dat de politiek hier geen betere maatregelen voor neemt. Onbegrijpelijk, omdat de maatschappij als geheel gediend is met die maatregelen. Niet verwonderlijk, omdat zij de economische elite niet tegen zich in het harnas willen jagen. Veranderingen op dit gebied zullen dus hooguit schoorvoetend en zeer langzaam plaats vinden. Positief einde: ondanks de cynische woorden hierboven mogen we blij zijn in een democratie te leven, waarin in elk geval de mogelijkheid bestaat om klokkenluiders te ondersteunen, omdat er niet één enkele elite is en waarin de politieke elite niet altijd of alleen de economische elite vertegenwoordigt.
@2: Die financiële steun kreeg hij pas jaren later en nadat hij eerst zo’n beetje alles was kwijtgeraakt. Dat de Hoge Raad zuiverheid betracht lijkt me een groot goed -de rechtsstaat is me liever dan de demokratie- des te belangrijker dat de politiek een regeling invoert.
@3: De Abu Ghraib-affaire en de hele kontekst daarvan (o.a. de oorlog in Irak) zijn me wat te ingewikkeld om die zo te vergelijken met Bos of van Buitenen. Laat ik er dit over zeggen: hij heeft duidelijk minder straf gekregen dan b.v. Charles Graner of Lynndie England, maar aan de andere kant zijn er ook een hoop mensen buiten schot gehouden.
En “Bos moet als afschrikwekkend voorbeeld dienen” klinkt me wat te komplot-theorieachtig. Ik geloof niet dat de politiek bewust probeert fraude in stand te houden (ook al zullen er vast wel een paar losse politici zijn die zelf niet helemaal zuiver zijn).
Van Buitenen lijkt me wat dat betreft meer to the point: de mensen waarover hij de klok luidde kwamen uit dezelfde kringen als de mensen die met het gebeier aan de slag moesten. Van Buitenen werd een beetje ervaren als een verrader, net als Bos in de bouwwereld, met dít verschil dat de bouwwereld niet de wetten en regels maakt.