In een recent artikel in de Guardian werd de neergang van de filmcultuur beklaagd. Waren er vroeger fijnzinnige meesters als Yasojiru Ozu actief, daar wordt het nu beheerst door megalomanen zoals James Cameron. Vergeten wordt dat er een regisseur actief is die bijna het volmaakte tegenbeeld van Cameron is.
Werner Herzog en James Cameron zijn slechts bij één gelegenheid direct de concurrentie aangegaan. De Amerikaanse National Science Foundation bood een beurs aan voor een filmmaker om naar Antarctica te gaan. James Cameron schreef erop in, met het voorstel om een crew van 36 man mee te nemen. Omdat het 10.000 dollar per dag kost om een mens op Antarctica in leven te houden keek de stichting toch even verder, en kwam bij Werner Herzog uit, die voorstelde om met een crew van twee mensen te komen – een cameraman, en zichzelf als geluidsman. Het resultaat was de documentaire Encounters at the End of the World.
Deze episode benadrukt het fundamentele onderscheid tussen de beide heren. In een film als Avatar met veel geld en speciale effecten wordt de veronderstelde werkelijkheid tot een bedrieglijk sprookje gemaakt. De film zou gaan over de strijd tussen een authentiek, in harmonie met de natuur levende maatschappij, losjes geinspireerd op pre-columbiaans Amerika, en een westerse samenleving. De vraag is dan waarom Cameron niet het echte verhaal van de verovering van de Amerika’s in beeld brengt. De reden ligt zeer voor de hand. De werkelijke samenlevingen van bijvoorbeeld de Indianen in het Amazone-gebied voldoen niet aan het ideaalbeeld. Cameron vervalst de natuur, spiegelt een mooiere natuur voor die niet in werkelijkheid kan bestaan. Hij komt feitelijk nooit met de natuur in aanraking. Tussen hem en de natuur staan de mensen die hij in dienst heeft, en in laatste instantie de technologie.
Herzog daarentegen trekt al jaren met weinig financiele middelen de wildernis in. In plaats van een schijnwerkelijkheid te scheppen, filmt hij het wonderlijke en onbegrijpelijke in de werkelijkheid zelf. Ook hij heeft films gemaakt over de confrontatie tussen de westerse mens en plaatselijke beschavingen. Aguirre, der Zorn Gottes is het meest bekende voorbeeld. Herzog, die dichter bij de natuur staat, heeft geen illusies. De westerse mens is hard, hij geeft het toe, maar de jungle is misschien nog wel harder.
Cameron maakt vermakelijke films, die een droombeeld proberen te schetsen, die veel geld ophalen, en veel publiciteit oogsten. Maar hij definieert daarmee nog niet de hedendaagse filmcultuur. Het bestaan van Werner Herzog, Cameron’s volmaakte tegenbeeld, bewijst het.
Reacties (29)
Bleuh. Waarom zoek je een tegenstelling als die er niet is?
Dit is een betoog waarom blauw een betere kleur is dan geel, terwijl beide kleuren in het kleurenspectrum thuis horen.
Ach ja, het strijden om dezelfde subsidie is wel een mooie opportunity om de aandacht te vestigen op de verschillende soorten filmmakers.
Cameron maakt geen documentaire over de Maori of over de Pemón-indianen. Cameron maakt een Fantasy speelfilm om mensen te vermaken en er aan te verdienen. En daar is niets mis mee. Voor een documentaire koop ik wel een DVD uit de BBC-reeks.
Het zou alleen jammer zijn als het big budget product voorkomt dat er mooie kleinschalige films gemaakt worden. Daar is wel wat mis mee.
@1 Om mijn stukje nog maar een keer samen te vatten, wil ik zeggen dat de tegenstelling berust op drie punten.
In de eerste plaats is Herzog, ondanks zijn successen, altijd low budget-films blijven maken, terwijl Cameron bij uitstek een big budget-regisseur is. Ze zijn w.d.b. de twee uitersten op het spectrum.
Ten tweede verwijdert Cameron zich extreem van de werkelijkheid, terwijl Herzog juist dichterbij de werkelijkheid blijft dan wie ook.
Ten derde heeft Herzog een theorie over de jungle als een theater van de wreedheid, terwijl het in Cameron´s wereldbeeld juist harmonisch is.
@3 Zolang het puur entertainment blijft is er inderdaad niets mis mee. Maar Cameron wil tevens een boodschap brengen, die door miljoenen mensen voor zoete koek geslikt wordt. En met de aandacht voor zijn film drukt hij intelligentere uitingen in ieder geval uit de publieke discussie. De meeste mensen kopen nl. geen BBC-dvd´s. Avatar is geen leuk tussendoortje, maar waarschijnlijk een van de belangrijkste cultuuruitingen van dit moment. Daarom is het jammer dat de film op het niveau van het denken zo veel te wensen overlaat.
@5 Hoi Berend, ik heb je stuk wel gelezen hoor.
Maar met het schetsen van gezochte tegenstellingen tussen twee uitersten definieer je nog niet kenmerken van de wereld waartoe ze horen, i.e. de filmcultuur.
Als je wilt bestrijden dat de pretenties van Cameron (welke pretenties eigenlijk?) niet waargemaakt worden, dan moet je die pretenties een voor een afpellen. En je raakt me een beetje kwijt in je betoog als je vind dat Cameron niet de hedendaagse filmcultuur definieert en tegelijkertijd zegt dat Avatar geen leuk tussendoortje is, maar een van de belangrijkste cultuuruitingen van dit moment. Wat mij betreft is Avatar schitterend gemaakte fictie (met een laf verhaaltje), Encounters At The End Of The World is een documentaire (over een wereld die niets met de mijne van doen heeft). Ik heb ze beide gezien en vraag me af waarom je vindt dat ik zou moeten kiezen welke van de twee de hedendaagse filmcultuur definieert. Mijn antwoord zou zijn: allebei of geen van beide.
Hallo Paul,
Ik geef toe dat ik mijn standpunt hier en daar niet heel erg helder geformuleerd heb, en dat een paar dingen met elkaar in tegenstrijd lijken. Het wordt trouwens wel ingewikkeld, omdat je me ertoe dwingt goed na te denken wat ik nou eigenlijk bedoelde. Ik heb het gevoel dat ik iets fundamenteels op het spoor ben, maar kan het bij navraag idd niet goed uitleggen. OK, nieuwe poging.
Film, en ook televisie, kan twee doelen nastreven. De kijker een sprookjesachtige schijnwereld voortoveren, of ze de werkelijkheid laten zien vanuit een nieuw perspectief. Voorbeeld van het eerste is The OC – de avonturen van een verzameling onmogelijk mooie tieners. Voorbeeld van het tweede is bv. The Wire – het op indringende wijze in beeld brengen van een werkelijkheid die de kijker uit zijn eigen ervaring niet kent. Het gaat hier overigens niet om het verschil tussen bv. een film die zich in de feitelijke wereld afspeelt, en een science fiction-film.
Er is een tendens om met steeds verder gaande middelen de werkelijkheid op te schonen, en er een droomwereld van te maken. Cameron´s film Avatar gaat hierin misschien nog wel het verst, met zijn ontmenselijkte acteurs. Het scheppen van een geidealiseerde schijnwereld en het aanwenden van financiele middelen, gaan hierbij hand in hand. James Cameron zie ik hier dus als het symbool van een ontwikkeling.
Herzog is een filmmaker die juist met nadruk het gebruik van financiele middelen schuwt. Dat betekent dat hij, ook als hij films maakt die duidelijk niet de fysieke werkelijkheid weergeven, zoals bv. zijn Dracula-film ´Nosferatu´, of het surrealistische ´Auch Zwerge haben klein angefangen´, ons toch meer over de werkelijkheid vertellen.
Kortom – James Cameron wilde ik neerzetten als de filmmaker die tot nu toe het verst gegaan is in de tendens van het scheppen van een schijnwereld, Herzog als de filmmaker die zich volledig aan deze ontwikkeling onttrekt.
Maar is die stijl van verhalen vertelllen – alles uitvergroten, fantastischer maken – niet heel menselijk? Kijk naar sprookjes.
Dat mag zo zijn. Maar het scheppen van een moreel volkomen heldere wereld, waar het volstrekt duidelijk is wie goed is en wie slecht, is desondanks kwalijk. Dat is ook het bezwaar dat ik tegen veel fantasy-romans heb, en tegen bv. Star Wars. Niet het feit dat er een fysiek onmogelijke wereld geschapen wordt, maar dat de morele ambivalentie tot bijna nul wordt gereduceerd.
Darth Vader is uiteindelijk moreel ambivalent en redt zijn zoon ipv hem te doden.
Ik denk dat entertainment niet altijd moreel hoogdravend moet zijn. Dat leidt tot nog bedenkelijker films.
Hoogstens kun je klagen over de hoeveelheid van het ene tov het andere.
Bovendien zou je die heldere tegenstellingen kunnen zien als een aansporing om het goede te doen.
En hoeveel morele ambivalentie bevatten de films van Herzog?
Darth Vader komt misschien tot inkeer, maar de films in hun totaliteit gaan om een militair conflict, waarbij de ene partij duidelijk goed, en de andere partij duidelijk slecht is.
Entertainment hoeft niet moreel hoogdravend te zijn, maar op het moment dat een film een boodschap bevat die invloed op mensen zal hebben wordt het morele gehalte automatisch een punt van discussie.
Een ´aansporing tot het goede´ is zoiets per definitie niet. Moreel goed gedrag is mijns insziens onlosmakelijk aan zelf-relativering verbonden. Het gaat er altijd om je eigen beperkingen in te zien, en het standpunt van anderen te begrijpen. Pas dan kune je empathisch, en dus goed, handelen. Het hebben van een wereldbeeld waarin je ervan uitgaat dat je aan de goede kant staat, dat jouw gedrag goed is, en dat de andere kant fout is, maakt het juist veel waarschijnlijker dat je moreel onjuiste beslissingen neemt. De invasie van Irak is een goed voorbeeld. De Amerikanen hadden Saddam Hoessein als het kwaad ingeschaald, niet geheel zonder aanleiding, en zichzelf zagen ze dus als het goede dat daar tegenover stond. De complexiteit van de verhoudingen over het hoofd ziend zijn ze er ´guns blazing´ in gegaan.
De films van Werner Herzog gaan in veel gevallen over wreedheid. De wreedheid van de mens, tegenover de wreedheid van de natuur. Of im sommige gevallen de naiviteit van de mens tegenover de wreedheid van de natuur, zoals in ´Grizzly Man´. En ook hoe in de natuur wreedheid en schoonheid samengaan. ´I do not hate the jungle. I love it, I love it very much. But I love it against my better judgement,´ zegt Herzog in ´The Burden of Dreams´. Dat is dus inderdaad een meer complexe en ambivalente boodschap dan we in bv. Avatar tegenkomen.
Ik waardeer je filosofische inslag, maar in je antwoord ga je niet in op mijn bezwaar: entertainment moet meestal geen morele uitdaging in zich bevatten.
Soms wil ik popcornvermaak, soms wil ik moreel drama.
Je voorbeeld rond Saddam legt denkelijk meer verantwoordelijkheid neer bij de media dan bij films.
Bovendien zijn er genoeg films die wel doen wat jij beoogt, zelfs in Hollywood (bv. Traffic en Syriana, of veel lichtvoetiger als in Bruce Almighty).
Over wreedheid hoef ik denk ik geen lijstje films te geven.
Door zeer nadrukkelijk op een politieke kwestie in te spelen diskwalificeert Avatar zich als popcornvermaak. Films als Star Wars of Pirates of the Caribbean brengen geen boodschap, dus met die films heb ik geen problemen. Het simpele dualisme is in Star Wars niet zo’n probleem. Pas op het moment dat een vergelijkbaar dualisme voorkomt in een film die duidelijk een politieke en filosofische lading heeft, wordt het moeilijk.
Ik denk dat het enthousiasme voor die oorlog bij het publiek wel degelijk is beinvloed door het feit dat alle Amerikanen met jingoistische, moreel simplistische films zijn grootgebracht. Ook simpel vermaak heeft een impact op het wereldbeeld van mensen.
Zoals gezegd zijn, in mijn optiek, Cameron en Herzog de extremen op een spectrum, waar heel veel tussen zit.
Het is inderdaad zo dat de inhoudelijke boodschap van AVATAR van bedenkelijk allooi is. De mythe van de “nobele “met alles in harmonie levende wilde, en het platte cliché van de inslechte, uit hebzucht alles vernietigende blanke Europeanen is misschien wel politiek correct, maar toch wel wat triestig. Dat de held dan bovendien pas “ne goeie” wordt als hij zijn eigen ras verraadt is ook weer zo’n statement met een zéér ranzig sausje.
@13 Welke politieke kwestie?
Iedere film brengt een boodschap over. Als die boodschap overeen komt met je eigen wereldbeeld, denk je dat er geen boodschap in zit. Is die boodschap strijdig met je eigen wereldbeeld, dan irriteert die boodschap je en valt de boodschap op.
Een beetje hetzelfde effect als bij IQ tests, bijvoorbeeld. Het valt ons totaal niet op, dat onze eigen IQ tests onze eigen westerse wereld en denkwijze weerspiegelen. Als je naar de uitslagen van die tests kijkt, lijkt het net alsof mensen uit andere landen of delen van de wereld dommer zijn. Maar als je in hun land van herkomst een door hen gemaakte IQ test moet maken, lijkt het plots alsof je zelf veel dommer bent geworden in verhouding tot die persoon. Maar daarbij gaat het mij er om, dat het ons niet op valt, dat onze IQ tests (west-NL-blank) biased zijn. Wij denken, dat ze volkomen neutraal en niet bevooroordeeld zijn, omdat de vragen in die tests met ons eigen wereldbeeld overeenkomen. En dat gaat bij films net zo.
PS. een voorbeeld? Kijk wat berend schrijft in reactie nr 11: “de films in hun totaliteit gaan om een militair conflict, waarbij de ene partij duidelijk goed, en de andere partij duidelijk slecht is”.
Dat is een overduidelijke politieke boodschap. Het prepareert mensen precies voor wat je verder in nr 11 beschrijft. Amerika kan zich als de ‘goede’ kant tegenover irak profileren, terwijl Saddam de ‘dark side’ vertegenwoordigt. En er is bijna geen Amerikaan, die zich daar vragen bij stelt, want de boodschap van Star Wars is goed overgekomen. Wij zijn de goeden en onze tegenstanders zijn de slechten. Een gulden middenweg bestaat niet.
Je kunt Avatar hetzelfde verwijt maken, maar het is onzin te beweren, dat de ene fantasyfilm meer politieke boodschap in zich heeft dan de andere.
‘Avatar’ gaat zeer specifiek over de milieu-problematiek. Star Wars is dusdanig abstract en cartoonesk, dat het moeilijk is daar een boodschap uit te halen die tot een specifieke handelswijze aan zou zetten.
Ik heb een beetje moeite met de ondertoon van je argumenten en opmerkingen, Berend.
Je gaat volgens mij heel erg uit van wat een film volgens jou zou MOETEN zijn – als ik je goed begrijp: drager van een moreel aanvaardbare boodschap.
En volgens mij schat je de kracht van een film verkeerd in. Films, televisieprogramma’s en welke andere media ook zijn geen magic bullets die kijkers opvoeden en sturen. Als iemand death metal luistert en schietspelletjes doet, zorgt dat er niet voor dat hij daarna een school binnenloopt en iedereen overhoop knalt.
Verwacht niet te veel van een megafilm als Avatar. Het is veel boemknalschiet en kijk-mij-eens-vette-filmeffecten-gebruiken opgehangen aan een boeketreeksverhaaltje over nobele wilden, slechte slechteriken en bulldozers die bomen platmaken. Meer niet, wat mij betreft.
Een film is vooral een film, geen preek. An Inconvenient Truth, dat is een preek. Of Capitalism: A Love Story.
Op het moment dat een film nadrukkelijk een boodschap brengt (hetgeen volgens mij bij Avatar het geval is, dan wordt die boodschap een beoordelingscriterium. En deze film is tot op zekere hoogte wel een preek. Het is overigens niet zo dat de boodschap me op zich tegen staat – ik sta zelf links van het midden en maak me zorgen over het milieu. En het is ook niet zo dat ik me normaal gesproken in mijn voorkeuren laat leiden door de ideologische boodschap van een film – mijn voorkeuren strekken zich uit van Bertolt Brecht tot Joseph Conrad.
Maar Avatar (net als een paar jaar terug The Day After Tomorrow) is een spektakelfilm met een boodschap, en de boodschap is ongenuanceerd en dom. Deze films staan niet zo ver van An Inconvenient Truth af.
Volgens mij zoek je toch echt te veel achter zo´n film, Berend. The Day After Tomorrow is gewoon gebaseerd op een gedachtenexperiment: wat zou er gebeuren, als de warme golfstroom stopt. dat is eerder gebeurd en leidde toen tot een ijstijd. In de film wordt dat vervolgens lekker aangedikt, alsof dat in een week tijd kan gebeuren. Als je de film vervolgens interpreteert alsof daar gezegd wordt, dat we nu moeten stoppen met CO2 uit te stoten of iets dergelijks. leg je toch te veel van een eigen gefantaseerde boodschap in die film. Als je dat los laat, kijk je met veel meer plezier nar een film.
Het doet ij eigenlijk een beetje denken aan mijn eigen kinderen vroeger, als ze bang voor een film waren. “Nee, kinders, het is maar een film, het is niet echt”.
@20: The Day After Tomorrow was géén boodschap-film. Het was een rampenfilm(zoals veel films vd maker) bedoeld om ons te vermaken. De thema’s die in de film werden aangesneden zijn slechts bedoeld om het flinterdunne verhaaltje en overweldigende FX bijeen te houden… zoals bij alle films van deze maker. De technische epistels zijn ronuit ridicuul. En waarom zou die maker niet mogen inhaken op de actualiteiten om zijn verhaal een beetje makkelijker dicht bij het publiek te brengen? De makers zelf vliegen er geen mijl minder om. De kijkers weten dat ze naar een film gaan, niet naar een uitzending van het journaal.
Enfin, je mag gerust de films naast elkaar leggen. Da’s leuk, maar hecht niet te veel waarde aan de boodschap van Cameron. De films kunnen prima naast elkaar bestaan.
De commentaren hebben allemaal dezelfde tendens. Het zijn maar films, neem ze niet te serieus, dan geniet je er meer van. Ik ben het daar niet mee eens. De westerse wereld bestaat uit democratieen. Ook het wereldbeeld van mensen die niet buitengewoon intelligent zijn, en geen nieuws kijken, heeft daarom een grote impact op de maatschappij. Het zou daarom raar zijn om boeken als pak ´m beet Ulysses van Joyce of ‘The End of History’ van Fukuyama serieus te bespreken, en films als ‘Avatar’ als niet ter zake doend plat vermaak terzijde te schuiven.
Overigens doet het nadenken over de boodschap van een film geen afbreuk aan de mate waarin ik ervan geniet. Eerder integendeel. Ik ben me nu al een maand lekker aan het opwinden over ‘Avatar’, en vind dat heerlijk.
Dramklukkel heeft het volgens mij mis als hij beweert dat The Day After Tomorrow geen boodschap heeft. Die is er wel degelijk: op het einde van de film zegt de president dat de Amerikanen blij mogen zijn dat Mexico hen wilt opvangen, en dat het daarom goed is geweest dat de USA jarenlang de ongekontroleerde migranteninstroom(meer dan 20 miljoen)vanuit Mexico heeft gedoogd. Bijna alle Hollywoodfilms(waaronder dus ook AVATAR) hebben zulke boodschappen. Dit heeft dus wel degelijk een politieke bedoeling:de morele standaard in het westen aan te passen en de wilde migraties uit specifieke landen zonder kritiek te aanvaarden(op straffe van moreel verwerpelijk gekatalogeerd te worden).Men moet de politieke invloed van Hollywood zeker niet onderschatten, alleszins niet willen ontkennen.
Thierry – Ja en nee. Er zitten inderdaad veel politieke boodschappen in Hollywood-films. Maar het is volgens mij niet zo dat die boodschappen systematisch links van het midden zijn. Het migratie-punt in The Day After Tomorrow was een betrekkelijke bijzaak. Je schijnt te impliceren dat Hollywood een soortement pro-migratielobby is. Ik zou me zo uit het hoofd weinig voorbeelden kunnen herinneren die deze gedachte ondersteunen. Voor The Day after Tomorrow klopt het wel, maar, zoals gezegd, was dat niet het hoofdpunt.
“heeft dus wel degelijk een politieke bedoeling:de morele standaard in het westen aan te passen en de wilde migraties uit specifieke landen zonder kritiek te aanvaarden”
Bwahahahhaha
en zo’n beetje alle actiefilms hebben zeker als politieke bedoeling om de stelling te propageren dat arabieren slechte mensen zijn.
Jij verheft zelf beelden en toevalligheden die filmmakers gebruiken tot politieke statements.
Klein nuanceverschil met die boodschappen.
Wordt de film gebruikt als middel om ons van een belangrijke boodschap te overtuigen?
Of probeert men de film te verkopen door er wat belangrijke boodschappen in te jassen?
Ik zie de film The Day After Tomorrow als een spectaculair avondje, dat het niveau ID4 of Godzilla slechts mondjesmaat ontstijgt. En daarom slik ik ook voor zoete koek dat die films propvol zitten met wetenschappelijke incorrectheden en fouten.
De mensen zijn geen kleine kinderen die de Calgonit-mannen in witte jassen aanzien voor echte wetenschappers.
Emmerich films zijn dan ook geen betoog. Kijken we naar Inconvenient Truth, dan vindt ik het een ander verhaal. Daar dienen de feiten dus ook keihard te kloppen.
En ik maar denken, dat de denkbeeldige politieke lading in The Day After Tomorrow op het milieu was gebaseerd… Maar er blijken dus nog gekkere associaties mogelijk, als je wereldbeeld maar genoeg vervormd is.
Bugs Bunny is vast en zeker ook een creatie van de radicale dierenactivisten. Roadrunner is duidelijk een creatie van de autolobby. Als je maar paranoïde genoeg bent, geloof je dat soort denkbeelden wel.
Zo, de woorden zijn gevallen!Paranoïde enz… Toch wel spijtig dat als men wat dieper op de dingen ingaat of afwijkende meningen poneert, men onverbiddellijk in dat soort hoekje wordt gedrumd. Mark lacht met de analyse dat Hollywood politiek geëngageerd is, maar in zeer veel films kan dat inderdaad vastgesteld worden, ook in die genoemde aktie-prenten.De Multi-culturele maatschappij wordt voortdurend gepromoot:als Marc en Pedro zich de moeite willen doen een tijdlang elke Hollywoodfilm aandachtig te bekijken zal dat ook aan hen opvallen.Neem nu de hedendaagse tv-series;alle figuren zijn netjes verdeeld volgens de multiculturele normen.De politiechefs,dokters en IT-specialisten zijn heel dikwijls negers enz..Als je een tijdje in de USA hebt vertoefd merk je heel snel dat de realiteit wel eventjes anders is. Maar goed, ik geef je hier een link van CNN,waar de negatieve invloed van AVATAR op het zelfbeeld van de blanke Amerikaan aangetoond word.Ik zou zeggen:kijken maar!
A CNN article titled ?Audiences experience ?Avatar? blues? (www.cnn.com/2010/SHOWBIZ/Movies/01/11/Avatar.movie.blues/index.html)