Het gebruik van verpleging en de verzorging voor mensen thuis of in instellingen zal de komende jaren blijven doorgroeien. Van 11 miljard in 2009 zal dit bedrag groeien tot 25 miljard in 2030. Gesteld dat we dit als een probleem zien, wat kunnen we ertegen doen? Een verhoging van de eigen bijdrage zal geen soelaas bieden, menen Evelien Eggink en Debbie Oudijk, beiden werkzaam bij het Sociaal en Cultureel Planbureau.
In 2009 gebruikten 940.000 mensen een vorm van publiek gefinancierde thuiszorg, verpleeghuiszorg of verzorgingshuiszorg. De vergrijzing zal het beroep op deze zorg opstuwen. Wij hebben becijferd dat er in 2030 intotaal 1,25 miljoen gebruikers kunnen worden verwacht. Dit betekent een stijging van ongeveer 1,5 procent per jaar. De meer intensieve vormen van zorg, met name van de instellingen, zullen sterker toenemen dan de lichtere en goedkopere zorgvormen.
Op basis van de vergrijzing hadden we wel een veel sterkere stijging van het gebruik verwacht. Zo komt de groei van het aantal 65-plussers tot 2030 uit op 2 procent per jaar, en die van het aantal 80-plussers zelfs op 2,5 procent per jaar. Het zorggebruik wordt gedempt doordat ouderen steeds langer in goede gezondheid verkeren en door een hoger inkomen en opleidingsniveau minder afhankelijk zullen zijn van publiek gefinancierde zorg. Bij deze berekeningen is geen rekening gehouden met moeilijk te voorspellen effecten van beleid of veranderde voorkeuren van gebruikers.
Van 11 miljard euro in 2009 tot 25 miljard in 2030
Hoewel deze stijging van het gebruik dus meevalt vergeleken bij de groei van het aantal ouderen, zijn de kosten wel sneller gestegen dan het aantal gebruikers. Dat komt doordat het gebruik van de duurdere (intensievere) vormen van zorg sneller toenam dan de goedkopere. Daarnaast neemt de zorgbehoefte van met name de tehuisbewoners toe. De kwaliteit van de zorg is daar ook verbeterd, bijvoorbeeld doordat de bestaande meerpersoonskamers zijn omgezet in eenpersoonskamers. Dat betekende een verbetering van de privacy en het comfort van bewoners, maar resulteerde ook in stijgende kosten.
De publieke uitgaven aan verpleging en verzorging bedroegen in 2009 bijna 11 miljard euro. Als we ervan uitgaan dat de stijging in zorgprijzen van de afgelopen periode ook in de toekomst doorzet, zullen de reële uitgaven opnieuw veel sterker toenemen (4,1 procent per jaar) dan het aantal gebruikers (1,5 procent per jaar). Dit betekent dat de reële uitgaven oplopen tot 25 miljard euro in 2030. Uitgaande van de gebruikelijke aanname van een jaarlijkse toename van het BBP van 2 procent op lange termijn zullen de publieke uitgaven aan deze sector dan toenemen van 1,9 procent van het BBP in 2009 tot 2,9 procent in 2030.
Is de betaalbaarheid een probleem?
Zijn de toenemende zorguitgaven een probleem? Een voor de hand liggend antwoord op die vraag is: nee, mits we met z’n allen bereid zijn meer aan de zorg voor kwetsbaren bij te dragen. Maar daar zit nu ook net de crux, want waar ligt de grens aan de zorg die we willen leveren? En hoe ligt de balans tussen de kwaliteit van de zorg en de prijs die we daarvoor collectief willen betalen?
Uit internationaal onderzoek blijkt dat men in Nederland reeds bij relatief lichte beperkingen recht heeft op zorg. De verantwoordelijkheid voor de zorg ligt daarmee vooral bij de overheid. Gezien de kwaliteitsimpuls die het kabinet Rutte voor de ouderenzorg voorstaat, is hiervoor ook politiek draagvlak.
Tegelijkertijd wordt er in een welvarende verzorgingsstaat als Nederland ook weer niet minder informele zorg verleend dan in andere landen, getuige de bijdrage van Dykstra op Sociale Vraagstukken. Daarmee lijkt niet alleen de overheid, maar ook de samenleving een substantieel deel van de verantwoordelijkheid voor de zorg te nemen.
Beperking van de thuiszorg zal waarschijnlijk weinig uitrichten
In theorie zijn er verschillende mogelijkheden om de verantwoordelijkheid meer naar de bevolking te verleggen. Zo kan de toegang tot zorggebruik worden beperkt. Maatregelen om de toegang tot één specifieke zorgvorm, zoals de thuiszorg, te bepreken, zullen waarschijnlijk echter weinig uitrichten. Om te beginnen zullen de gebruikers mogelijk uitwijken naar andere en soms meer intensieve en dus duurdere zorgvormen, zoals de tehuiszorg. Een dergelijke verschuiving van zorg levert juist een kostentoename op in plaats van de beoogde afname. Daar komt bij dat volgens onze ramingen juist het gebruik van de zwaardere zorgvormen het hardst toeneemt. Alleen het beperken van de toegang tot alle zorgvormen zal dan ook soelaas kunnen bieden.
Een alternatieve manier om de verantwoordelijkheid meer bij de burger te leggen is de gebruiker meer te laten betalen, bijvoorbeeld door de eigen bijdragen voor de zorg te verhogen. Maar hebben mensen wel de mogelijkheden om af te zien van zorggebruik en voor een alternatief te kiezen? Het is natuurlijk mogelijk dat relatief draagkrachtige mensen afzien van publieke zorg, en in de particuliere sfeer een oplossing zoeken.
Juist kwetsbare groepen kunnen een hogere bijdrage niet dragen
Echter, juist in de toekomst zijn het steeds meer de kwetsbare groepen die gebruik maken van verpleging en verzorging. Zij kunnen een verhoging van de eigen bijdragen niet of nauwelijks dragen, zodat zij moeten afzien van zorggebruik, met alle gevolgen van dien. Hiervoor is weinig ruimte gezien het grote aantal reeds zwaar belaste mantelzorgers.
Voor het leggen van meer verantwoordelijkheid bij de burger is dus geen wondermiddel voorhanden. Het kansrijkst is een beperking van de toegang tot de zorg over de gehele linie. Beperking van de kwaliteit van de zorg ligt in deze sector, waar de tevredenheid al niet zo hoog is, niet voor de hand.
Foto: Roel Wijnants