Havel’s thuis

Bij het sterven van Havel zoek ik terug in zijn teksten, naar wat mij zo sterk met hem verbindt. Havel is een grote held voor me, ondanks zijn naiviteit, zijn rokkenjagen en andere zwakheden, die de biografen hebben genoteerd. Op mijn werktafel vind ik een oude tekst uit oktober  1991. Havel kreeg een honorary degree van Lehigh University, Bethlehem, Pennsylvania . Zijn speech, “On Home” werd afgedrukt in de New York Review of Books van 5 december 1991. De nederige vertaling  van onderstaande fragmenten is van mij zelf.

“Thuis is een existentiële basis ervaring voor iedereen. Wat iemand waarneemt als zijn thuis kan worden vergeleken met een verzameling concentrische cirkels, met zijn “ik” in het midden. Mijn thuis is de kamer waar ik een tijdje in woon, de kamer waar ik aan gewend ben geraakt en die ik, bij wijze van spreken, heb voorzien van mijn eigen onzichtbare behang. Ik herinner me bijvoorbeeld, dat zelfs de cel in mijn gevangenis, in zekere zin mijn thuis was en ik voelde me zeer ontregeld wanneer mij plotseling werd opgedragen naar een andere te verhuizen.

De nieuwe cel kon exact dezelfde zijn geweest als de oude, misschien zelfs beter, maar ik beleefde hem altijd als vreemd en onbehaaglijk. Ik voelde me ontworteld en omringd door vreemdheid, en het zou me enige tijd kosten er aan te wennen,  te stoppen met het missen van de oude cel, me er weer thuis te voelen.

Mijn thuis is het huis waarin ik woon, het dorp of de stad waar ik geboren ben of waar ik het grootste deel van mijn tijd doorbreng. Mijn thuis is mijn familie, de wereld van mijn vrienden, het sociale en intellectuele milieu waarin ik leef, mijn beroep, mijn onderneming, mijn werkplek. Mijn thuis, vanzelfsprekend, is ook het land waarin ik leef, de taal die ik spreek, en het intellectuele en geestelijke klimaat van mijn land, uitgedrukt in de daar gesproken taal.

De Tsjechische taal, de Tsjechische wijze van naar de wereld kijken, de Tsjechische historische ervaring, de Tsjechische varianten van moed en lafheid, de Tsjechische humor – dit alles in niette scheiden van de cirkel van mijn thuis. Mijn thuis is daarom mijn Tsjechisch-heid, mijn nationaliteit, en ik zie geen enkele reden waarom ik die niet zo omarmen, omdat het een essentieel onderdeel van mij is, zoals bijvoorbeeld, mijn mannelijkheid, een ander aspect van mijn thuis.

Mijn thuis is, natuurlijk, niet alleen mijn Tsjech zijn, het is ook mijn Tsjechoslowaak zijn, hetgeen betekent, mijn burgerschap. Uiteindelijk is mijn thuis Europa en mijn Europeesheid en tenslotte – is het deze planeet en de huidige beschaving en zoals te begrijpen, de hele wereld. Maar dat is niet alles: mijn thuis is ook mijn opleiding, mijn opvoeding, mijn gewoonten, mijn sociale milieu waarin ik leef en dat ik mij toeeigen. En als ik tot een politieke partij behoorde, zou dat ontegenzeggelijk ook tot mijn thuis behoren.

Ik denk dat elke cirkel, elk aspect van het mensellijke thuis, moet worden gegeven wat het toe komt. Het heeft geen zin enig aspect te ontkennen of met geweld uit te sluiten, ten gunste van een ander: geen moet als minder belangrijk of minderwaaardig worden beschouwd. Ze zijn deel van onze natuurlijke wereld en een behoorlijk georganiseerde samenleving moet ze alle respecteren en alle de kans geven op volledige ontplooiing. Dit is de enige manier om ruimte te maken voor mensen om zichzelf in vrijheid te ontwikkelen en hun identiteit vorm te geven.

Alle cirkels van ons thuis, inderdaad onze volledige natuurlijke wereld, zijn een onscheidbaar deel  van ons en de dragers van onze menselijke identiteit. Volledig beroofd van al deze aspecten van zijn thuis, zou een mens beroofd zijn van zichzelf, van zijn humaniteit.

Ik ben voor een politiek systeem dat gebaseerd is op de burger en dat al zijn fundamentele burger- en mensenrechten erkent in hun universele geldigheid en die gelijkelijk toepast; dat betekent, geen mens van enig ras, enig land, enig geslacht of enige religie mag basisrechten worden gegund, die verschillen van die van enig ander. In andere woorden, ik ben voor een beschaafde samenleving.”

Het is voor mij een van zijn sterkste teksten. Misschien, omdat ik lang volkshuisvester was, misschien omdat ik me erger aan de wijze waarop wij omgaan met vluchtelingen en ontheemden. In een compacte vorm, in een onbekende speechvan grote kracht schetst Havel hier de blauwdruk voor een samenleving, althans een beschaafde constitutie daarvan. Het maakt zijn dood tot een echt verlies.