Groeiend stil burgerlijk verzet

In hoeverre handelen banken in het belang van de burger en toekomstige generaties? Een gesprek met Ruud Schuurs over een financiële sector die vooral met zichzelf bezig is.

Wie de Tegenlichtdocumentaire ‘Power to the People’ heeft gezien, had na afloop waarschijnlijk veel zin in de toekomst. Burgers trekken gezamenlijk ten strijde voor een betere en duurzamere wereld. Ze starten bijvoorbeeld  een lokale energiecorporatie en hun eigen zorgverzekering. Want: de grote instituties staan te ver van het volk. De Nuons en Aegons hebben het vertrouwen van de man op straat verloren. En wie vertrouwen we het minste? Uit onderzoek blijkt de financiële sector.

Maar hoe hard werkt de sector om dit vertrouwen terug te winnen? Zijn bankiers nu wel bezig met drastische hervorming en het maatschappelijke belang? En kunnen we bottom up de bancaire wereld veranderen?

Ik spreek erover met Ruud Schuurs, adviseur op gebied van verantwoord ondernemen en duurzaamheid. Voor Platform Pure Winst deed hij onderzoek naar de mate waarin banken bezig zijn met duurzame ontwikkeling.

De financiële sector blinkt tot nu toe niet uit in toekomstbestendigheid en maatschappelijk toegevoegde waarde. Zijn bankiers überhaupt wel bezig met het effect van hun handelen op de maatschappij?

‘Tijdens interviews voor mijn onderzoek zeiden bankiers letterlijk tegen mij: “Het zit niet in het DNA van de financiële sector om bezig te zijn met het maatschappelijke belang. Wij faciliteren slechts transacties. Het effect of de waarde van deze transacties voor de maatschappij, daar gaan wij niet over.” De meeste banken onderzoeken niet of hun investeringen bijdragen aan een duurzamere samenleving. Ze bekommeren zich niet om de effecten van hun handelen voor toekomstige generaties. Ik vind dat schokkend.’

Waar zijn ze dan wel mee bezig?

‘Ze richten zich op kortetermijnwinst voor de financiële sector, niet op hun bijdrage aan de maatschappij of de reële economie. Bankiers motiveren dat door te wijzen op de noodzaak van het herstellen van het vertrouwen en de strengere regels waar banken mee te maken hebben. Mijn stelling is dat ze dat vertrouwen veel beter terugwinnen door te handelen in het langetermijnbelang van de burger.’

Banken gaan dus voor kortetermijnwinst voor hun eigen sector, terwijl duurzaamheid draait om langetermijnwaarde voor de maatschappij. Is er daarom sprake van een mismatch?

‘Ja, dat kan je zo zeggen. Maar we moeten af van de verslaving aan kortetermijnresultaat en toe naar langetermijnwaarde voor de maatschappij. Je zou er bijvoorbeeld bewust voor kunnen kiezen om te beleggen en investeren in projecten of organisaties die de kwaliteit van leven in onze samenleving verbeteren, zoals onderwijs, zorg en gebiedsontwikkeling. Dan krijg je een economie die tastbare waarde creëert in plaats van alleen financiële. We hebben het nu steeds over banken, maar het geldt ook voor pensioenfondsen. Pensioenfondsen beleggen, in het kader van risicospreiding, een flink percentage in het buitenland. Een groot deel van onze pensioenfondsen heeft miljarden euro’s in Amerikaans vastgoed zitten. De redenering daarachter is dat daarmee het rendement op het vermogen wordt gemaximaliseerd. Maar steeds meer burgers vragen zich af: wat gebeurt er eigenlijk met mijn geld? En die begrijpen dat niet goed. Je zou ook kunnen zeggen: we investeren in projecten in Nederland die een concrete bijdrage leveren aan de samenleving waarin de deelnemers in die pensioenfondsen leven. Dat levert wellicht iets minder financieel rendement op, maar dan kun je wel tegen de gepensioneerde zeggen: we hebben het geïnvesteerd in de kwaliteit van je leefomgeving en niet in de financiële sector.’

Maar is er in de kern niet nog te veel mis met het financiële systeem? Zouden er niet eerst veel grotere problemen moeten worden opgelost, voordat die duurzame stap kan worden gemaakt?

‘Dat wordt inderdaad meer gezegd: er moet eerst orde op zaken worden gesteld. Maar dat is toch een beetje schoonmaken met de ramen dicht. Het gaat mij erom dat die sector oog krijgt voor de ontwikkeling naar een duurzamere economie in de wereld om hen heen.  Je kan wel orde op zaken stellen, maar als je geen oog hebt voor duurzame alternatieven: wat komt er dan voor in de plaats?’

Wat zou ervoor in de plaats moeten komen volgens jou?

‘Bankiers moeten beter luisteren naar de behoeften van de samenleving, ook op lokaal niveau. Het streven van mensen naar kwaliteit, participatie, welzijn. En de financiële sector is niet de enige die in de spiegel moet kijken. In de hele maatschappij is een verandering gaande. Niet alleen de financiële, ook veel andere sectoren zijn uit balans; denk aan de energiesector, de zorg en het onderwijs. We hebben grote organisaties gecreëerd, vaak op nationale of internationale schaal, met het idee dat dat efficiënter en dus beter voor de klant zou zijn. Maar klanten hebben helemaal niet het gevoel dat er in hun belang wordt gehandeld. Eén van de gevolgen is dat burgers zeggen: ‘We gaan het zelf doen’. Burgers wekken bijvoorbeeld hun eigen energie op. Er is een groeiend stil burgerlijk verzet. Verzet tegen het oude systeem, maar vooral verzet door alternatieven te creëren. Mensen keren traditionele grote instituties de rug toe en starten iets nieuws. Dat geldt net zo goed voor de financiële sector.’

Dat klopt. Als ik als burger ontevreden ben met mijn energieleverancier, dan kan ik samen met buurtbewoners een lokale corporatie starten. Maar je kan niet zeggen: wij als community starten een eigen bank.

‘Eigenlijk gebeurt dat toch in zekere mate. Er zijn bijvoorbeeld allerlei experimenten met crowdfunding: burgers zorgen samen voor een startkapitaal. Je hebt ook kleine bancaire initiatieven waarbij je aandelen koopt in een windmolenpark dat pas wordt gerealiseerd zodra er genoeg aandelen verkocht zijn. Maar er zijn tal van voorbeelden in Nederland en het buitenland. Kredietunies, de Buurtbank, nieuwe digitale valuta. Je ziet dat er overal initiatieven worden genomen om een bank te starten die weer dichtbij de burger staat.’

Maar zit er in de ivoren toren van de financiële sector niet nog te veel macht om bottom up het verschil te kunnen maken?

‘De ivoren torens bepalen inderdaad nog in grote mate wat er gebeurt. Helaas scheppen ze weinig ruimte voor werkelijke vernieuwing. Het is heel belangrijk dat de toekomstige leiders binnen de financiële sector wel oog gaan hebben voor het maatschappelijke belang en hervorming van de sector. Maar dat geldt net zo goed voor de politiek. Het gebrek aan langetermijnvisie is schrijnend in Den Haag. Er is sprake van kortetermijnpolitiek: er wordt alleen maar bezuinigd en niet vernieuwd. Ik zie geen moedig leiderschap als het gaat om de verduurzaming van de Nederlandse economie. Ook in de politiek geldt dat ze bezig zijn met monetaire effecten op de korte termijn en niet met maatschappelijke effecten op de lange termijn. Er zouden politici moeten komen die tegen de stroom ingaan, kiezen voor echte vernieuwing en die durven te gaan staan voor de burgerbeweging die zich aan het aftekenen is. Ik zit eigenlijk te wachten op een politicus die zegt: “Al die burgerinitiatieven, die ga ik ondersteunen.”‘

Meer internationale bottom up initiatieven: Lees over Bitcoin, The MetaCurrency Project , Flattr en Kickstarter.
Meer Ruud Schuurs: Lees zijn onderzoek, bezoek de website van platform Pure Winst of volg hem op Twitter.

Journaliste Frederieke Hegger (@FrederiekeH) interviewt experts over de crisis en de hervorming van de financiële sector. Kijk voor de overige interviews op www.economievanmorgen.nl.

Via De Nieuwe Pers.