COLUMN - Het blijft lastig, als het om de uitingsvrijheid gaat.
Ian Buruma, de onfortuinlijke hoofdredacteur van de The New York Review of Books, zag zich al na korte tijd gedwongen ontslag te nemen nadat hij een artikel had geplaatst van een man die beschreef hoe hij door een #MeToo affaire plots als paria werd behandeld. Voor veel lezers bleek het een brug te ver om deze paria een podium te geven. Bij zijn aftreden schreef Buruma een commentaar en daarin maakte hij het onderscheid tussen insult (belediging) en offense (aanstoot).
Het eerste is bewust, het tweede afhankelijk van de ontvanger. ‘Aanstoot wordt genomen, belediging uitgedeeld.’ Aanstoot geven moet kunnen, beledigen is een moedwillige poging om iemand kwaad te doen en dat gaat volgens Buruma over de grens. Coen van de Ven schrijft er over in De Groene. Hij levert terecht kritiek op het besluit van de The New York Times om, na alle ophef over een spotprent van Trump met een keppeltje achter een blindengeleidehond met davidster die de Israëlische premier Netanyahu moet voorstellen, nu maar helemaal geen cartoons meer te plaatsen. Redactionele luiheid, vindt hij. Cartoons moeten het hebben van scherpte, ze zullen altijd wel bij iemand voor aanstoot zorgen. En hij citeert cartoonist Joep Bertrams: ‘Door volledig te stoppen met het genre zeg je eigenlijk: ik heb geen zin in dat gehannes’.
In Nederland is het geven van aanstoot voor de meeste mensen nauwelijks nog een punt van discussie, misschien met uitzondering van de ‘potloodventer’. Bewuste belediging ligt een heel stuk moeilijker. De strafwet kent daarvoor nog drie varianten: eenvoudige belediging, smaad (bewust kwaadaardige praatjes verspreiden) en laster (bewust leugens vertellen die iemands reputatie aantasten). En dan is er ook nog de omstreden groepsbelediging. In alle gevallen zou ik met Buruma mee willen gaan en de grens leggen bij het opzettelijk toebrengen van schade: iemand moedwillig met woorden of beelden een klap verkopen die de persoon of groep pijn doet. Dat is niet alleen onfatsoenlijk, maar daarmee wordt een grens van beschaving overschreden. Of dat in alle gevallen tot een veroordeling door de strafrechter moet leiden valt nog te betwisten, maar het lijkt me heel redelijk dat de mogelijkheid in elk geval bestaat.
Proces Wilders
Deze week vindt de inhoudelijke behandeling plaats van het hoger beroep in de ‘minder, minder Marokkanen’- zaak waarin Geert Wilders in 2016 werd veroordeeld voor groepsbelediging. De rechtbank zag in Wilders’ duidelijk vooraf geregisseerde actie op de verkiezingsavond van de raadsverkiezingen in 2014 een teken van het minderwaardig verklaren van een bevolkingsgroep als zodanig. En dat valt onder de strafbaarheid van groepsbelediging. De moedwillig toegebrachte schade zit dan vooral in de intimidatie, de bedreiging van een deel van de bevolking. Bedreiging veroorzaakt angst en dat kan een gerechtvaardigde reden zijn om de vrijheid van meningsuiting te beperken.
Wilders en zijn advocaat Knoops hebben al laten weten dat ze hoog zullen inzetten op het ‘politieke karakter’ van het proces. Ze kunnen daarbij wijzen op allerlei geheimzinnigheden en stunteligheden bij -opnieuw- het ministerie van Justitie. Het zou voor de Nederlandse rechtspraak buitengewoon pijnlijk zijn als het gebrek aan openheid bij Justitie dit proces gaat domineren. Daarmee wordt de aandacht afgeleid van de noodzaak van een rechtvaardig en inhoudelijk oordeel van het Gerechtshof over de grenzen van de vrijheid van meningsuiting. In het belang van de getroffen groepering en in dat van de rechtsstaat als zodanig.
Demonstratievrijheid
Demonstraties van extremistische groepen kunnen ook intimiderend en bedreigend zijn. Strafrechtelijk optreden is mogelijk, maar alleen achteraf, en dan is het leed al geschied. In Trouw schreef Leonie Breebaart over het idee demonstranten die een bepaalde groep mensen intimideren middels een bufferzone af te schermen van hun tegenstanders. Letterlijk een grens trekken dus. Kwaadwillige extremisten die er bewust op uit zijn het gevoel van veiligheid van hun tegenstanders onderuit te halen door zich op te dringen voor de deur van een moskee, bij de ingang van een abortuskliniek of op een boerenerf zou je op afstand moeten kunnen houden, vindt Breebaart. Dat lijkt ook beter als de tegenstanders hun aanwezigheid niet pikken en een tegendemonstratie organiseren met als gevolg gewelddadige rellen. Niet zelden ter meerdere eer en glorie van de extremisten. ‘Niets kan Pegida-voorman Wagensveld zo tevreden gestemd hebben, als weggejaagd te worden door een meute hoodies met mediterraan voorkomen.’
Het lijkt misschien een goed idee, zo’n bufferzone. Maar de burgemeester die als verantwoordelijke voor de openbare orde de beslissing voor deze oplossing moet nemen valt niet te benijden. Hij of zij mag geen beslissing nemen die raakt aan de inhoud van de demonstratie. Het enige criterium voor beperking van een demonstratie is de openbare orde. Een bufferzone ter bescherming van de veiligheid van een bepaalde groep lijkt me op het randje. Moeten de tegenstanders van Zwarte Piet straks ook op afstand blijven omdat hun spandoeken volgens sommige ouders intimiderend kunnen zijn voor de kinderen? Elke beslissing roept het vermoeden van partijdigheid op.
Toch blijft wat mij betreft dat moedwillig anderen schade berokkenen een ankerpunt. Misschien moet een burgemeester dat risico van partijdigheid maar eens nemen en een proces uitlokken met een bufferzone. Een veilig gevoel is ook wat waard en de zorg daarvoor mag ook wel tot de taken van de eerst verantwoordelijke voor de openbare orde gerekend worden.
[overgenomen van Free Flow of Information]
Reacties (11)
Bij die abortuskliniek is m.i. sprake van belaging, een soort stalken, bewust intimideren in de vorm van een betoging. Als wat Pegida doet bij die moskee hetzelfde is, is wat de Antipieten doen tijdens een intocht dan ook niet hetzelfde?
Overigens vind ik dat gemeenten niet twee evenementen zoals demonstraties en intochten tegelijkertijd op dezelfde locatie zou moeten toestaan. Die hinderen altijd elkaar waardoor altijd de rechten van beiden worden aangetast.
@1: Zwarte Piet gaat slechts om het aanpassen van het evenement.
Bij abortus is het vind ik ook intimidatie. Daarbij gaat het ook nog eens om het afpakken van een recht.
Bij de demonstraties van pegida gaat het zelfs om het afpakken van een grondrecht, waarmee pegida eigenlijk oproept tot geweld: van de staat tegen een bevolkingsgroep.
Er zijn wel degelijk verschillen tussen deze drie
@1: Ik zie de anti-Zwarte Piet demonstraties toch meer als een ideologisch getint protest, niet direct tegen daar aanwezige mensen gericht. Dat is wel het verschil met Pegida die openlijk uit is op uitsluiting van de mensen die de moskee bezoeken waar ze bij staan. Ook de anti-abortus protesten bij een kliniek zijn direct en openlijk bedoeld om mensen die daar komen te intimideren.
@3 Pegida vindt van zichzelf ook dat ze een ideologisch getint protest hebben, en gezien de talloze misstanden van de Islam hebben ze ergens nog een punt ook, anti abortus groepen zien abortus als moord, ergens zit daar ook nog wel een verklaarbare redernatie in. In ieder geval meer dan de anti Zwarte Piet demonstranten die hun protest niet op ware gebeurtenissen of feiten maar op hun geheel eigen fobie over de sprookjesfiguur Zwarte Piet gebaseerd hebben, als ze die al hebben volgens mij gaat het ze meer om het provoceren en rotzooitrappen op zich, vandaar ook hun naam.
Een bufferzone “ter bescherming van de veiligheid van een bepaalde groep” is een uitstekend idee, zeker als het kwetsbare groepen als kleine kinderen of zwangere moeders betreft. Een boeren erf is ook iemand zijn woonhuis waar zijn familie rondhangt ook dat is een kwetsbare omgeving. Het beschermen van lijf en leden is belangrijker dan dan ieder op exact de gewenste locatie zijn je mening kunnen uiten, alle andere vormen van meningsuiting zijn ook niet ongelimiteerd.
Als die groepen 500 meter van elkaar protesteren krijgen ze echt ook nog wel aandacht, kijk wat een gigantisch podium KOZP in de media krijgt, ook zonder dat ze kindertjes of de politie lastigvallen. Een bufferzone is ook niet perse partijdig, gezien beide partijen de zone moeten respecteren, van mij apart maakt men dat een standaard voorwaarde voor de aanvraag voor een demonstratie, dan kan helemaal niemand van partijdigheid spreken.
@4: De veiligheid van een bepaalde, al dan niet kwetsbare groep, is in het geding als demonstranten zich intimiderend of vijandig opstellen ten opzichte van mensen die zelf niet demonstreren. Als de demonstratie openlijk gericht is tegen anderen die ook op die locatie aanwezig zijn. Dat is bij de anti-Zwarte Pieten in mijn ogen niet het geval maar wel bij Pegida die tegen islamieten demonstreert voor de deur van de moskee en ook bij de actiegroep ‘Schreeuw om Leven’ die vrouwen belaagt die een abortus willen laten plegen. Als je die mensen (op de openbare weg) op afstand houdt zou dat opgevat kunnen worden als een bemoeienis met de inhoud van wat ze willen zeggen. Maar in deze uitzonderlijke gevallen zou ik dat wel willen verdedigen ter wille van de veiligheid van degenen die worden belaagd.
Een andere kwestie is de handhaving van de openbare orde tussen een groep demonstranten en een groep tegendemonstranten. Dat is in de regel een zaak voor de politie, daar gaat het bij het idee van die bufferzone niet over.
Dit is het lul- en huilverhaal dat Ian Buruma aan iedereen ophangt die het maar horen wil, maar is een duidelijk geval van ‘alternatieve feiten’. Het probleem is niet dat hij Ghomeshi een podium gaf, maar dat Buruma niet de moeite nam diens beweringen te checken, met als resultaat dat er gewoon regelrechte leugens in dat stuk stonden:
– https://www.canadalandshow.com/fact-checking-jian-ghomeshis-comeback-essay/
– https://newrepublic.com/minutes/151241/new-york-review-books-lets-jian-ghomeshi-whitewash-past
Zijn eigen redactie wees hem daar bovendien ook op en adviseerde hem dat stuk niiet te plaatsen, maar hij vond het belangrijker een edgelord te zijn dan een goede journalist en hoofdredacteur. Met als resultaat dat hij mocht vertrekken als hoofdredacteur, en nu inderdaad de ronde doet als professionele edgelord die overal mag kom uithuilen over hoe oneerlijk hij behandeld wordt door doorgeslagen postmoderne neo-culturele marxisten o.i.d.
@5 Er zijn heel veel gezinnen die niet meer naar de intocht durven, dus er is wel degelijk sprake van intimidatie. Ik kan het ze niet kwalijk nemen, ze lezen ze in de krant dat er betogers zijn opgepakt die de acteur van Sinterklaas met een aanslag bedreigen en dat KOZP herhaaldelijk hardhandig met de politie in aanraking is geweest, daar ga je je kinderen niet mee confronteren. Kinderen zien Zware Piet als positief, laat ze zich verkleden dan zijn ze liever ZP dan die “enge” oude “witte” man, een groep in donkere kledij die heel hard schreeuwt dat hun held een racist is, komt op hun een stuk angstwekkender over dan op een volwassene. Een buffer hiertussen kan beslist geen kwaad.
Barbecueën voor de deur van een Moskee waar hoofdzakelijk volwassenen in een grote groep komen zie ik totaal niet als intimiderend, eerder flauw. Links zou het ludiek noemen, en dat gaat vaak een heel stuk verder dan een BBQ. Het intimiderende komt hooguit van AFA of allochtone jongeren die er op af komen, maar dat kan je Pegida niet aanrekenen.
Een confrontatie op straat is niet meer van deze tijd, op sociale media en TV kan je ook je gram halen. KOZP krijgt buiten hun demonstraties enorme aandacht, terwijl de groep eigenlijk maar heel klein is domineren ze heel de decembermaand. Laat kinderen met rust als ze hun kinderfeestje vieren evenals Moslims die naar hun gebedshuis willen. En als het dan op straat moet, hou dan confronterende groepen op veilige afstand van elkaar, de boodschap Twitter je dan maar.
@6: Fact checking in een MeToo affaire. Lijkt me een hell of a job. De zelfverdediging van Ghomeshi is natuurlijk gebiased. Dat zal elke lezer begrijpen. Ik denk dat het Buruma vooral ging om wat er met de aangeklaagde gebeurde nadat de beschuldigingen in de media kwamen. Je kunt zo’n puur subjectief verhaal over het effect van de MeToo campagne natuurlijk afwijzen omdat de auteur de feiten alleen in zijn eigen voordeel presenteert. Je kunt het ook zien als een interessant verhaal over de campagne door de ogen van de aangeklaagde. Kan me voorstellen dat daarover verschillende opinies bestonden in de redactie. Maar Buruma’s lot was pas echt getekend na een twitterstorm tegen de publicatie en de vrees voor verlies aan advertenties daardoor.
@8:
Even op een stukje klikken om er drie seconden overheen te scrollen vind je blijkbaar ook ‘een hell of a job’, want dat zou al voldoende zijn geweest om te weten dat Ghomeshi de feiten in dat stuk helemaal slechts een beetje ”gebiased” en ”in zijn eigen voordeel presenteert”, maar ze gewoon volledig verdraait en/of verzwijgt.
Als hij bijvoorbeeld zegt: “Ik ben volledig vrijgesproken van alle aanklachten”, terwijl dat dus niet zo is, dan is dat geen grijs gebied of ”een puur subjectief verhaal”, maar gewoon een regelrechte leugen waar Buruma de onweersproken ruimte voor heeft geboden.
Dat staat ten eerste helemaal niet ter discussie en pleit hem ten tweede helemaal niet vrij. Integendeel: als je dan al per se zo’n edgelorderig stukje wilt publiceren (met als strekking: “wat als die 24 vrouwen die Ghomeshi van ernstig seksueel geweld beschuldigen gewoon allemaal leugenachtige kuthoeren zijn!”) dan heb je juist een grote verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat alle feiten ook kloppen.
Die verantwoordelijkheid heeft hij niet genomen, wat uiteraard een nogal ernstige nalatigheid is, en daarom is hij ontslagen. Hij is dus puur een slachtoffer van zijn eigen nalatigheid en incompetentie, niet van doorgeslagen neo-politieke culturele correctheid o.i.d.
@6: Het probleem is niet dat hij Ghomeshi een podium gaf,
Ik lees de NYRB al 30 jaar ; en het is wel een ontypisch artikel voor de NYRB. In de NYRB staan meest uitvoerige boekbesprekingen waarin de auteur ook zijn eigen expertise inbrengt. Of een beschouwend artikel waarin de auteur waarnemer is en niet direct betrokken is. Een subjectief artikel zoals dat van Ghomeshi is een zeldzaamheid.
@2: De intocht van Sinterklaas met Zwarte Pieten is een officieel openbaar evenement met de Burgemeester, daardoor krijgen Zwarte Pieten ook een officiële status. En omdat Zwarte Piet nu eenmaal een racistische karikatuur is, zit daar een probleem waartegen dus gedemonstreerd wordt in het openbaar.
Ik vraag me trouwens af of de protesten bij de abortusklinieken geen vorm van straatintimidatie zijn, die in Rotterdam en Amsterdam via de APV verboden is. Het schendt in ieder geval de privacy van de vrouwen die naar de kliniek gaan.