RECENSIE - Thomas Piketty schreef met drie Franse collega’s een heel nieuw verdrag dat het bestuur van de eurozone democratischer moet maken.
Waarom wordt de Europese Unie niet op dezelfde wijze geregeerd als de lidstaten, met een regering die door het parlement wordt gevormd en gecontroleerd? Het is een terugkerende vraag in het tamelijk uitzichtloze debat over de democratisering van Europa. Die democratisering is meer dan ooit urgent vandaag, gegeven de afnemende steun voor Europese samenwerking, het toenemende nationalisme en de dreiging van het uiteenvallen van de Unie. Aan probleemanalyses geen gebrek, werkbare oplossingen zijn tot nu toe helaas uitgebleven.
De Franse econoom Thomas Piketty, bekend van zijn uitgebreide onderzoek naar economische ongelijkheid in Kapitaal in de 21e eeuw, heeft dit voorjaar met vier collega’s een interessant nieuw voorstel gedaan onder de titel Naar een democratischer Europa; voorstel voor een nieuw verdrag.* Het pamflet is nu in een Nederlandse vertaling gepubliceerd.
Voor alle duidelijkheid: het voorstel van Piketty c.s. gaat niet over de Europese Unie als geheel. Het betreft uitsluitend de inrichting van de eurozone. In 19 van de 27 lidstaten van de EU (ik laat het VK even buiten beschouwing) is inmiddels de euro ingevoerd. Denemarken, Zweden, Polen, Tsjechië, Hongarije, Kroatië, Roemenië en Bulgarije horen daar niet bij. Alle overige landen hebben zich in onderlinge verdragen gebonden aan een monetaire politiek met vergaande implicaties. Het bezuinigingsbeleid van de afgelopen jaren in Nederland en andere landen binnen de eurozone is rechtstreeks afgeleid van afspraken binnen de landen van de eurozone.
Het probleem is dat het bestuur van de eurozone verre van democratisch is. Het is zelfs nauwelijks één bestuur te noemen. De eurozone wordt geleid door een ongeregeld netwerk van de ministers van Financiën van de landen die de euro hebben ingevoerd (de ‘Eurogroep’ onder leiding van Jeroen Dijsselbloem), de gezamenlijke vergadering van staatshoofden en regeringsleiders van de Eurolanden, de Europese Commissie en de Europese Centrale Bank. Binnen deze gremia worden op weinig doorzichtige wijze de belangrijkste besluiten genomen over de begrotingsdiscipline van alle eurolanden en over steunpakketten aan noodlijdende landen zoals Griekenland en Portugal. Het Europese Parlement komt er niet aan te pas. Nationale parlementen nog veel minder. Die kunnen hoogstens hun minister van Financiën naar huis sturen.
Het voorstel van Piketty c.s. is nu daar verandering in aan te brengen door een parlement op te richten voor de Eurozone dat samen met de ministers van Financiën het beleid gaat bepalen, ongeveer zoals het financiële beleid van de afzonderlijke lidstaten nu ook tot stand komt.
Het uitgangspunt voor het plan van Piketty is tamelijk simpel. Als landen in het kader van hun Economische en Monetaire Unie (EMU) gezamenlijk een Stabiliteitspact kunnen afspreken, als ze een stabiliteitsfonds in stand kunnen houden om het faillissement van leden te voorkomen, als ze elkaar regels kunnen opleggen voor bezuinigingen op overheidsuitgaven, waarom zouden ze dan niet onderling ook een verdrag kunnen sluiten voor een democratisch bestuur? EU-verdragen zitten niet in de weg, bezweren de auteurs. Het is meer de politieke wil die ontbreekt om Europa echt democratisch te besturen.
Het parlement voor de Eurozone krijgt 400 leden en bestaat volgens het uitgewerkte voorstel van Piketty c.s. voor viervijfde uit leden van nationale parlementen en voor een vijfde uit leden van het Europarlement. Het krijgt veel meer bevoegdheden dan het Europarlement, want het wordt in de wetgeving gelijkgesteld aan de Eurogroep, de ministers van Financiën. En bij geschillen geeft uiteindelijk het parlement de doorslag. Het parlement voor de eurozone krijgt ook het recht om zelf voorstellen te doen voor wetgeving. De jaarbegroting van de eurozone wordt door ministers en parlement vastgesteld. Het parlement stemt over de goedkeuring van het Jaarverslag van de toezichthoudende werkzaamheden van de Europese Centrale Bank, over de benoeming van de directie van de ECB, het voorzitterschap van de Eurogroep en het bestuur van het stabiliteitsfonds.
Dat zijn frisse nieuwe ideeën over uitbreiding van de democratie in Europa waar het lang aan ontbroken heeft. Het voorstel roept wel vragen op over de uitvoerbaarheid en de politieke haalbaarheid. Helaas gaan de auteurs daar in dit pamflet nauwelijks op in. Juridisch hebben ze zich ingedekt tegen alle bezwaren. Hun nieuwe verdrag is niet in strijd met bestaande wetgeving. Maar ik kan me voorstellen dat de Dijsselbloemen en Schaübles in de Europese vergaderzalen genoeg ammunitie weten te verzamelen om hun collega’s ervan te weerhouden dit op de agenda te zetten. Om de boel de boel te laten, ondemocratisch, of, zoals Jürgen Habermans het noemt, een ‘post-democratische autocratie’.
Mijn eerste twijfel betreft de voorgestelde deelname van leden van de nationale parlementen (voor Nederland zouden dat er 15 worden). Hoe krijg je die uit hun Haagse, Berlijnse, Parijse etc. kaasstolp? Hoe combineren ze hun werk in het nationale parlement met dat in het parlement van de eurozone? Ik zou graag zien dat mijn vertegenwoordigers meer investeren in het beleid van de eurozone. Maar ik vrees dat ze al snel zullen zeggen: wij doen hier ons best en het Europarlement doet de rest.
Wat ik niet zal tegenspreken, maar het helpt nu eenmaal niet veel. Het Europarlement staat tamelijk machteloos tegenover Dijsselbloem en Draghi c.s. Dat zegt ook GroenLinks Europarlementslid Bas Eickhout in een reactie op Piketty’s voorstel in Trouw (31-8). Hij vraagt zich wel af waarom een commissie van het Europarlement niet hetzelfde kan doen als een geheel nieuw parlement, zoals Piketty het voor zich ziet. Ik denk dat Piketty zal zeggen dat het Europarlement gebonden is aan Unie-verdragen en die verander je niet zo eenvoudig. Denk aan de moeizame totstandkoming van het (laatste) Verdrag van Lissabon en alle tegenwerking die zowel in Frankrijk als Nederland is gemobiliseerd tegen een verdrag dat de burgers in feite meer macht gaf. En het lijkt mij onmogelijk zonder verdragswijzigingen een deel van het bestaande Europarlement ineens nieuwe, verdergaande bevoegdheden te geven die andere leden niet krijgen.
Maar over de verhouding tussen het Eurozone-parlement en het bestaande, rechtstreeks gekozen, Europarlement van de 27 lidstaten zeggen Piketty c.s. naar mijn smaak ook te weinig. Een nieuw parlement dat meer macht krijgt dan het oude en dan vooral op wezenlijk belangrijk beleid in de EU: krijg je in het oude EP daarvoor de handen op elkaar? Ik vrees dat Piketty vanuit deze hoek alleen maar tegenwind tegemoet kan zien. Als zijn plan al op de agenda zou komen.
En hoe gaat dit uitpakken voor de niet-Eurolanden? Die zijn voor een belangrijk deel in de vrijhandelszone afhankelijk van wat de eurolanden doen. Wat zullen de Polen en de Zweden, toch een flink en niet onbelangrijke deel van de Europese bevolking, hiervan denken? Leidt een apart Eurozone-parlement niet tot een tweedeling in Europa, mogelijk zelfs het (verder) afhaken van landen? Ook dit gegeven zal een bron zijn voor oppositie tegen een apart parlement voor de Eurozone.
Maar los van dit alles hebben Piketty c.s. belangrijk werk verricht. Het verdient absoluut een rol in het debat over de toekomst van Europa. Ze leggen de vinger op de zere plek van de democratie in Europa en laten met hun uitgewerktre voorstel voor een nieuw verdrag zien dat het ook anders kan. Nu de politieke wil nog.
*Thomas Piketty – Naar een democratischer Europa. Voorstel voor een nieuw verdrag | Oorspronkelijke titel: Pour un traité de démocratisation de l’Europe | Vertaling: Aaltje Atsma | Paperback | 96 pag. | € 12,99 | ISBN 978 90 234 8261 1 |ook als e-book verkrijgbaar | Auteursfoto: Emmanuelle Marchadour
Reacties (15)
Bullshit. Het grote obstakel van een meer democratisch, centralistischer Europa is nationalisme onder de bevolking (en politici die dit gebruiken voor macht). De Merkels en Macrons zijn niet het probleem, ze werken zelf aan voorstellen in deze richting. Dijsselbloem is al helemaal niet het probleem.
Je noemt in je stuk zelf al talrijke bezwaren en obstakels tegen dit plan. Het voornaamste is natuurlijk dat er al een parlement is. Het probleem van de eurozone als semi-aparte structuur binnen de EU kan je natuurlijk proberen op te lossen door daar nieuwe parallelle structuren omheen te bouwen, maar een simpeler oplossing is natuurlijk de Euro beter te integreren in de bestaande instituties. Met het vertrek van het VK heeft alleen Denemarken nog een officiële opt-out voor de euro; de andere landen zijn verplicht de euro in te voeren en met wat politieke druk en overgangsregelingen voor de achterblijvers kan je dit dan echt goed regelen.
Duurt wat langer, maar is op termijn wel beter. Dit scenario is niet onwaarschijnlijk dan het scenario van Pikkety.
De Europese eenwording gaat met kleine stapjes die niet per definitie vooruit zijn; voor het oplossen van dit soort problemen heb je een lange tijdshorizon nodig. Voor alle hobbels die de euro heeft gekend de afgelopen jaren, kan het zo maar zijn dat later zal blijken dat de beslissing in 1992 om de euro in te voeren uiteindelijk tot een Europese eenheidsstaat heeft geleid, maar dan 50 jaar verder.
De Euro ís het probleem. Dat mag na 7 jaar crisis toch wel duidelijk zijn. Alle slinkse manieren om die te ‘redden’ kosten alleen maar bakken met geld.
Democratie en volkszelfbestuur worden weer eens verward. Een staat kan democratie kennen (‘het volk geeft zichzelf een grondwet en bepaalt daarmee dat het volk bepaalt’) een overheid zonder staatskwaliteit zoals een gemeente of de Europese Unie kent hoogstens een bepaalde mate van volkszelfbestuur (in het geval van de EU: ‘de lidstaten bepalen middels een verdrag dat het volk bepaalt’).
@1: Het hart van de EU is het financiëel-economische kader rond de euro. Tegenover de ‘kleine stapjes’ naar meer democratie van de Europese leiders (ik zie ze nog niet overigens), zetten Piketty c.s. de urgentie om de Europese bevolking grip te geven op het bestuur van dit hart. Politici die democratie serieus nemen verschuilen zich niet langer achter het ook door henzelf gecreëerde nationalisme, maar laten zien dat we voor de uitbreiding van de Europese democratie echt op hen kunnen rekenen.
Het nationalisme zie ik als een bijproduct van het democratisch tekort. Mensen nemen afstand van de EU omdat ze er niets te zeggen krijgen. Dan maar zonder EU (alsof dat een reële optie is). En het ‘eigen volk eerst’ dient, inderdaad, ook het beperkte eigen belang van nationale politici.
Ik zie ook het probleem van de parallelle structuur, maar ik zie geen enkele vooruitgang binnen de bestaande instituties. Misschien moet je dan toch naar een paardenmiddel gaan kijken voordat het te laat is en de hele boel uit elkaar spat. Maar als democratisering van het bestuur van de eurozone op korte termijn en zonder al te veel problemen binnen de bestaande instituties kan worden geregeld ben ik daar meteen voor. Ik zie een voorstel van de voorzitter van de Eurogroep met veel belangstelling tegemoet.
‘Denk aan de moeizame totstandkoming van het (laatste) Verdrag van Lissabon en alle tegenwerking die zowel in Frankrijk als Nederland is gemobiliseerd tegen een verdrag dat de burgers in feite meer macht gaf. ‘
Nou nou nou. Er stonden tal van onwenselijke zaken in dat verdrag. En het echte probleem ( maak van het europarlement een echt parlement ) werd niet opgelost. Herschrijf de geschiedenis niet.
@2: Niet zozeer de Euro is het probleem als wel het geweld welke landen er allemaal mee moesten doen, terwijl je op je vingers kon natellen dat sommige daarvan echt wel in de problemen zouden komen.
Hoeft ook niet zo’n thema te zijn. Fysiek ligt alles er al, je hoeft in Straatsburg alleen maar de bordjes op de deuren te veranderen. Het bespaart het EP het gehate verhuiscircus en Frankrijk heeft toch een instituut van naam op zijn grondgebied.
Bovendien kunnen de fransozen het niet maken om ineens een idee van een fransman af te vallen. Alleen al het feit dat dit pamflet van een fransman af komt, maakt het bij voorbaat geniaal. Toch?
@5: Het EP kreeg wel meer bevoegdheden. Wat vond je onwenselijk dan?
@6: Leuk voorstel. Zijn we van dat probleem ook wsweer af.
@1: “Met het vertrek van het VK heeft alleen Denemarken nog een officiële opt-out voor de euro; de andere landen zijn verplicht de euro in te voeren en met wat politieke druk en overgangsregelingen voor de achterblijvers kan je dit dan echt goed regelen.”
Het kan aan mij liggen, maar is het dan niet al heel snel te regelen, mét het (grootste deel) EP? Ik bedoel, je hebt de parlementariërs al bijeen, dan zeg je gewoon tegen het eind van de middag het handjevol Denen en die paar Oost-Europese vertegenwoordigers met Zloty’s en andere waardeloze munten in hun beurs op te hoepelen, want nu gaan de overgebleven (minstens 505 van de straks 678) euro Europarlementariërs het over de grotejongenszaken hebben.
@4:
Nee hoor. Dat kan het wel worden, maar dat is het nog lang niet.
Dat is heel lovenswaardig van Piketty c.s., maar is dit dan de manier waarop dit bereikt gaat worden? De besluitvorming wordt er alleen maar complexer op, en daarmee ondoorzichtiger.
Het aantal mensen dat ‘uitbreiden van de Europese democratie’ hoog op de prioriteitenlijst heeft staan, is een kleine minderheid. Een zeer grote groep burgers ziet juist graag dat het Europese project (inclusief democratie) tot de grond toe wordt afgebroken (denk een Henk de Waal). Die burgers stemmen ook. Ook als jij een pro-Europese, democratiebevorderende regeringsleider bent, moet je opereren in dit krachtenveld en ben je snel klaar als je hier campagne op gaat voeren. Daar is de Europese democratie ook niet bij gebaat.
Dat is dan een pijnlijk beperkt inzicht in de situatie. Het democratisch tekort in de EU wordt schromelijk overdreven, en valt ruim binnen de range van de tekorten die er op nationaal niveau in Europa zijn (denk aan de Britten met hun districtenstelsel en house of lords). Democratie is bovendien meer dan stemmen op een politicus; het Europees recht staat op een zeer hoog niveau, waar menig burger in een lidstaat die af dreigt te glijden profijt van heeft gehad. Het verbaast je misschien, maar het vertrouwen in de EU is in de meeste landen hoger dan het vertrouwen in de nationale instituties.
Nee, het nationalisme zit diep verankerd in de Europese bevolkingen, en dat zal niet zomaar verdwijnen, ook al zijn onze politici kosmopolitische Europeanen (wat ze in meerderheid zijn, maar dat terzijde). Daarnaast zorgt schaalvergroting er per definitie voor dat de afstand tussen kiezer en besluitvorming groter wordt, ongeacht het systeem wat je gaat hanteren. Daar krijg je als het goed is een betere overheid voor terug. En be carefull wat you wish for: als alle Duitsers even zwaar gaan wegen als alle andere Europeanen, zal pas blijken hoe machtig Duitsland echt is.
Gezien het feit dat een parallellle structuur sommige problemen eerder verergert dan verbetert, vraag ik me af wat je precies bedoelt met ‘vooruitgang’.
Verandering in Europa gaat per definitie langzaam en in golfbewegingen; je moet een grotere tijdshorizon nemen en beter kijken om dan de vooruitgang te zien. De EU is een olietanker, die metafoor ken je vast wel. Als je doel is dat de Eurozone meer geïntegreerd en socialer wordt, dan zijn we sinds het begin van de crisis behoorlijk opgeschoven in die richting (bankenunie, hulpfondsen, het beleid van de ECB etc.). Dat jouw ideaalbeeld nog niet is bereikt doet daar niets aan af.
Waarom zou het uit elkaar spatten? De kans dat dat gebeurt is de afgelopen tijd sterk afgenomen.
Uiteraard, maar wat maakt dat je denkt dat dit plan van Piketty c.s. dit doet? Omdat ze dat zelf zeggen? De ‘korte termijn’ veronderstelt politieke wil om dit in te voeren (die ontbreekt), en gaat uit van het idee dat zonder verdragswijziging er geen vervelende kiezers middels een referendum een spaak in het wiel kunnen steken. Een beetje vreemd voor een voorstel dat de democratie in Europa wil vergroten, niet?
@8: Dat lijkt mij een veel simpeler oplossing inderdaad, en ook waar het daadwerkelijk heen zal gaan. Er komt een push aan voor meer integratie vanuit Macron en Merkel, gericht op de eurozone, met de insteek van wisselende snelheden (dus we gaan niet wachten tot iedereen het er mee eens is). Je ziet nu al dat landen daar niet buiten willen vallen, en een land als Tsjechië nu graag waarnemersstatus bij de Euro wil, en Roemenië bijvoorbeeld ook weer werk gaat maken van het invoeren van de euro. Uiteindelijk kunnen de overblijvers onder druk gezet worden.
@9:
Het bestuur van de eurozone is dermate complex dat niemand enig zicht heeft op de besluitvorming (Eurogroep, Eurotop, Europese Commissie, ECB). Het voorstel van Piketty is heel helder: een parlement en een ‘regering’ (de Eurogroep) gaan samen de besluiten nemen. Snapt iedereen.
Beetje tegenstrijdig. Maar los daarvan zie ik nog geen tekenen van een toename van het vertrouwen in Europese samenwerking. En dat heeft alles te maken met het uitblijven van werkelijke democratisering. We verschillen duidelijk van mening over de urgentie van stappen op dit vlak.
@6: “als wel het geweld welke landen er allemaal mee moesten doen”
Ofwel, het is een project van de politieke chantage. De politiek wist het beter dan de deskundigen.
En sinds de crisis van 2010 is die chantage alleen maar erger geworden. Want maatregelen die genomen zijn, zijn zodanig dat als de politiek (lees Eurofielen, zeg maar de hele heersende politieke klasse) en de banken hun zin niet krijgen, het hele systeem opgeblazen wordt. Want koste wat kost moet de Euro in stand worden gehouden, wat er vroeger of later toe leid dat de kosten hiervan de pan uit gaan rijzen.
Alleen financiën? Why stop there?
@11:
Nee, want die andere instituties gaan niet weg, dit parlement komt er alleen maar bij. Het wordt dus nog ingewikkelder. Waarom jij dan denkt dat er daarna dan wel zicht op de besluitvorming is, is vooral wishful thinking.
Bedenk ook even dat de leden van dat parlement geen zelfstandig mandaat hebben om in dat parlement te zitten, maar ofwel gekozen zijn in het nationale parlement, ofwel in het Europarlement. Hoe transparant gaat zo’n club worden, denk je?
Waarom? Ook nationalisten (of regionalisten) kunnen kritisch zijn op hun eigen regering. In noord-west Europa kunnen we ons dat misschien slecht voorstellen, maar in grote delen van zuid- en Oost-Europa is de nationale overheid zo competent niet.
Zie kaartje:
https://www.reddit.com/r/europe/comments/6r60g1/trust_in_eu_national_government_and_national/
Met alle respect, maar ga je huiswerk doen.
Het eerste punt kan je eenvoudig checken bij de Eurobarometer:
http://ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/index.cfm/Survey/getSurveyDetail/instruments/STANDARD/surveyKy/2142
Heb je ook maar enig bewijs voor je tweede punt? Als je kijkt naar de tijdlijnen in de Eurobarometer dan valt de sterke daling van vertrouwen in onze instituties samen met de economische crisis. Nu het weer beter gaat met de economie, stijgt ook het vertrouwen weer. it’s the economy stupid. En dat is ook logisch. Mensen houden de instituties verantwoordelijk voor de uitkomsten in hun eigen leven; slechts een kleine minderheid begrijpt echt de wisselwerking tussen de eigenschappen van het systeem, de besluitvorming die daarin plaatsvindt en de gevolgen daarvan voor het eigen leven.
Ik zou zeggen dat we het eens zijn over de wenselijkheid van verdere integratie en democratisering in de EU. De onenigheid gaat over de analyse van het probleem (‘gebrekkige democratisering’ als oorzaak zien van het bezuinigingsbeleid van de EU is echt te simpel) en over de analyse van de waarde van het Piketty voorstel om daar te komen. In feite is het enige verschil dat jij alle bezwaren die er tegen het voorstel zijn wel opschrijft, maar vervolgens allemaal terzijde schuift onder het mom van we moeten toch iets proberen. Dit is heus niet het enige voorstel wat er is, en als ik dat zo zie is het niet het beste, noch het meest haalbare.
@11:
http://www.europa-nu.nl/id/vh93qqnk8atd/nederland_over_europa
Het lijkt tegenstrijdig, maar is denk ik wel een juiste constatering. En de euro lijkt me het ideale project om verdere integratie op af te dwingen, aangezien dat zo’n beetje het meest negatieve onderdeel van de EU wordt bevonden. (dat was sarcastisch)