Het Nationaal Comité 4 en 5 mei komt op het idee een jongen van vijftien een gedicht te laten voordragen bij de Dodenherdenking, waarin hij erop wijst dat zijn oudoom, als SS-er, een foute en onomkeerbare keuze heeft gemaakt. Ook die oudoom mocht niet worden vergeten. Misschien was het kortzichtig van het genoemde comité om dit gedicht te laten voordragen, want het vervolg was voorspelbaar. Er klonken protesten van het CIDI en het Auschwitzcomité, die vinden dat de Dodenherdenking eigenlijk een slachtofferherdenking moet zijn. Het resultaat is bekend: het gedicht werd teruggenomen.
Het relletje bewijst, om te beginnen, dat we nog steeds onze schouders niet ophalen over de gebeurtenissen, zelfs al liggen ze inmiddels zo’n zeventig jaar achter ons. Het is ook goed dat niemand de jonge dichter ook maar iets kwalijk neemt – de discussie gaat niet over hem of zijn gevoelens, die door alle partijen worden gerespecteerd. Dat is eigenlijk allemaal goed nieuws.
Wat me verder opvalt, is dat, zo gauw het CIDI en het Auschwitzcomité hun verontwaardiging hadden geuit, de discussie verliep volgens het door hen gebruikte sjabloon: een tegenstelling tussen daders en slachtoffers. Nu zijn er uiteraard groepen die uitsluitend daders waren en groepen die uitsluitend slachtoffers waren. Maar in de realiteit waren de grenzen niet zo scherp. Althans, dat heb ik gelezen; ik heb het immers niet meegemaakt.
Maar als ik de literatuur over de slachtoffers goed heb begrepen, dan zat het vernietigingssysteem zó in elkaar dat de slachtoffers zélf dader werden, zoals in de Joodse Raad en de ordedienst in Westerbork. Ik heb het idee dat de ambiguïteit van de rollen van slachtoffer en dader algemeen wordt erkend. Althans als het gaat om de slachtofferzijde.
Dat we er moeite mee hebben dezelfde ambiguïteit te erkennen aan de zijde van de daders, toont de kracht van het sjabloon. We blijven hardnekkig de twee polen zien en hebben even hardnekkig moeite met de grote middengroep. Tegelijk is het interessant dat we het slachtoffer-dat-dader-werd blijven rekenen tot de slachtoffers en dat we de dader-die-ook-slachtoffer-was blijven rekenen tot de daders.
Wat de hele discussie vooral toont, is hoe diep de menselijke behoefte is aan moraliteit. Het zit, anders dan wel wordt aangenomen, wel goed met onze normen en waarden.
Foto Flickr Riemer Palstra
Reacties (25)
“Wat de hele discussie vooral toont, is hoe diep de menselijke behoefte is aan moraliteit“.
Er is wel een verhaaltje, maar voor deze conclusie worden geen argumenten aangedragen. Oftewel, de inleiding schraagt de conclusie niet. Een andere conclusie, ook ins Blauwe hinein, maar ook even geruststellend om te horen, zou kunnen zijn dat we niet willen dat de vorm van onze rituelen geregisseerd wordt door derden, zeker niet als we daarmee het gevaar lopen dat er iets vooralsnog onduidelijks gebeurt met de inhoud van deze rituelen. Kortom, dat het wel goed zit met ons wantrouwen tegen door zichzelf aangestelde voogden. Maar als iemand hier uit zou willen afleiden dat het wel goed zit met moraliteit, dan zal ik niet al te hard piepen, dat geef ik toe.
Wat mij opvalt is dat als het over ww2 gaat we helemaal hysterisch worden, maar als we het bijvoorbeeld hebben over Atjeh & van Heutsz, en het Slavernij verleden in de west dan wordt er lacherig gedaan van dat dat toch wel echt veel te lang geleden is om je daar nog druk over te maken. Kunnen we afspreken dat als de laatste overlevende van de holocaust en WW2 overleden is we dit hoofdstuk ook maar op die manier behandelen?
Slavernij en de Atheh-oorlog bleven redelijk binnen de heersende moraal van de tijd waarin deze gebeurtenissen plaatsvonden.
Voor de Holocaust geldt dat zeer zeker niet. Dus in dat opzicht zal het hoe dan ook een zeer bijzondere en uitermate schokkende gebeurtenis blijven. Des te meer als ook de enorme schaal van deze industriële massamoord wordt meegewogen.
Dat neemt niet weg dat de huidige manier van herdenken wat mij betreft inderdaad zijn uiterste houdbaarheidsdatum begint te naderen.
Slavernij en de Atheh-oorlog bleven redelijk binnen de heersende moraal van de tijd waarin deze gebeurtenissen plaatsvonden.
Voor de Holocaust geldt dat zeer zeker niet.
Het geringe verzet tegen de deportatie van de (Nederlandse) joden doet iets anders vermoeden. Daarnaast: ooit van Multatuli gehoord? 19e eeuwse schrijver, iets over Indie…
Als Multatuli een voor zijn tijd algemeen gedeelde opvatting had verkondigd dan zou hij allang vergeten zijn. Hij heeft naam gemaakt juist omdat hij een voorloper was.
Overigens zijn voor van Heutsz standbeelden opgericht. Vergelijk dit met Himmler’s beschrijving van de massamoord op de Joden als “een glorieuze pagina in [de Duitse] geschiedenis die nooit geschreven is, noch ooit geschreven kan worden…”
Zie je het verschil?
Verschil, ja… moraal blijkt soms erg krom. Ligt er volgens mij ook aan in welke context het gebeuren staat. “Het waren onze koloniën” of “we werden bezet” of roep een andere variant.
Moraal is nogal “ik” en “situatie” georienteerd als je het mij vraagt.
Ik moet dan ook steeds weer denken aan een aantal beruchte psychologische experimenten die aantonen hoe ver mensen van hun overuigingen af kunnen dwalen onder “bijzondere” omstandigheden.
Vooraf zegt ca. 100% “dat doe ik nooit” en na het experiment blijkt dat ca. 75% het WEL gedaan heeft. Goed? Fout? roep maar. Zo zit de mens in elkaar.
Niet tegensprekend dat ook de Atjeh-oorlogen en de slavernij (van nu uit gezien, ook door mij) ook absoluut fout waren. Maar ik begrijp wel waarom.
Daarnaast begrijp ik ook de tragiek binnen de familie van die jongen, niet dat ik zijn gedicht gepast vind op de officiele 4 mei herdenking, maar het heeft wel een duidelijke functie mbt de terugblik op de periode.
Ik durf bijna te wedden, dat de mensen die lacherig over Atjeh en Van Heuts doen ook vinden dat dit gedicht wel voorgelezen moet worden bij de dodenherdenking.
Met één zin in het artikel ben ik het overigens totaal niet eens: “Maar in de realiteit waren de grenzen niet zo scherp”. De grenzen waren wel degelijk heel scherp en zijn alleen vervaagd, omdat na de oorlog vrijwel niemand zich nog wilde identificeren met de ideologie, die deze ramp veroorzaakt had. De grenzen waren echt wel duidelijk. Ik ken en kende zelf wel NSBers van voor de oorlog. Bij het begin van de oorlog hadden de meesten van hen zich al weer van de NSB af gekeerd. Voor hen waren die grenzen dus best wel duidelijk. Zij hebben zich een tijdje lang door populistische volksmenners mee laten slepen, maar zijn er uit gestapt, toen ze zich realiseerden, dat het de verkeerde kant op ging, en dat de mooie beloftes alleen maar mooie praatjes waren, bedoeld om stemmen te winnen. In de realiteit kon iedereen al voor de oorlog aan onze deur klopte, weten hoe de joden en links door de nazi’s behandeld werden. Wie er tijdens de oorlog nog steeds achteraan liep, was heel erg naïef of bewust fout. Het gedicht legt de nadruk op de naïviteit, en terecht, maar leidt de aandacht af van het feit, dat er ook andere daders waren, die heel bewust vreemdelingenhaat hebben gepredikt, en die heel bewust tot haat tegen een religie aan hebben gezet. Als we willen voorkomen, dat de geschiedenis zich herhaalt, moeten we voorkomen, dat daders als slachtoffers weg worden gezet, zodat mensen zich wel 2 keer zullen bedenken, voordat ze weer vol goede bedoelingen achter dat soort tuig aan gaan lopen.
Laat het gedicht op 5 mei overal horen, zou ik zeggen, want daar is het veel meer op zijn plaats, als tegenwicht tegen de superioriteitsgevoelens, die veel mensen aan bevrijdingsdag ontlenen. Op de dag waarop iedereen claimt in het verzet gezeten te hebben en vrijwel iedereen van zichzelf vindt, dat hij of zij dat soort fouten nooit zou maken.
Weet je wie er ook zwart-wit dachten en overtuigd waren van hun eigen morele superioriteit?
Precies :)
De laatste alinea lijkt me wat onnodig, maar alles daarvoor is grotendeels mijn gedachte (hoewel ik toch wel degelijk een aanval van CIDI richting de betreffende jongen meen te herkennen in bijvoorbeeld een zinsnede als “om de dader tot slachtoffer te verheffen en hem bijna als held in een gedicht te herdenken, gaat CIDI te ver.”).
Ik herken in een SS-er ook op zeventig jaar afstand geen slachtoffer.
Niets tegen dit gedicht, maar verkeerde plaats, verkeerde tijd.
Zo niet, dan zou je net zo goed Belsen was a Gas van de Sex Pistols kunnen draaien op 4 mei i.p.v. het Wilhelmus.
God Save The Queen zou toepasselijker zijn.
http://www.omroepgelderland.nl/web/Nieuws/Gelders-Nieuws/1507061/OM-legt-Nijmeegse-krakerssite-plat.htm
Het koningshuis heeft ook heel wat boter op het hoofd als het om foute keuzes gaat.Bernhard als favoriete schoonzoon heeft wat dat betreft heel wat op zijn geweten ,ook tijdens de oorlog als het schoothondje van Chuchill.
Zo is het. Er is alle ruimte voor discussie over foute keuzes en mensen die bij de Waffen-SS zijn gegaan, maar het zijn géén slachtoffers die op 4 mei herdacht moeten worden. Het zijn juist de mededaders van wat op die dag herdacht wordt. Doen alsof iedereen zielig was is een ernstige vertekening van de geschiedenis en de beste manier om ‘m te herhalen.
we willen helemaal niet weten dat er tegenwoordig ook mensen zijn die foute keuzes maken…
Dat mag je zeker ook niet zeggen want dan demoniseer je een heel groot dele van de kiezers….?
@McLovin: Als je het wel zegt dan overtreed je een bepaalde moraal en ben je fout.
Het mag dus wel, maar wie wil het risico lopen om voor fout uitgemaakt te worden?
Ik,want wie wil er nou serieus worden genomen?
En dat is nou het verschil met 70 jaar geleden. Je kunt je een “foute” houding aanmeten zonder enig reëel risico. Opdat wij niet vergeten:
http://www.youtube.com/watch?v=yICp8yOQd_c&feature=relmfu
@Bullie: Zonder reeel risico? Maar wat nou als je een vergelijkbare positie in gaat nemen zoals Pim Fortuyn of Theo van Gogh (vzmh) die innamen?
Als je low-profile blijft zoals de meeste mensen zal het risico inderdaad erg laag zijn, maar wat als je meer bekendheid krijgt?
Misschien beter anders te verwoorden:
Pas op met mensen die zichzelf serieus nemen, zij zijn gevaarlijk.
“Wat de hele discussie vooral toont is,
hoe diep de menselijke behoefte is aan moraliteit.”
Wat de hele discussie vooral toont is, hoe diep de menselijke behoefte zit om woorden en daden te rechtvaardigen met het argument dat we beter zijn dan de ander.
Dat gaat zover, dat degenen die dat verwijt krijgen, zich rechtvaardigen met het argument, dat ook dat moralisme is: degenen die discrimineren worden gediscrimineerd, als gevolg van een verwerpelijk relativisme.
Moralisme moet!
Niet het begrip voor de ander staat voorop, maar het allesvernietigend oordeel. Natuurlijk werpen wij de eerste steen, want we lijden tenslotte niet aan zelfhaat.
Het zit, anders dan wel wordt aangenomen,
helemaal niet goed met onze normen en waarden.
We zijn morele kuddebeesten gebleven op wat gekken en wijzen na die niet de kuddes volgen.
Ik denk dat moraliteit een belangrijke functie vervult binnen een gemeenschap (kudde) als bindmiddel. De behoefte aan die gemeenschap lijkt me sterker dan de behoefte aan moraal, want die is onderhevig aan verandering.
Alleen een kleine groep weet zich soms van die moraal af te scheiden (soms tegen een hoge prijs). Wie is er dan feitelijk nog vrij?
Vrij is de deugdzaamheid die geen dwang kent en geen prijs heeft.
Prachtige woorden….