Citizenfour

RECENSIE - Een spannende week met klokkenluider Edward Snowden op een hotelkamer in Hongkong.

Twee jaar geleden kwam Edward Snowden met zijn onthullingen over de omvangrijke, alles en iedereen omvattende, spionagepraktijken van de Amerikaanse National Security Agency (NSA). We herinneren ons de verhalen van Glenn Greenwald, de Amerikaanse freelance journalist die voor de Guardian schreef. Minder bekend is de rol van filmmaakster Laura Poitras. Met haar legde Snowden, onder de schuilnaam citizenfour, als eerste contact in het voorjaar van 2013. Zij ontmoette Snowden, samen met Greenwald op een hotelkamer in Hongkong. Van daaruit werd het nieuws verspreid dat de wereld nog maanden zou bezighouden.

Citizenfour is de documentaire van Laura Poitras waarin we zien hoe het ging in die hotelkamer in Hongkong. Het is een persoonlijk verslag, een gefilmd dagboek van Poitras over haar ontmoeting met Snowden, de interviews van Greenwald en zijn collega van de Guardian, flitsen van de media over de onthullingen en vervolgens Snowden’s vlucht uit het hotel. De film, die inmiddels een reeks prijzen heeft gewonnen, laat een kalme, rationele klokkenluider zien, die zich bewust is van de risico’s die hij heeft genomen, maar evenzeer overtuigd van de juistheid van zijn beslissing. Ook als hij het middelpunt is geworden van wereldwijde ophef blijft hij tamelijk rustig, gedecideerd en alert op de gevaren die internetverbindingen hem kunnen opleveren.

Als hij contact heeft met zijn vriendin en hoort dat zij bezoek heeft gehad van een functionaris van het IT-bedrijf waarvoor hij werkte in gezelschap van een agent van de NSA merk je wel dat de hele geschiedenis hem niet koud laat. Maar over het algemeen is zijn reactie heel beheerst. Je realiseert je wel dat je als klokkenluider ijzeren zenuwen moet hebben om door te zetten.

Wie de onthullingen van Snowden in de media gevolgd heeft zal in deze documentaire weinig nieuws meer tegenkomen. Daar is de film dan ook niet voor bedoeld. Poitras geeft wel een indrukwekkend en in zekere zin beangstigend beeld van de macht van inlichtingendiensten via de belevenissen van iemand die ertegen in gaat. Een beeld dat des te meer bewondering oproept voor de klokkenluider die het heeft aangedurfd die macht bloot te leggen. En daarvan de consequenties moet aanvaarden in de vorm van een onzeker verblijf in Moskou. Inmiddels gelukkig wel met zijn vriendin.

De film eindigt met de recente geschiedenis van de onthulling van de rol van Duitsland in de drone-oorlog. Dat is kennelijk het werk van een nieuwe, nog onbekende klokkenluider. We zien Snowden bezorgd kennis nemen van de informatie die Glenn Greenwald voor hem op een briefje schrijft. “Is hij wel voorzichtig genoeg?” reageert hij. Greenwald: “Hij werd gemotiveerd door wat jij eerder hebt gedaan.”

Zo geeft Poitras het stokje door. Want de macht van de inlichtingendiensten is bij lange na nog niet gebroken. Snowden mag niet vergeten worden. Dat is -na twee jaar- het grote belang van deze film.

In Nederland draait de film vanaf 28 mei in verschillende theaters.