Overzicht

Marcel Hulspas

276 Artikelen
13 Reacties
Achtergrond: Jay Huang (cc)
Foto: Pieneman - Willem II in de Slag bij Waterloo (reproductie) copyright ok. Gecheckt 27-02-2022

De Slag die de natie maakte

, door

RECENSIE - Waterloo was misschien niet de grootste ‘klassieke’ veldslag ooit, maar ze behoort zeker tot de meeste belangrijke veldslagen aller tijden. En ze werd ook nog eens uitgevochten op Nederlands grondgebied (dat toen ietsje groter was dan nu).

Waterloo maakte een definitief einde aan het Napoleontische keizerrijk, dat heel even uit zijn as leek te gaan herrijzen. Napoleon, ontsnapt van het eiland Elba, was er in korte tijd in geslaagd weer een enorm leger te formeren, en de Geallieerden (Pruisen, Engeland, Nederland) moesten alles op alles zetten om de keizer weer op de vlucht te jagen. Het was kantje boord – de Fransen beschouwen de nederlaag van ‘hun’ keizer nog steeds liever als het gevolg van toeval (een regenbui, een verkeerde beslissing) dan een teken van vijandige militaire overmacht. (Maar in feit was het land de dictator spuugzat.)

Voor Nederland was de overwinning op Napoleon zo mogelijk nóg dramatischer. Men sprak in die tijd van een ‘dubbele verlossing’: de Fransen hadden in 1813, na Napoleons nederlaag bij Leipzig, Nederland verlaten om het eigen vaderland te verdedigen, maar de ware verlossing van het Franse juk was toch de Slag bij Waterloo. Pas tóén was het jonge koninkrijk veilig. Een Napoleontische overwinning was de kersverse Willem I waarschijnlijk fataal geworden.

Foto: Abhi Sharma (cc)

Robots, aliens en popcorn

, door

RECENSIE - robots-aliens-en-popcornWie deze zomer naar de bioscoop gaat, kan kiezen uit Antman, Jurassic World en Terminator Genisys.

De eerste film gaat over een superheld die dankzij zijn superpak zo klein is als een mier.

In Jurassic World zaait een zeer agressieve (want genetisch gemodificeerde) dino angst en paniek onder de bezoekers van het gelijknamige dino-pretpark.

En in de alweer vijfde Terminator-film stuurt een satanische machine, Skynet, de oude Terminator Schwarzenegger terug naar het verleden om Sarah, de moeder van verzetsleider John Connor te doden. Dit om te voorkomen dat deze tegenstander ooit zal bestaan. John hoort daarvan en stuurt zijn trouwe vriend Kyle Reese naar het verleden, om zijn moeder te beschermen. Maar die ontdekt bij aankomst tot zijn verbazing dat de Terminator haar ouders heeft vermoord, dat Sarah gered werd en nog leeft, en dat hij voorbestemd is de vader van zijn baas te worden.

Als u nu denkt ’typische Hollywood onzin’, dan moet u Robots, aliens en popcorn lezen. Want volgens George van Hal is dat helemaal zo gek nog niet.

Dat wil zeggen, reizen naar het verleden is een lastige klus waarvoor je een heleboel antimaterie nodig hebt, maar eenmaal daar kun je het verleden wel degelijk veranderen. Dat wil zeggen, door in het verleden in te grijpen schep je een parallel universum waarin de geschiedenis een andere draai neemt. Sterker, volgens Van Hal (en hij heeft de moderne natuurkunde aan zijn zijde) veroorzaakt élke keuze die we maken het ontstaan van een parallel universum. Wordt het muesli of een bruine boterham deze morgen? POP! Daar splitst de hele boel. Dat idee, daar maken de bedenkers van de vijfde Terminator gebruik van.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

‘Bloot of bedekt’ roept vooral vragen op

, door

RECENSIE - Kleding, naaktheid en alles taboes daaromheen – het is een fascinerend maar ook een heel omvangrijk onderwerp.coverblootofbedekt

Je zou er een prachtig boek over kunnen schrijven, maar dat vereist dan wel een stevige greep op een ongelofelijke hoeveelheid materiaal. Mineke Schipper heeft het ongetwijfeld geprobeerd, maar is daar helaas niet in geslaagd. ‘Bloot of Bedekt’ stijgt niet uit boven een grote verzameling feitjes en anekdotes.

De hoofdstuktitels suggereren thema en structuur maar eenmaal van start, schiet Schipper al snel alle kanten op.

Het eerste hoofdstuk, ‘Niets om het lijf’, begint met het thema (reacties op) naaktheid, maar meandert al snel in de richting van de sociale rol van kleding.

Hoofdstuk nummer twee, ‘Van een touwtje naar meer’, start met sierlittekens (een greepje voorbeelden), en gaat dan via de peniskoker (het eigenlijke onderwerp) naar de vraag waarom mannelijke kleding de laatste tweehonderd jaar zo saai is geworden. Daar valt veel over te zeggen (meer dan ze doet), maar doe het niet híér.

De hoofdstukken zijn, kortom, ongeleide projectielen.

Zo’n anekdotenboekje zou op zich nog vermakelijk leesvoer kunnen zijn, maar Schipper drijft de lezer (deze lezer) regelmatig tot wanhoop door slordig taalgebruik, vaagheden, vergissingen en (zoals te verwachten) onverwachte sprongen naar totaal andere onderwerpen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Totale verwarring over wetenschap en kunst

, door

RECENSIE - het-verborgen-veldAmbitie kan nooit kwaad. Dus wanneer Cees Andriesse op de cover van zijn boekje ‘Het verborgen veld’ belooft dat hij ‘Een nieuwe geschiedenis van de natuurkunde’ gaat bieden, dan klinkt dat heel uitdagend. Maar dan moet je wel weten wat je gaat schrijven.

Contra Kuhn

Direct in het begin gaat het al mis. Andriesse’s poging in de inleiding om de aard van dat ‘nieuwe’ een beetje filosofisch te omschrijven, loopt hopeloos vast. Eerst rekent hij af met de wetenschapsfilosofie van Thomas Kuhn, die grote nadruk legde op revolutionaire breuken in de geschiedenis van de wetenschap. Andriesse wijst erop dat dat een minderheidstandpunt is:

Ontdekkingen hebben een logica. Ze worden niet zomaar gedaan. Het kan in het midden blijven welke wetenschapsfilosofen dat sinds jaar en dag betogen. Het zijn er vele. ‘Wetenschappelijke kennis is zelfs los te zien van groepen mensen,’ schrijft één van hen. ‘Ze kan als een systeem van theorieën worden opgevat waar we aan werken zoals metselaars een kathedraal opbouwen.

Kuhn is inmiddels allang achterhaald, maar die ‘vele’ waar Andriesse het over heeft, lopen ondertussen ook behoorlijk achter. Die bouw-metafoor is al net zo ouderwets en onjuist. Ze is wellicht verleidelijk voor een oppervlakkige geschiedschrijving van de wiskunde of de theoretische natuurkunde (maar ook daar: niet geldig); ze is volledig onbruikbaar voor een wetenschap als, zeg, psychologie of sociologie.

Foto: Foto door: Elektrowuerstel (cc)

Is de Oostenrijkse islamwet een voorbeeld voor ons land?

, door

OPINIE - Doe als de Oostenrijkers! Dat is de aanbeveling van Herman Blom, in een opiniebijdrage in de Volkskrant (30 april). In Oostenrijk is onlangs een Islamgesetz (pdf) door het parlement aangenomen, die redelijk nauwgezet omschrijft waaraan islamitische ‘Religionsgesellschaften’ moeten voldoen.

Oostenrijk telt im grossen ganzen niet zo veel moslims, maar die moslims die er zijn wonen praktisch allemaal in Wenen. Een op de acht Weners is moslim, maar omdat deze populatie behoorlijk jong is vergeleken met de vergrijzende blanke massa, vormen moslimjongeren al een kleine meerderheid op de Weense middelbare scholen. Het overgrote deel van die moslims is van Turkse komaf, en de Turkse overheid houdt graag greep op deze groep, die immers gemakkelijk uit kan groeien tot een spraakmakende oppositie ‘in den vreemde’.

Ondertussen maken de Oostenrijkers zich zorgen over de islamisering van hun hoofdstad.

Blom klaagt in zijn stuk dat je moslims de scheiding tussen Kerk en Staat ‘moeilijk uit kan leggen’, evenals de vrijheid van meningsuiting. Omdat de helft van de Europese moslims de religieuze wetten belangrijker noemt dan wereldse wetten (overigens hét uitgangspunt van islamitisch verzet tegen dictators), meent hij dat momenteel ‘de fundamenten van de Nederlandse rechtsorde op het spel staan’. Lijkt me lichtjes overdreven. Maar goed, volgens Blom kunnen we een voorbeeld nemen aan de Oostenrijkse regering:

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Pleidooi voor een nieuwe mens

, door

De nieuwe mensRECENSIE – Dat er iets unieks gaande was, dat had iedere burger rond 1900 wel in de gaten. De vraag was: wát gebeurde er? Waar ging de samenleving naartoe? Als er inderdaad een nieuwe tijdperk aanbrak, wélk dan wel? Er leek geen richting te zijn. Het leek wel alsof vrijheid de enige norm was, en afwijken van wat er al was, het enige ideaal. Een lezer van het keurige blad ‘Vragen van den dag’ formuleerde het op de volgende theatrale wijze:

‘De maatschappelijke beweging van het einde onzer eeuw! Welk een chaos! Nooit komt men gereed met het vormen van een oordeel; hoe vlijtig ook onderzoekend, steeds zal men in het scheppen van een definitieve meening verhinderd worden door het ontdekken van nieuwe idealen die aandacht vragen, die belangrijker weer schijnen dan veel die voorafgingen.’

Het waren ‘Vertigo Years’, zoals de auteur Philipp Blom zijn boek over dit tijdvak noemde. De wetenschap werd oppermachtig; de welvaart steeg enorm; de steden barstten uit hun voegen; het in eeuwen niet veranderde platteland viel ten prooi aan een agrarische revolutie.

En toch spreken historici niet van een nieuw tijdperk. Soms lijken ze daarover te speculeren: een halve eeuw geleden schreef historicus Jan Romein een boek over deze jaren, getiteld ‘Op het breukvlak van twee eeuwen’. Maar meer dan een chronologische breuk was dat bij Romein niet. Alles en iedereen raakte gevangen in een geweldige versnelling – maar breuk – nee. Als er een breuk aangewezen moet worden, dan plaatsen historici die veel eerder, bij de Franse Revolutie, of juist vlak daarna, bij de Eerste Wereldoorlog. Daartussen lag die lange negentiende eeuw.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Hoe God uit de polder verdween

, door

RECENSIE - snoek-vhup‘In een gemeente in de buurt bleek een meisje, terwijl ze nog niet getrouwd was, zwanger te zijn. De kerkenraad nam de situatie hoog op en eiste van het aanstaande echtpaar dat zij op zondag in de kerk publiekelijk een zondebekentenis zouden afleggen. Ik was er toevallig bij en heb het als een buitengewoon gênante vertoning ervaren. Toen al vond ik dat de essentie van het leven is dat je samen kinderen krijgt. In die zin was het voor mij onbegrijpelijk dat de kerk een jong stel dat te vroeg in verwachting was geraakt, dwong om voor een publiek van achthonderd mensen spijt te betuigen.’

Aldus een jeugdherinnering van Jan Blom, een van de leden van de familie Blom wiens herinneringen centraal staan in ‘Van huis uit protestant’. Johan Blom was de zoon van een gereformeerde dominee, en het voorval zal dateren uit de jaren veertig. Een veelzeggend voorval. De domineeszoon vond die publieke bestraffing niet normaal, en ook niet beangstigend. Het was in zijn herinnering een gênante vertoning. Zo jong als hij was, wist hij dat hier onrecht geschiedde, dat de kerkenraad er naast zat. De kleine Johan had een eigen moraal ontwikkeld, los van de moraal die de kerkenraad wilde opleggen. Toen al.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Een nieuwe lente, een nieuwe islam

, door

RECENSIE - Een radicaal standpunt is mooi, je krijgt er veel aandacht mee, maar je schiet er weinig mee op. Je oogst haat dan wel bewondering, maar je bent veroordeeld tot een leven aan de zijlijn. De wereld moddert voort zonder jou. En dat gaat vervelen. Wellicht is dat de verklaring voor de opmerkelijke ommezwaai die Ayaan Hirsi Ali heeft gemaakt. Jarenlang riep ze dat de islam verdwijnen moest, Dat de islam uit zichzelf nooit zou kunnen hervormen, en dat ze dus maar moest uitsterven. Maar ziet, in haar nieuwste boekje, ‘Ketters’, biedt Ayaan een recept voor een vreedzame hervorming van de islam.

Dat opmerkelijke optimisme zou te danken zijn aan de Arabische lente, Voor Ayaan was dat een teken dat de islamitische wereld wel degelijk behoefte had aan hervormingen. Er is nog hoop, luidde haar conclusie. Een merkwaardige redenering. De Arabische Lente was een serie mislukte lokale opstanden, die vrijwel overal in bloed werden gesmoord. Alleen in Tunesië (waar het allemaal begon) wordt nu geëxperimenteerd met een democratische staat, maar het is duidelijk dat dit land het doelwit is geworden van extremisten. Daar komt bij dat die Lente niets met de islam te maken had. Het waren economisch geïnspireerde opstanden. Het waren de jongeren die in opstand kwamen, en ze eisten werk en een beetje vooruitgang. Nergens werd geroepen om een hervorming van de islam. Die roep om een nieuwe islam bestaat wel, maar ze weerklinkt vooral buiten de islamitische wereld. Daar waar moslims in de minderheid zijn, en zich moeten aanpassen aan een steeds argwanender omgeving. Als er ergens de kans bestaat om de eerste stappen te zetten naar een hervormde islam, dan is het buiten de islamitische wereld.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Dood aan de afvalligen!

, door

OPINIE - De Telegraaf zet haar kruistocht tegen haatimams dapper voort, en struint nog steeds het internet af op zoek naar schokkende uitspraken van enge baardmannen. Afgelopen vrijdag wist de krant te melden dat een ‘haatimam’ genaamd Fouad al-B. (hij heet gewoon al-Bayly) door de Amerikaanse regering is betaald voor bewezen religieuze diensten aan gevangenen – en dat terwijl Fouad vindt dat Ayaan Hirsi Ali de doodstraf verdient omdat ze een afvallige moslima is.

Al-Bayly zei dat zeven jaar geleden; de betalingen, een paar duizend dollar, zijn recenter. Maar het ligt voor de hand dat hij er nog steeds zo over denkt. Alles bij elkaar is het nogal oud, uit Amerikaanse overheidsarchieven opgevist nieuws, met dank aan de alarmistische club The Clarion Project, maar zoiets is uiteraard leuk voor de kruisvaarders van De Telegraaf.

Afvalligen mogen gedood worden. Het is een van de meest hardnekkige en kwalijke onderdelen van de islam. Vooral omdat het geen extreem standpunt is. Elke moslim is het er mee eens – sommigen vol overgave, anderen zuchtend en toevoegend dat dat alleen maar de theorie is. Maar theorie of praktijk, er valt niet aan te tornen. Met als gevolg dat menige moderne moslim, bang voor reacties zoals van bovenstaande imam, zegt dat hij ‘cultureel moslim’ is. Wat zoveel betekent als: ik geloof niks maar doe wel mee aan het Suikerfeest.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Wie was er eerst: God of de staat?

, door

COLUMN - Geloof – heb je daar wat aan? Gelovigen zouden iets gelukkiger zijn dan ongelovigen, blijkt uit onderzoek. Maar ja, wie zich uitverkoren waant, is vanzelf blijer dan de atheïst voor wie slechts de wormen wachten. En verder spelen bij dat soort enquêtes zó veel andere factoren een rol dat het resultaat lastig te interpreteren is.

Verlichtingsfilosofen meenden op het ene moment dat het geloof de gelovige disciplineert, en even later dat geloof verleidt tot moord en doodslag. Locke meende dat je atheïsten hard moest aanpakken, want die waren immoreel. Tegelijkertijd werd Pierre Bayle er een beetje moe van gelovigen steeds maar weer te wijzen op hun eigen hoogstaande ethiek, die in de praktijk zo slecht tot zijn recht kwam.

In de negentiende eeuw, onder invloed van idealistische filosofen als Hegel, ontstond het idee dat het geloof in een Grote God de staatsvorming start en versterkt. Een samenleving bestaande uit stammen gelooft in vele goden (ieder zijn eigen godje), maar als daaruit op een goede dag een geloof in één enkele god ontstaat, dan leidt dat inzicht tot morele verheffing (‘God ziet alles!’) en kan er een centrale staat ontstaan met één heerser (die niet alles ziet, maar dat doet God dus wel).

Anders geformuleerd: zodra er in de hemel één god zit die de morele wetten vaststelt, met daaronder een uitgebreid apparaat voor administratie en bestraffing, kan er op aarde, dankzij de disciplinering van de gelovigen, een centrale staat ontstaan waarbij iedereen zich zich min of meer vrijwillig aan de ene heerser onderwerpt. Zo moet het immers zijn. Zo beneden, zo ook boven.

Foto: copyright ok. Gecheckt 23-11-2022

Profeet en pedofiel?

, door

ACHTERGROND - Heeft een profeet een vrouw nodig, of kan hij beter celibatair blijven? Het is een duivels dilemma. Een profeet zonder vrouw is voor de gelovigen toch een beetje weird. Alsof er iets mis met hem is. Maar een profeet mét een vrouw, dat wekt weer de verdenking dat hij last heeft van lage lusten die hij niet onder controle heeft. Het is maar het verstandigst om er zo min mogelijk over te zeggen.

Neem Jezus. De evangeliën zwijgen over zijn vrouw, ook al moet hij getrouwd zijn geweest; voor een gewone Jood was een celibatair bestaan in die tijd héél ongewoon. Al heel snel na zijn overlijden gingen er geruchten dat Jezus iets had gehad met Maria Magdalena, de Maria die het lege graf had gezien. Zij moet toch wel bijzonder voor hem zijn geweest!

Naarmate Jezus opsteeg van religieus leider naar Zoon van God, werd deze relatie steeds problematischer. Totdat Maria Magdalena werd gelijkgesteld aan de door iedereen geminachte Maria in Lukas 7 die schuldbewust de voeten van Jezus waste. Aha! Zij was een zondares! Zo werd ze al snel een tot inkeer gekomen hoer, en vanaf dat moment was het duidelijk dat Jezus zich uit pure compassie over haar had ontfermd. Waar moest ze anders naartoe?

Foto: chris m. (cc)

Jezus zal de moslims onschadelijk maken

, door

OPINIE - We hebben geen last van terrorisme. Dat stelt niks voor. Wat ons dwars zit, is dat we geen risico’s willen aanvaarden. En daarbij geobsedeerd worden door het idee dat we ten onder gaan. Maar volgens de Britse filosoof Larry Siedentopf biedt Jezus uitkomst.

Hij overleed begin januari: Ulrich Beck. De auteur van Risikogesellschaft (1986), waarin hij beschrijft hoe onze samenleving steeds meer geobsedeerd wordt door risico’s. We zijn geen optimisten meer. Geen enkele ontwikkeling wordt nog met gejuich binnengehaald, iedereen heeft het direct over de daaraan verbonden risico’s. En dat niet alleen, we worden daarbij ook geobsedeerd door het idee van de maakbaarheid. Eenmaal ontdekt, moeten die risico’s ook direct worden weggewerkt. Een zinnige kosten-baten analyse is daarbij nicht im Frage.

Het is alsof elk mensenleven oneindig kostbaar is. We kunnen ons tot in het oneindige druk maken over het kleinste risico. Een irrationele houding die keurig omschreven wordt door de gevleugelde woorden: ‘Pech moet weg’. En het is de wetgever die daarvoor moet zorgen.

Het is natuurlijk een uitloper (zo u wilt: uitwas) van de verzorgingsstaat. Ooit zorgde de regering alleen voor een vangnet; tegenwoordig verwachten we van de overheid op de meest pietluttige terreinen wetgeving en controle, van kinderzitjes tot een picogram pesticiden in het drinkwater. Van hoog tot laag, van de grachtengordel tot Tilburg-Zuid: iedereen eist van de overheid dat ze optreedt tegen wat er ook maar dreigt. En het is deze obsessie met ‘pech moet weg’ die ons nu enorm parten speelt. Nu we geconfronteerd worden met de ‘pech’ van de terroristische aanslag.

Nee, het spijt me. Het klinkt reuze spannend maar we zijn niet in oorlog met de islam. De islam heeft wel wat beters te doen. Zoals socioloog Ruud Koopmans droogjes opmerkt in de Volkskrant van 7 februari, zijn we in feite getuige van een inter-islamitische burgeroorlog. Volgens hem tussen ‘gematigde, verwesterde vormen van de islam en een traditionele, fundamentalistische uitleg.’

Vorige Volgende