Marcel Hulspas

276 Artikelen
13 Reacties
Achtergrond: Jay Huang (cc)
Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Afdaling in de hel

RECENSIE - kershaw-afdaling-in-de-helIan Kershaw heeft zijn sporen als historicus ruimschoots verdiend. Zijn twee delen Hitler-biografie (‘Hoogmoed’ en ‘Vergelding’) werden bestsellers, en terecht. Ze toonden een auteur op de toppen van zijn kunnen. Kershaw is geen meeslepend stilist, geen auteur op zoek naar het treffende detail, maar wél iemand die de grote lijnen bewaakt en de lezer vakkundig mee loodst. Maar blijkbaar was dat dubbelsucces hem nog niet genoeg.

Nu ligt er het eerste deel van een nieuw tweeluik, gewijd aan de geschiedenis van Europa van de Eerste Wereldoorlog tot nu. Een ‘Afdaling in de hel’, gevolgd (het tweede deel, dat start in 1949, moet nog verschijnen) door een opmerkelijke verrijzenis uit de as van twee wereldoorlogen.

Het is bekend terrein voor Kershaw, en uit alles blijkt dat hij geen enkele moeite heeft om zijn verhaal te vertellen. Ook al heeft ‘1914’ een ruime voorgeschiedenis, Kershaw vat de oorzaken van de Grote Oorlog helder samen en verdeelt de schuld voor de catastrofe op de inmiddels bekende wijze: iedereen krijgt een deel, maar Duitsland nét iets meer. Dat is de consensus sinds enige jaren. We hoeven van Kershaw geen eigenzinnige opvattingen te verwachten. Van de loopgraven tot Hirosjima, van Verdun tot Stalingrad, niets ontbreekt, niets krijgt te weinig of te veel ruimte. Een prestatie.

Foto: Profielfoto twitteraccount van Gerardo Soto y Koelemeijer copyright ok. Gecheckt 25-08-2022

Een nutteloos mooi vak

RECENSIE - ‘Waarom moeten we dit leren?’ Het is een vraag die elke leraar op de middelbare school wel eens naar zijn hoofd krijgt. Maar niemand zo vaak als de leraar wiskunde. Dat gehannes met vergelijkingen, met driehoeken en verzamelingen – wat heb je daar in godsnaam later aan?

Het aardige is dat wiskundigen zich dat ook hardop afvragen. Het nut van het vak is onder wiskundeleraren en -lerarenenopleiders een hot topic. Ze zijn het er allemaal over eens dat het wiskundeonderwijs op de schop moet. Dat het vak zwaar verouderd is en dat de huidige aanpak leerlingen eerder aanzet tot wiskundehaat dan dat tot enige liefde voor het vak. Maar hoe dat voorkomen kan worden, en het ideale wiskundeonderwijs eruit ziet, dat is volstrekt onduidelijk. Moeten ze leerlingen overtuigen van de schoonheid van de wiskunde, of juist de nadruk leggen op het nut van het vak?

Wiskundeleraar (en schrijver) Soto y Koelemeijer kiest voor het eerste. Hij wil verhalen vertellen: ‘Zelf raak ik enthousiaster wanneer in een mooi verhaal vertel over Leibniz en Newton, dan wanneer de standaard afgeleiden op het bord schrijf die de leerlingen uit het hoofd moeten leren.’

De verschillende essays in ‘Wiskundigen mogen niet huilen’ zijn bedoeld om dat te onderstrepen. Vooral dramatische levensverhalen doen het goed, zo verwacht hij. In een essay weeft hij de levens van schaker Bobby Fischer en van wiskundige Alexander Grotendieck dooreen. In een ander ondergaan voetballer Diego Maradona en wiskundige Andrew Wiles hetzelfde lot.

Foto: copyright ok. Gecheckt 06-11-2022

Holocaust en (het ontbreken van) de staat

RECENSIE - De Holocaust was, dat is inmiddels wel duidelijk, een zaak geweest van improviseren. In de loop der jaren ging een steeds agressiever en explicieter taalgebruik gepaard met een al werkende weg ontwikkelen van methoden om Joden snel en efficiënt om te brengen. Lokale factoren, zoals oude tegenstellingen, weerzin jegens de arrogante bezetter en bureaucratische rompslomp, konden daarbij de voortgang hinderen, dan wel juist vergemakkelijken.

Daarbij komt dat de door Hitler in januari 1939 afgekondigde ‘oorlog tegen de Joden’ in feite pas van start ging met de Duitse inval in de Sovjet-Unie, zodat daar ook de eerste grote massamoorden werden uitgevoerd. Het eindresultaat van dit alles was dat in sommige Europese regio’s de meeste Joden de oorlog konden overleven; elders werden ze allemaal vrijwel direct na de komst van de nazi’s het slachtoffer van de kogel, en achtergelaten in een greppel niet ver van hun woonplaats; anderen moesten juist weer over honderden kilometers op transport worden gesteld, om in het Oosten te worden vergast. Talloze Joden werden vermoord door Duitse Einsatzgrupen of SS-eenheden; talloze anderen door collaborateurs. En ga zo maar door.

Wat gaf lokaal de doorslag? Historici doen al jaren verwoede pogingen om in de lappendeken van gruwelijkheden enige orde te scheppen, en al de verschillende factoren in kaart te brengen en te wegen.

Foto: Mohammed lost een conflict op over welke clan de zwarte steen in de Kaäba mag plaatsen - Rashid al-Din, Perzië, 1307 A.D copyright ok. Gecheckt 11-03-2022

Een frontale, naïeve aanval op Mohammed

RECENSIE - Hamed Abdel-Samad kent de Koran uit zijn hoofd. Hij is de zoon van een imam, en werd als kind gedrild om in zijn vaders voetstappen te treden. Maar inmiddels moet hij, wanneer hij zijn land van herkomst Egypte bezoekt, heel goed opletten. Een vooraanstaande imam heeft namelijk verklaard dat hij als ‘afvallige’ gedood moet worden, en dat de moordenaar daarna een hemelse beloning wacht.

Abdel-Samad ging, tegen de wens van zijn vader in, Engels en Frans studeren. Dat was het begin van een intellectuele zwerftocht die er uiteindelijk toe leidde dat hij tot de conclusie kwam dat de islam een onmenselijke en gevaarlijke religie is. Maar Abdel-Samad wil geen afvallige worden genoemd, en zeker geen atheïst. In een interview voor Der Spiegel vijf jaar geleden noemt hij zichzelf niet gelovig, maar noemt de islam ‘mijn thuis en mijn taal’. Hij bidt niet, vast niet met de ramadan maar zegt te streven naar een ‘verlichte islam’, een islam ‘zonder sharia en zonder jihad, zonder gender apartheid, zieltjeswinnerij en de “ik heb altijd gelijk” mentaliteit.’ Hij is, met andere woorden, een ‘culturele moslim’, maar dan in een zeer extreme vorm.

Deze fouten die de islam aankleven, hebben diepe wortels, zo wil hij duidelijk maken in zijn nieuwste boek, ‘Mohamed. Eine Abrechnung’. Ze vinden hun oorsprong in de Profeet zélf. In het boek baant Abdel-Samad zich een weg door de Koran en de hadith (de traditie, de verhalen over Mohammed), om te bewijzen dat Mohammed (zeg maar gerust) geestelijk gestoord was. En dat had weer zijn oorsprong in het feit dat hij een wees was, en geen echte ‘volbloed’ Mekkaan. Mohammed had, kortom, een traumatische jeugd, en eenmaal door iedereen afgewezen ontwikkelde hij zich daardoor tot een wrede, gewetenloze tiran.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Een trage zoektocht naar Aliens

RECENSIE - Water op Mars! Dankzij een uitgebreide Pr-campagne wist NASA er wereldnieuws van te maken. En dat heel toevallig vlak voor de wereldpremière van de film The Martian, een ode aan Amerikaanse ruimtehelden. De organisatie is vast besloten om niet roemloos ten onder te gaan, dus die bemande reis naar Mars moét er komen. En dat betekent dat het ‘buitenaards leven’-vuurtje zo lang mogelijk brandende moet worden gehouden. Alleen dán is er kans dat Capitol Hill ooit de portemonnee trekt voor een bemande marsreis.

NASA heeft ‘buitenaards leven’ tot haar speerpunt gemaakt. Het is het enige astronomische onderwerp dat werkelijk wereldwijd (en in Washington) tot de verbeelding spreekt.

Je zou verwachten dat juist een auteur als Ben Moore in staat moet zijn om met die verbeelding op de loop te gaan. Hij is immers niet alleen hoogleraar in Zürich, maar ook schrijver van populairwetenschappelijke boeken en hij is… kunstenaar.

Een man die, aldus de achterflaptekst ‘geluiden uit het universum verbindt met elektronische muziek. Escape Velocity is zijn eerste album.’ En wat vermeldt dezelfde flap over dit boek? De ‘vooraanstaande astrofysicus’ neemt ons mee ‘op een adembenemende reis (…) een zoektocht die zich beweegt tussen wetenschap en menselijk voorstellingsvermogen.’ Dat maakt nieuwsgierig. Maar helaas.

Foto: copyright ok. Gecheckt 02-03-2022

Een biografie als waarschuwing

RECENSIE - Meer dan 24 uur lag Jozef Stalin moederziel alleen, zwevend tussen dood en leven, op de vloer van zijn buitenhuis. En niemand durfde iets te doen.

Op zaterdag 28 februari had hij zijn naaste medewerkers Malenkov, Beria, Chroestsjov, Boelganin ontvangen, en uitgebreid met hen gedineerd. De sfeer was prima, ongedwongen – een hele opluchting voor zijn gasten, die heel goed wisten dat de vozjd (leider) onverwacht en genadeloos kon uithalen, en daarna wist je nooit of je de volgende dag nog achter je bureau zou zitten, of in een verhoorkamer.

Diep in de nacht vertrok het bezoek. Kort daarop moet Stalin een zware beroerte hebben gehad. De volgende ochtend merkten zijn lijfwachten dat er iets aan de hand was. Of beter, dat er niéts aan de hand was. Dat Stalin zich niet liet zien. Was er iets mis? Geen van hen durfde de persoonlijke vertrekken te betreden; dat was immers verboden.

Uiteindelijk, het was maandagochtend, trokken enkelen de stoute schoenen aan en slopen naar binnen, zogenaamd om de post te brengen. Ze zagen Stalin liggen, in een grote plas vocht. In paniek belden ze naar het Kremlin, naar de vier.

Niemand wilde komen. Ieder van hen was doodsbang dat Stalin, als hij later bij kennis zou komen, hen zou beschuldigen van een poging om de leider te doden. Uiteindelijk gingen ze gezamenlijk kijken. Ze raapten de zwaar ademende Stalin op en zetten hem op een bank. Was hij in coma? Sliep hij alleen maar? Korte tijd later ontboden ze een aantal artsen. Die constateerden dat de man die de Sovjet-Unie bijna dertig jaar lang met ijzeren vuist had geregeerd, op sterven na dood was.

Foto: copyright ok. Gecheckt 25-08-2022

De bedwinger van Banda

RECENSIE - ‘Dat de Oostindische vaart en handel de allervoornaamste is die de ingezetenen van de verenigde provinciën bezitten, is, geloof ik, boven alle twijfel verheven.’

Ziedaar de krachtige openingszin van de Discoers van Jan Pieterszoon Coen. (De volledige titel luidde: ‘Discoers aan de Edele Heren bewindhebberen [van de VOC] toucherende [over] den Nederlandsche Indische staet’.)

Dat ‘allervoornaamste’ was een nogal boude bewering. De Verenigde Oostindische Compagnie bestond op dat moment al twaalf jaar, maar had nog steeds de grootste moeite om de eindjes aan elkaar te knopen. Ander handelsverkeer vanuit de Republiek bracht veel meer op. Maar Coen, op dat moment koopman in de Oost, doelde op iets anders.

De Hollandse aanwezigheid in de Oost had met méér dan alleen maar handel te maken. De hele regio van Ceylon tot aan Japan vormde in die tijd een economisch slagveld. De aartsvijand Spanje sloeg vanuit de Filipijnen zijn vleugels uit, en probeerde de handel met China te monopoliseren, én de specerijenhandel in de westelijke Indonesische archipel.

De Hollanders, die vooral in het Oosten van de archipel actief waren, probeerden dat met alle macht te voorkomen, maar moesten zich daarbij ook de Portugezen en de Engelsen van het lijf houden. Als de Spanjaarden die lucratieve handel wisten te bemachtigen, zou dat de Republiek ernstig schaden.

Foto: Foto (cropped): Bo Eide (cc)

Alleen symptoombestrijding kan het milieu redden

Hoe zou het toch zijn met Boyan Slat? U weet wel, die opgeruimde Delftse student die een geweldig idee had om de oceanen te reinigen van de ‘plastic soep’ die overal rond drijft. Boyat stelde voor om al die snippertjes plastic bijeen te drijven door middel van een systeem van met elkaar verbonden boeien, die, in samenwerking met zeestromingen, het plastic verzamelt.

Boyat lanceerde zijn idee een paar jaar geleden, en werd daarna geruime tijd als een wonderkind op handen gedragen, van zaaltje naar zaaltje – zo van: een puur Hollandse vinding zal de wereldzeeën redden! Welnu, het gaat goed met Boyat. Hij doorstond de gekte en werkt zijn idee nu uit met hulp van een aantal bedrijven en instituten onder de vlag van The Ocean Cleanup. Al zal het nog wel even duren voordat de eerste serieuze experimenten met anti-plastic-soep-boeien uitgevoerd kunnen worden.

Stunttechnologie

Mooi toch? Nee, je kunt er ook anders tegenaan kijken. Huub Dijstelbloem, hoogleraar ‘filosofie van wetenschap en politiek’ (hoe verzin je het) aan de UvA, vindt het maar niks wat Boyat doet. In de NRC (20 augustus) noemt hij zijn voorstel een voorbeeld van ‘stunttechnologie’. Dat wil zeggen:

(…) innovaties die niet door overheden, maar door jonge ondernemers, kunstenaars en wereldverbeteraars met veel bombarie in de media worden gelanceerd. Voorbeelden hiervan zijn het project van Boyan Slat om de oceanen van plastic te ontdoen en de lichtgevende wegen en smogzuigende installaties van Daan Roosegaarde.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Tien stellingen over het ontstaan van de islam

Weg met het cliché van de geniale godsdienststichter. Het traditionele westerse beeld dat de islam ontstaan zou zijn nadat een karavaandrijver genaamd Mohammed openbaringen begon te ontvangen, is naïef.

Mohammed berijdt Buraq, India, 18e eeuw

Mohammed berijdt Buraq – India, 18e eeuw

Grote godsdiensten ontstaan niet louter en alleen dankzij de prediking door een enkeling. Ze zijn het resultaat van een samenspel van maatschappelijke en religieuze krachten. Mohammed was simpelweg onderdeel van een brede ontwikkeling – maar ook de juiste man op de juiste plaats.

Weg met het cliché van de simpele, woeste Arabier. Mohammed was geen ‘simpele’ karavaandrijver met een geniaal idee. Hij en zijn medestanders waren uitstekend op de hoogte van de politieke en religieuze tegenstellingen in hun tijd, binnen én buiten de Arabische wereld. Daar zouden ze uiteindelijk dankbaar gebruik van maken. Het traditionele beeld dat de opmars van de islam te danken is woeste horden onwetende, barbaarse Arabieren, opgestookt door hun profeet, is niet alleen foutief, het is ook racistisch.

Er was behoefte aan een nieuwe profeet. Dankzij eeuwenlange contacten met Joden en christenen kenden de Arabieren de Bijbelse traditie dat zijn zouden afstammen van de aartsvader Abraham. Zij beschouwden zichzelf daarom als verwant aan de Joden en de christenen. Het probleem met die traditie was echter dat God hun voorouders (de kinderen van Hagar) zou hebben vervloekt en dat zij daarom in de woestijn moesten leven. Dat was in hun ogen waarschijnlijk ook de reden waarom de Arabieren, in tegenstelling tot de Joden en Christenen, nooit een eigen profeet hadden ontvangen die hen kon uitleggen wat de ware religie (de oorspronkelijke religie van Abraham) was. Maar de Joden en christenen waren die religie ook kwijtgeraakt. De voortdurende bittere strijd tussen beide religies gaf aan dat geen van beide de ware religie bezat. Het wachten was dus op een nieuwe profeet die dat zou onthullen. En wellicht zou deze profeet aan de Arabieren worden gezonden.

Foto: Infografiek Midden-Oosten (bron: New York Times) copyright ok. Gecheckt 25-10-2022

Oude grenzen, nieuwe extremisten, en de toekomst van Israël

Wie wil weten waarom het Midden-Oosten in brand staat, hoeft niet ver te zoeken. Dat geweld is voor een belangrijk deel te danken aan het steeds weer opduikende verlangen om de diepe maatschappelijke problemen op te lossen door terug te keren naar de ‘echte islam’, naar de vermeende gloriedagen van de Profeet en zijn gezellen. En dat terugkeren moet dan liefst zo letterlijk mogelijk. Maar dat verlangen om de islam te ‘herstellen’ komt op zijn beurt weer ergens uit voort….

Ten eerste uit frustratie over het feit dat de islamitische wereld de afgelopen eeuw zo weinig vrede en vooruitgang heeft gekend. De islamitische wereld zou één (naar binnen toe) vreedzame oemma moeten zijn. In plaats daarvan vliegen staten en stammen elkaar voortdurend in de haren, net als in de vele treurige eeuwen ná die glorieuze jaren van de Profeet. Vandaar die nostalgie naar dat verleden (dat overigens nooit heeft bestaan). De ware oorzaak voor de chronische agressie en economische (en wetenschappelijke, politieke) achterstand in de regio is uiteraard géén gebrek aan geloof, maar wordt veroorzaakt door de instabiliteit van de regimes. Te veel islamitische staten zitten opgesloten in een deprimerende vicieuze cirkel: economische groei is alleen mogelijk bij politieke stabiliteit en een zekere mate van economische vrijheid; maar politieke stabiliteit is alleen mogelijk met behulp van repressie. Pogingen tot liberalisering leiden al te gemakkelijk tot anarchie en staatsgrepen. Die cirkel is weer het gevolg van een koloniale erfenis, namelijk de beroerde grenzen die de westerse mogendheden een eeuw geleden trokken.

Foto: Post-Atheïst

Was Mohammed een moslim?

ACHTERGROND - Iedereen begrijpt dat Jezus niet de bedenker was van het Christendom. Waarschijnlijk was hij niet meer dan een rondreizend leraar (een van de velen in die tijd) die zijn Joodse geloofsgenoten opriep zich voor te bereiden op grote veranderingen, de komst van het ‘koninkrijk van God’. Het idee dat hij de zoon van God zou zijn, dat hij onderdeel van een heilige drie-eenheid, en dat zijn volgelingen tijdens bijeenkomsten zijn dood moesten herdenken, is pas veel later ontstaan. Religies pretenderen eeuwig dezelfde te zijn, maar staan in wezen nooit stil. Dat gegeven roept de vraag op in hoeverre Mohammed de verkondiger is geweest van wat we nu kennen als de islam. Was hij de eerste moslim?

Strikt gezien luidt het antwoord op die vraag: ja en nee. Een moeslim is een ‘onderworpene’ (aan God), en de Koran wijst Abraham aan als de eerste echte moeslim, en Mohammed als de tweede. Het ware geloof van Abraham was door zijn nakomelingen verwaarloosd (aldus de Koran), maar werd door Mohammed en de openbaring ‘hersteld’. Mohammed was dus (in letterlijke zin) de eerste nieuwe moeslim – maar Abraham was écht de eerste geweest. En Mohammeds eerste bekeerling (volgens de traditie zijn vrouw Chadiedja) was dus nummer drie. Enzovoorts. Maar was deze ‘herstelde’ religie de islam zoals wij die nu kennen?

Foto: coverfoto van 'Mohammed en het ontstaan van de Islam' copyright ok. Gecheckt 24-10-2022

Waarom iedereen mijn Mohammedboek moet lezen

Je kunt veel van IS zeggen, maar duidelijk zijn ze wel. Hun voorman Aboe Mohammed al-Adnani had twee weken geleden heel duidelijk gewaarschuwd dat de heilige maand ramadan ‘een ramp’ zou worden voor ongelovigen, sjiieten en afvalligen. Een week later waren er de aanslagen in Tunesië, Frankrijk en Koeweit. Het is duidelijk dat IS echt oorlog wil op álle fronten, uiteraard in de verwachting dat dan ook van álle kanten de strijders zullen toestromen, en dat men daarbij geen boodschap heeft aan de traditionele betekenis van de ramadan als maand van vasten en bezinning. Niet van moord en doodslag. Maar IS weet dat zij in deze de Profeet aan zijn zijde heeft. En dat moslims dat ook weten.

Bloederige koranverzen

In het oude Arabië waren de heilige maanden, behorende bij een bepaalde god (en zijn heiligdom) bedoeld om pelgrims de gelegenheid te geven om deze god te kunnen bezoeken, zonder dat men gelijk allerlei beveiliging moest regelen. Alle (stammen)strijd kwam dan (met een beetje geluk, en onder de dreiging van goddelijke wraak) tijdelijk tot stilstand. Maar nadat Mohammed en zijn strijders uit Mekka vertrokken waren, hielden die zich daar niet aan, zo blijkt uit het volgende vers:

Vorige Volgende