Afschrijvingen | Vrijhandel

Paul Teule blijft toch met nog wat vragen zitten na het lezen van Karel de Guchts nieuw boek.

Politici horen boeken te schrijven, vind ik. De Belgische liberaal Karel de Gucht, oud-minister van Buitenlandse Zaken, en nu eurocommissaris voor Handel, geeft het goede voorbeeld. Van zijn hand verschijnt zo nu en dan een polemisch epistel, vaak gericht tegen nationalisme. Zijn nieuwste boek, Vrijheid. Liberalisme in tijden van cholera, neemt ook nationalisten zoals Bart de Wever op de korrel, maar moet ook korte metten maken met de economische broer van het nationalisme: het protectionisme. De Gucht weet gezien zijn huidige post als geen ander hoe het ervoor staat met de wereldhandel en waarom die zo vrij mogelijk zou moeten zijn. Maar hij laat helaas niet het achterste van zijn tong zien.

De Gucht beargumenteert de noodzaak van vrijhandel volgens het boekje. Met een hat tip naar David Ricardo dist hij de theorie van de ‘comperatieve voordelen’ nog eens op. Handel loont omdat elk land doet waar het relatief, ten opzichte van zichzelf(!), het beste in is.

Doemscenario

Dan haalt hij het bekende doemscenario van stal: in de Grote Depressie van de jaren ’30 van de vorige eeuw, schoten landen in een protectionistische kramp. Amerika, bijvoorbeeld, hief met de Smoot-Hawley Tariff Act astronomische importtarieven op honderden producten. Gevolg: de wereldhandel stortte in van 35 miljard naar 12 miljard dollar. Op G20 toppen verzekeren wereldleiders elkaar dat ze nu niet dezelfde fout zullen maken, maar de Gucht ziet dat er sinds 2008 meer dan 500 protectionistische maatregelen zijn genomen die de eigen markt beschermen. ‘Aan de exquise tafel van de G20 worden de schotels met hypocrisie gekruid,’ aldus de Gucht.

Ook de interessante link tussen vrijhandel en vrijheid in het algemeen komt aan bod. Niet alleen worden we rijker – en in die zin dus ‘vrijer’ – door handel, ook gaan er nieuwe ideeën de wereld over. ‘Door het venster op de wereld komt frisse wind aangewaaid die de status quo in een samenleving en haar gevestigde belangen ter discussie stelt.’ Vrijhandel zorgt volgens de Gucht ook dat overheden ook transparantere regels, rechtszekerheid en efficiënt bestuur moeten leveren – ‘zaken waarvoor autoritaire regimes niet echt warmlopen.’

Maar vrijhandel kent ook verliezers: industrieën die ten onder gaan. De paradoxale rol van de overheid is om deze verliezers op te vangen, zodat het vrije marktsysteem kan blijven voortbestaan. Maar de overheid moet van De Gucht niet proberen om winnaars te creëren – dat kan alleen de markt. Daar maakt hij zich er te makkelijk vanaf. De nu rijke landen hebben hun industrieën ontwikkeld met hulp van een actieve overheid (o.a. tarieven, subsidies). Groot-Brittannië, de VS, maar ook Duitsland, Japan, Korea en zelfs Nederland zijn groot geworden door winnaars te beschermen.

Dit is althans de bekende stelling van de Ha-Joon Chang’s boek Kicking Away the Ladder – het vrije westen trapt de ladder weg waarmee ze zelf is opgeklommen. De stelling is best aanvechtbaar, maar de Gucht negeert hem gewoon. Hij rept ook met geen woord over de controversiële vrijhandelsakkoorden die hij namens de EU met ontwikkelingslanden sluit. Ook andere nadelen van vrijhandel – bijvoorbeeld voor het milieu – krijgen geen aandacht, en dat terwijl ik De Gucht ken als iemand die voors en tegens weet af te wegen. Zou zijn baan als handelscommissaris hem beletten vrijuit te spreken?

‘Vrijheid. Liberalisme in tijden van cholera’, De Bezige Bij, 276 blz., 19,95 euro