Een publicatieverbod voor verkiezingspeilingen?

COLUMN - In landen zoals Frankrijk, Italië, Polen, Griekenland, Luxemburg en Cyprus is het verboden om vlak voor verkiezingen de resultaten van peilingen te publiceren. In Nederland staat een publicatieverbod opnieuw ter discussie. ‘De verslaving aan peilingen wordt iedere ronde erger’ schrijft Trouw. Deze krant vindt dat een verbod op publicatie in de slotfase van de campagne moet worden overwogen.

Campagnestrateeg Marije Brinkhorst pleit in de NRC voor terughoudendheid in de laatste weken. ‘Media verslaan de campagne met de peilingen als een paardenrace: wie ligt op kop? Wie valt terug? Redacties bepalen hun gastenlijst op basis van wie het goed doet in de peilingen. Bij televisiedebatten worden partijen uitgenodigd die hoog staan in de peilingen. Het gevolg is een zelfversterkend mechanisme: wie in de peilingen stijgt, krijgt meer aandacht, groeit verder, en bepaalt zo de dynamiek van de hele campagne.’ Want het band-wagon-effect leert ons al jaren: de meeste mensen willen bij de winnaar horen. Het gevolg is dat er niet of nauwelijks meer over de inhoud wordt gesproken. De show, de wedstrijd tussen koplopers trekt alle aandacht weg van de politieke thema’s die het verschil zouden moeten maken. Brinkhorst: ‘Laat de laatste week van de verkiezingen weer gaan over ideeën, waarden en plannen. Er is immers genoeg te bespreken over waar we als land naartoe willen. Niet over wie er toevallig die week in de lift zit.’

De peilers zijn het hier vanzelfsprekend niet mee eens. Peter Kanne, opinieonderzoeker bij Ipsos I&O vindt voorstellen voor een publicatieverbod getuigen van minachting voor de kiezer. ‘Kiezers zijn geen kippen zonder kop. Kiezers gaan bij hun stemkeuze wel degelijk grotendeels af op de plannen en ideologie van partijen.’ Hij wijst er op dat peilingen kiezers nuttige informatie kunnen geven bij het bepalen van hun stem. En dat geldt zeker voor diegenen die een strategische stem willen uitbrengen met het oog op de samenstelling van de regering na de verkiezingen. Het probleem is volgens Kanne hoe de peilingen door de media worden ingezet. Op Villamedia, de nieuwssite voor journalisten, schrijft Kim van Keeken dat journalisten hun verantwoordelijkheid op dit punt niet altijd even serieus nemen. De sensatie rond winnen en verliezen domineert de media, zeker in de laatste weken voor de verkiezingen. En dat drukt inhoudelijke informatie die relevant is voor het bepalen van een keuze naar de achterg

Een verbod op publicatie van gegevens die mensen eigenlijk wel willen hebben als ze naar de stembus gaan klinkt niet erg sympathiek en lijkt ook in strijd met de openheid en de vrije uitwisseling van informatie die past binnen een democratische rechtsstaat. Maar juist bij die openheid zit ook een probleem. Een democratie leeft bij de gratie van een open debat over waar het naar toe moet met dit land. Dat wordt moeilijker naarmate het alleen nog maar gaat over scores in de peilingen, de persoonlijke populariteit van de kandidaten en hun performance in de media. Als we een bestuur willen dat besluiten neemt die in overeenstemming zijn met wat kiezers willen op allerlei thema’s dan moet de inhoud voorop staan in de verkiezingsdebatten. En niet het scorebord van de ‘peilingpopulisten’, zoals Marcel van Roosmalen ze noemt.

Moet er een doek over dat scorebord in de laatste weken? Ik vrees dat het niet veel zal helpen. Een nationaal verbod op de publicatie van peilingen is gemakkelijk te omzeilen. Belangrijker is dat de media inzake politieke besluitvorming het zakelijke, inhoudelijke spoor al heel lang hebben verlaten ten gunste van reuring en vermaak. Als we dat eens zouden kunnen terugdraaien dan komt er vast ook wel ruimte voor een verantwoorde manier van omgang met de resultaten van verkiezingspeilingen.