Een wolkenkrabber op de savanne

RECENSIE - De ooit hechte band tussen Europa en Afrika staat onder druk. Europese landen hebben het op dit continent lang voor het zeggen gehad. Ook na de dekolonisatie in de tweede helft van de vorige eeuw bleven Afrikaanse landen nog afhankelijk van de oude koloniale machten. Sommigen spreken van rekolonialisatie door het westen. Maar sinds de eeuwwisseling zien we de aandacht van Afrikaanse landen verschuiven naar Azië. De steun van westerse regeringen voor mensenrechten en persvrijheid werd door sommige machthebbers ervaren als politieke inmenging en cultureel imperialisme, schrijft Koert Lindijer. ‘Zij vlogen voor prijzige infrastructurele projecten voortaan naar Bejing’.

Lindijer woont en werkt sinds 1983 als Afrika-correspondent voor de NRC en de NOS in Nairobi, Kenia. De huidige miljoenenstad (foto) was ooit een gehucht langs de nieuwe, vanaf de kust aangelegde spoorweg die het land moest ontsluiten. De plek was begin vorige eeuw vanwege de hoogte aantrekkelijk genoeg voor een nederzetting van blanke kolonisten. Veertig jaar berichtte Lindijer over Kenia en omringende landen zoals Ethiopië, Eritrea, Soedan, Oeganda, Congo en Rwanda. Hij legde zijn ervaringen onlangs vast in Een wolkenkrabber op de Savanne.

Over een buurland van Kenia lezen we weinig: Tanzania. Veertig jaar geleden was er een groot verschil tussen Kenia en Tanzania. Kenia was onder leiding van de corrupte president Daniel arap Moi een dictatuur. Tanzania ontwikkelde zich onder Julius Nyerere in socialistische richting. Op de NRC redactie kreeg Lindijer van zijn hoofdredacteur te horen dat de krant ‘nooit positief over socialisme’ schrijft. ‘Mijn hoofdredacteur kende de wereld vanuit Europees perspectief, en dat was in die tijd de context van de Koude Oorlog. Hij plakte witte plakkaten op niet-witte werelddelen en plaatste Tanzania achter een ijzeren gordijn.’ Het is jammer dat Lindijer de vergelijking tussen Kenia en Tanzania later niet meer maakt en in zijn boek vooral schrijft over de meest oproerige en gewelddadige buren zoals Ethiopië en Congo.

Guerilla

Met Ethiopië en Eritrea ontwikkelt Lindijer in de loop van de tijd een speciale band. In de jaren tachtig was er in Ethiopië niet alleen een duizenden mensenlevens kostende hongernood waarvoor Britse popsterren geldinzamelingen organiseerden. Er waren ook rebellen in Eritrea en Tigray tegen het dictatoriale bewind van Mengistu. Lindijer sloot zich als reporter vanuit Soedan aan bij de Eritrese opstandelingen die er uiteindelijk in slaagden hun land onafhankelijk te maken (wat later overigens alsnog weer uitliep op een dictatuur die leidde tot een grote stroom vluchtelingen richting Europa, maar dit terzijde). De avonturen met de Eritrese en Tigrayse rebellen hebben de correspondent gevormd. Hij leert van een ‘journalistieke inschattingsfout’ toen een informant een medewerker van de geheime dienst van Mengistu bleek te zijn. De romantiek van de guerrilla-oorlog met zijn hechte onderlinge verbondenheid van de strijders laat hem echter niet onberoerd. Dat ervaart hij later ook op zijn missies in Oeganda, Rwanda en Congo.

Lindijer schrijft uitvoerig over de verschrikkelijke slachtpartijen in Rwanda in 1994 en de bloedige oorlogen in Congo die daarop volgden (en nog steeds voortduren). Als journalist stond hij het liefst aan de frontlinie. Niet zonder trots schrijft hij: ‘Ik was er bij in Kampala, Addis Abeba, Kigali, Kinshasa, Khartoem en Mogadishu’. Dat hij overal zoveel geweld tegenkwam verbaast hem niet. ‘Geweld hoort bij de menselijke omgang. Voor journalisten betekent oorlog een uitdaging: de adrenaline en de exclusiviteit aan de frontlinie kunnen een goed gevoel geven.’ Heel eerlijk geeft hij ook toe dat het geweld waar hij mee geconfronteerd wordt hem aanvankelijk opwindt. Maar ook dat in Rwanda zijn gevoelens werden verdoofd.

Beeldvorming

Als verslag van een veertigjarig correspondentschap is Een wolkenkrabber op de Savanne zonder meer geslaagd. Het is een boeiend stukje geschiedenis van een constant roerige deel van Afrika. Voor de beeldvorming van Afrika is de balans naar mijn mening wel wat eenzijdig op gewelddadige conflicten komen te liggen ondanks Lindijers verzet tegen het idee ‘dat ik het leeuwendeel van mijn tijd moest besteden aan oorlogsverslaggeving’. ‘In Afrika is geweld dichtbij’, schrijft hij. ‘De dood is bekend in een omgeving vol armoede, zonder een overheid die beschermt, in een situatie van free-for-all met profiteurs en vrijbuiters, met maffiosi en krijgsheren.’ Voor zijn standplaats Kenia en een aantal omringende landen maakt Lindijer dat in zijn boek helemaal waar. Maar past deze typering op heel Afrika en alle Afrikanen? Ik miste bij sommige verhalen over die gewelddadige tribale conflicten ook nog wel enige duiding vanuit de geopolitieke context: in de jaren tachtig de Koude Oorlog, daarna de opmars van islamitische strijdgroepen vanuit Arabische landen. En nog steeds: de oorlog om grondstoffen (zie Van Reybroucks boek over Congo). Aan het eind van zijn boek schrijft Lindijer: ‘Geweld, terreur, verkrachtingen, martelingen, ze horen bij de mensheid’. Het is kennelijk in zijn ogen toch geen Afrikaans probleem. De reportages die aan deze pessimistische conclusie voorafgaan zouden dat echter wel kunnen suggereren. Een verhaal over het moderne Afrika (van de wolkenkrabbers bijvoorbeeld) had wellicht kunnen bijdragen aan een betere balans.

Om met een positief puntje te eindigen: de recente volksopstand in Soedan was voor Lindijer een ‘opbeurend moment in mijn correspondentschap’. De massa verzet zich eensgezind tegen de dictatuur. ‘Guerrillalegers, tribale bewegingen, obscure religieuze groepen, er zijn alle mogelijke manieren van rebellie geweest tegen de gevestigde orde, maar vrijwel nooit volksopstanden (…) Ik versloeg staatsgrepen, reisde met opstandelingen en schreef over plunderingen en gewelddadige politieke en tribale afrekeningen. Maar zo’n eenheid als in Soedan, zo’n volksorde, maakte ik maar zelden mee.’ Wie weet kan dit voorbeeld de regio nog inspireren.

Koert Lindijer, Een wolkenkrabber op de savanne; veertig jaar correspondentschap in Afrika. Uitgeverij Atlas Contact, 2023. Prijs: € 24,99