Luisteren en leren

RECENSIE - Af en toe kom je echt een pareltje tegen in het televisieaanbod. Wat mij betreft is dat meestal op de NPO, want ik kijk bijna nooit meer naar de commerciëlen. Op de publieke omroep wordt veel interessants uitgezonden en ik vermaak me er prima mee, naast het bingewatchen van series natuurlijk. Zo ontdekte ik het programma Change your mind. Over discussie, luisteren en leren en misschien wel van gedachten veranderen.

Filosoof Michael Sandel, professor politieke wetenschappen aan de universiteit van Harvard, leidt een debat met een divers samengesteld Nederlands panel van jonge luitjes. Millenials schijnen die genoemd te worden (brr ik heb nogal een hekel aan het benoemen van generaties, alsof die allemaal hetzelfde in het leven staan, maar dit terzijde). De eerste aflevering heeft als thema “Democratie, populisme en het algemeen belang”. Is populisme goed of slecht voor de democratie?

Bij een eerste peiling lijken de meeste panelleden te vinden dat het geen goede zaak is. Waarna de professor vraagt wat dan eigenlijk het verschil is. Lucky Fonz III (hij blijft leuk) heeft een aardige omschrijving; bij populisme gaat het uitsluitend om de winnende meerderheid en minderheden hebben het nakijken. Dat is niet democratisch, omdat democratie ook de belangen van minderheden behoort te dienen.

De professor stuurt vervolgens het debat naar referenda, en dan wordt het echt interessant. Daarna gaat het bijna alleen nog maar over hoe geïnformeerd mensen zijn en wat dat betekent voor de waarde van hun stem. De meeste mensen hebben niet de kennis om te overzien wat een bepaald beleid op de lange termijn voor consequenties heeft. Iemand oppert vervolgens dat politici ook niet altijd gelijk hebben (politici en langetermijnvisie…ach, laten we het daar nu maar niet over hebben). Wat meteen een dilemma voor mijzelf opleverde, want met beide stellingen ben ik het hartgrondig eens. En dat is precies het mooie van dit programma. Je wordt uitgedaagd om je eigen principes en je morele overtuigingen onder de loep te nemen. Je ziet ook dat de panelleden gaandeweg soms van gedachte veranderen. Er wordt geluisterd en de professor vraagt door, probeert de stelling zo zuiver mogelijk te maken. Hij geeft iedereen de ruimte maar zorgt er ook voor dat men antwoord geeft op elkaars mening.

Het is een verademing, zo’n beschaafd debat. Al blijf je juist daardoor ook een beetje in verwarring achter (tja, je bent het niet meer gewend hè). Zijn referenda nou wel of niet een goed democratisch instrument? Moet je quota instellen voor minderheden, als je ziet dat het goed werkt in landen waar ze dat gedaan hebben, maar toch ook het gevoel hebt dat het stigmatiserend kan zijn. En is het bezwaarlijk dat 90% van onze volksvertegenwoordigers een universitaire opleiding heeft? Denkend aan het belang van kennis enerzijds, maar aan boerenverstand of straatwijsheid anderzijds. Interessant is ook de vraag of een zeer goed geïnformeerde burger meer stemrecht zou moeten krijgen, gesteld dat dit goed te meten is en iedereen toegang heeft tot gedegen onderwijs en de juiste informatie. Logisch en pragmatisch of immoreel?

De professor sluit af met een mooie monoloog tegen zijn panel, die eindigt met: “[…]Daarom kan democratisch burgerschap op zijn best, met overleg, discussie, reflectie, luisteren en leren, een hoger doel bereiken en ons soms zelfs veranderen. We kunnen terugkomen op de belangen en voorkeuren die we dachten te hebben voordat we de discussie aangingen. In veel opzichten is dat hogere, lastigere idee van democratie, het overleggen met mensen met wie het misschien niet eens zijn, dat is veeleisend maar ik denk niet dat het onmogelijk is. Daar zijn jullie een krachtig voorbeeld van geweest tijdens deze discussie.” Daar heeft hij helemaal gelijk in. Ik zit me hier een ongeluk te reflecteren op alle onderwerpen die langskwamen. Ik ben er nog lang niet uit, maar dat geeft niet. Ik moet gewoon nog wat meer luisteren en leren.