Oostenrijkse kiezers laten middenpartijen vallen

ELDERS - Bij de Oostenrijkse presidentsverkiezingen afgelopen zondag waren de regeringspartijen SPÖ (sociaaldemocraten) en ÖVP (christendemocraten) de grote verliezers.

De eerste ronde van de presidentsverkiezingen is gewonnen door de kandidaat van de extreem-rechtse Oostenrijkse Vrijheidspartij (FPÖ), Norbert Hofer. Hij won met 36,4% van de stemmen. Op de tweede plaats eindigde met 20, 4% Alexander van der Bellen, die gesteund wordt door de Groenen. Irmgard Griss, een centrum-rechtse onafhankelijke kandidaat werd derde met 18,5%. Op 22 mei is er een beslissende stemronde tussen Hofer en Van der Bellen.

Voor Oostenrijk zijn de resultaten van deze verkiezingen zonder meer schokkend te noemen. Het land heeft sinds de Tweede Wereldoorlog buitengewoon stabiele politieke  verhoudingen gekend waarin sociaaldemocraten en christendemocraten elkaar in de regering afwisselden. Op dit moment regeren ze samen. Hun kandidaten bij de presidentsverkiezingen kregen zondag elk niet meer dan 11% van de stemmen. Een record aantal mensen besloot op een andere partij te stemmen dan bij vorige verkiezingen. Groene blogger Gebi Mair spreekt van het “einde van de tweede republiek“.

De rood-zwarte regering van SPÖ en ÖVP heeft deze week onmiddellijk gereageerd op het verlies aan vertrouwen. Een Bondsdagmeerderheid van sociaaldemocraten en christendemocraten heeft een nieuwe, buitengewoon strenge asielwet aangenomen, die volgens Amnesty in strijd is met internationale verdragen en afspraken die Oostenrijk zelf heeft gemaakt. De wet maakt het uitroepen van de noodtoestand mogelijk bij een plotselinge stijging van het aantal migranten. Daarnaast kan het land vluchtelingen terugsturen naar buurlanden als hun veiligheid daar niet in gevaar is. Volgens de Groenen schaft Oostenrijk met deze wet de facto het asielrecht af. De nieuwe Oostenrijkse wetgeving is vergelijkbaar met maatregelen die Hongarije eerder nam. Het betekent voor de Europese Unie een nieuw obstakel in de onderhandelingen over een gezamenlijk vluchtelingenbeleid.

De regeringspartijen zijn doodsbenauwd voor Hofer’s aankondiging dat hij als president niet zal aarzelen het parlement te ontbinden en nieuwe verkiezingen uit te schrijven als dat nodig mocht zijn. Bij de huidige verhoudingen zou het land dan overgeleverd worden aan extreem-rechts. Hofer uit zich weliswaar gematigder dan de partijleider van de FPÖ Heinz-Christian Strache, de rechtse houwdegen die Jörg Haider is opgevolgd. Maar ook Hofer is een bekrompen nationalist die vindt dat de islam niet in Oostenrijk thuishoort, pleit voor het sluiten van grenzen en zich keert tegen de Europese Unie. Critici waarschuwen dat deze vriendelijke ‘familieman’, die opkomt voor gehandicapten, zich beweegt in een omgeving waar racisme weer salonfähig is. In een van de periodieken van de FPÖ wordt de term genocide niet geschuwd om het resultaat te beschrijven van een ‘rassenvermenging die de identiteit van het Duitse volk vernietigt’. Elders heet Europa ‘de wieg van de blanken’. Hofer en zijn FPÖ lijken zich onvoldoende losgemaakt te hebben van het nazi-verleden van Oostenrijk.

Bij de sociaaldemocraten is de ontreddering groot. Zondagavond eiste een van de kopstukken al het aftreden van bondskanselier Werner Faymann. Volgens anderen moet de Weense voorzitter van de partij, die Faymann bekritiseerde, zelf aftreden. Het probleem ligt in Wenen. De druk om een buitengewoon congres bijeen te roepen om de partij te redden groeit. De traditionele Dag van de Arbeid zal zondag bepaald geen feestdag worden.

De kansen van Alexander van der Bellen in de tweede ronde worden niet hoog ingeschat. De econoom en oud-voorzitter van de Oostenrijkse Groenen heeft heel bewust als onafhankelijke kandidaat aan de verkiezingen meegedaan. Hij staat met zijn standpunten lijnrecht tegenover Hofer. Met de leuze “Wer unsere Heimat liebt spaltet (splijt) sie nicht” probeert hij in te spelen op het hedendaagse nationalisme. Verder doet hij een beroep op het ‘geweten’ van de Oostenrijkers en het geloof in de eigen kracht van zijn land. Mutig in die neuen Zeiten staat op zijn website met op de achtergrond artikel 1 van het Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Het is een oproep die ook buiten Oostenrijk wel gehoord mag worden .