Waarom stemmen we eigenlijk? Is dat rationeel? En bestaat er eigenlijk zoiets als een strategische stem?
Vandaag is het zover. We mogen ons eindelijk –bewapend met paspoort en stempas- melden bij een stemlokaal om daar met een rood potlood aan te kruisen welke politieke partij onze idealen het beste vertegenwoordigt. Voor sommige mensen is het nog altijd een democratische plicht om te stemmen, het ultieme teken van onze vrijheid. Andere mensen zien het misschien als iets dat je gewoon doet, weer anderen vinden het de moeite niet.
Waarom we eigenlijk stemmen, dat is voer voor politiek psychologen. Maar kijk je er vanuit economisch perspectief naar, dan is stemmen volgens de wetenschapper Mancur Olson volkomen irrationeel. De moeite die het kost om je stemkeuze te bepalen en de gang naar het stemlokaal te maken, wegen niet op tegen de baten van jouw ene stem. Dat ene stemformulier met jouw rood gekraste vakje maakt namelijk helemaal geen verschil in de totale uitslag.
Rationele keuze theorie
‘Vanuit de wetenschap zijn er twee manieren om naar rationaliteit te kijken,’ legt Huib Pellikaan, docent Rational Choice Theory aan de Universiteit Leiden, uit. ‘Mancur Olson ziet rationaliteit als economisch beginsel: hoe effectief en efficiënt is een bepaalde manier van handelen?’ Aanhangers van deze theorie geloven dat een rationeel mens nooit zal stemmen. Tussen al die miljoenen stemmen zal jouw ene stem er nooit toe doen. En als een handeling niet effectief is, doe je het niet.
Maar vanuit de speltheorie is ook een andere benadering mogelijk, namelijk dat mensen nu eenmaal bepaalde preferenties hebben, en naar die preferenties handelen. ‘Die preferenties moeten wel overgankelijk zijn. Dus als je PvdA beter vindt dan SP, en SP beter dan VVD, dan moet je PvdA ook beter dan VVD vinden,’ zegt Pellikaan. En als jouw preferentie is dat je stemmen beter vindt dan niet stemmen, ga je vandaag naar het stemlokaal. Dat is volgens deze theorie een rationele actie.
Pellikaan zegt dat de eerste theorie een producenten benadering [is]. Volgens de theorie van producentengedrag mag je geen geld weggooien. De tweede benadering is een consumententheorie. En het doel van de consument is behoeften bevrediging. ‘Als jij het leuk vindt om briefjes van 50 euro in de gracht te gooien, kan ik dat heel gek vinden, maar als dat jouw behoefte is, is het volkomen rationeel om dat te doen,’ aldus Pellikaan. En heb je de behoefte te gaan stemmen, dan is de gang naar de stembus de manier die behoefte te bevredigen. Kiezers zijn in feite consumenten van de politiek.
Strategisch stemmen
Hoe zit dat dan met strategisch stemmen? Is het niet de ultieme vorm van rationeel stemmen als je in plaats van je idealen te volgen een stem uitbrengt om een bepaalde partij naar de overwinning te helpen? ‘Het hele idee van strategisch stemmen in een grote groep, zoals bij de verkiezingen, is flauwekul. Kijk, als je in een vergadering met tien mensen voor of tegen een voorstel moet stemmen, dan kan er sprake zijn van een strategische stem, omdat jouw stem het verschil kan maken,’ zegt Pellikaan. De notie van strategisch stemmen in een groep van enkele miljoenen kiezers is een gedachtespinsel van politicologen. Het is overigens opmerkelijk dat dezelfde politicologen die zeggen dat stemmen niet rationeel is omdat het geen effect heeft op de uitkomst, nu ineens met strategisch stemmen komen. Volgens Pellikaan zijn ‘beide opvattingen onjuist: stemmen heeft op zich niets met effectiviteit te maken maar enkel met preferenties, terwijl strategisch stemmen nu juist alles met effectiviteit heeft te maken. Best interessant, dat er zoveel misvattingen over stemmen zijn.’
Maar al die mensen die gaan stemmen omdat ze ofwel Rutte ofwel Samsom in het Torentje willen hebben dan? ‘Die hebben nou eenmaal de preferentie om te stemmen omdat ze denken dat hun stem verschil maakt. Maar het maakt niet uit waar die preferenties vandaan komen,’ zegt Pellikaan. ‘Ik kan naar de sigarenhandel gaan en een staatslot kopen met nummer twee omdat me dat heel strategisch lijkt, en toch rationeel bezig zijn. Maar dat het nummer van staatslot uitmaakt, is natuurlijk een illusie. Dat is net zo met het idee dat jij, als individu, het verschil kan maken in de uitslag van de verkiezingen.’
Reacties (30)
strategisch stemmen houdt volgens mij in dat je niet op een splinterpartij -die toch geen gewicht kan leggen in de beleidsbalans – maar op een grote fractie die volgens jou de minst goede grote fractie een tegengewicht moet bieden.
Overigens, als je ‘geldbriefjes weggooien’ als ‘rationeel’ kan legitimeren, dan kan je echt wel hetzelfde doen met: ‘mijn stem is waardevol’.
Absoluut. Dat staat hierboven ook beschreven. Als je een bepaalde preferentie hebt, en daarnaar handelt, dan is die handeling rationeel. Dat geldt voor geldbriefjes in de gracht gooien en voor stemmen.
De vorige keer had de vvd één zetel meer dan de pvda bij de uitslag .Change is what we need .
+1 voor de vvd
Natuurlijk bestaat strategisch stemmen.
Als atheistische sociaal democraat stemde ik lang geleden CDA en VVD, nu weer VVD.
Het is net wat je belangrijk vindt op het moment van de verkiezingen.
Nu is dat voor mij EU en euro, Kamp kritiseert de EU, Rutte wil dat de Griekse bodemloze put niet langer gedempt wordt met ons geld.
Aardig is in dit verband dat zelfs Buma wakker aan het worden is, hij verweet Diederik Domoor dat die niet kiest tussen Berlijn en Parijs, Berlijn orde op zaken, Parijs doormodderen.
Sapje riep dat Europa niet uiteen hoeft de vallen.
Als politici dit soort dingen zeggen is de kans dat het gebeurt dus groot.
“Rutte wil dat de Griekse bodemloze put niet langer gedempt wordt met ons geld.”
Dit geloof je toch zelf niet hoop ik??!! Rutte is niet te vertrouwen, dat is wel gebleken. Waarom maak je zo’n extreme switch van SP naar VVD? Zoals ik al eerder vroeg bij twee andere artikelen, en waar je nooit antwoord op hebt gegeven: waarom niet SP stemmen zoals voorheen?
De SP stemde tegen het ESM (verdrag dat ALLE risico’s bij EU belastingbetalers legt), de VVD stemde voor.
Natuurlijk stemde VVD voor, dat past ook bij hen, net zozeer als de SP de risico’s meer wil leggen bij de woekeraars.
Zie mijn reactie hieronder.
Waarom zijn die economen toch zo gepreoccupeerd met rationaliteit? Veel mensen gaan stemmen. Dus alle redeneringen en theorietjes die aangeven dat je dat beter niet kunt doen zijn blijkbaar niet zo relevant voor de (economische) werkelijkheid. Probeer een theorie te verzinnen die wel met de werkelijkheid overeen komt, dan wordt het misschien nog eens wat met de economische wetenschap…
Hier boven worden twee dingen genoemd: individuele rationaliteit (waarschijnlijk maakt het niks uit) en individuele preferentie. Sociale afwegingen ontbreken, zoals zo vaak bij economen, terwijl dat toch de crux is lijkt mij.
Ik heb wel eens niet gestemd, door slechte planning kon ik het stembureau niet meer halen. Daar heb ik toen glashard over gelogen de volgende dag. Schaamte, maar ik had ook een vaag gevoel dat mijn stem toch niet helemaal verloren was als ik maar wel mijn sociale druk zou uitoefenen. Volslagen irrationeel natuurlijk, maar zo gaat het wel.
Je moet hier ook niet naar individuen kijken, het is gewoon een kwestie van massapsychologie. Ja, je kunt redeneren dat je individuele stem geen invloed heeft, en daarom zou je thuis kunnen blijven, maar als iedereen zo zou redeneren zou iedereen thuisblijven en zou je stem de volledige samenstelling van de Tweede Kamer hebben bepaald. Evenzo geldt dat een enkele strategische stem niets uitmaakt, maar als tweehonderdduizend mensen dezelfde redenering volgen, dit wel invloed heeft op de samenstelling van de Kamer. Daarom: stemt allemaal strategisch. Je bent toch geen individu, slechts een sneeuwvlok in een lawine.
Dat is natuurlijk de grote paradox. Hoe meer mensen stoppen met stemmen omdat hun enkele stem geen zin heeft, hoe meer invloed de overgebleven stemmen hebben.
Evenzo geldt dat een enkele strategische stem niets uitmaakt, maar als tweehonderdduizend mensen dezelfde redenering volgen, dit wel invloed heeft op de samenstelling van de Kamer.
Ja, maar alleen als je met die 200.000 mensen afspreekt wat je gaat stemmen. En dat is onmogelijk. De media hebben daar natuurlijk wel een rol in, door de verkiezingen als een soort horse race tussen twee partijen te framen, maar je kunt nooit zeker weten of die anderen echt ook de ‘strategische stem’ zullen uitbrengen, of uiteindelijk toch weer anders kiezen. De ‘strategische stem’ kan een verklaring zijn voor de preferentie op een bepaalde partij te stemmen, maar feit blijft dat één stem geen donder uitmaakt voor de uitslag.
“Ja, maar alleen als je met die 200.000 mensen afspreekt wat je gaat stemmen.”
Welnee, mensen hoeven niets af te spreken. Ze hoeven alleen maar de sfeer in hun omgeving te proeven. En vervolgens kan het gevoel ontstaan: hé, we vormen een massa van betekenis. Mijn ene stem verdrinkt niet in een zee van miljoenen stemmen, maar maakt deel uit van een verwoestende golf van honderdduizenden stemmen.
Dat kan een prima verklaring zijn voor waar jouw preferentie om te stemmen op een bepaalde partij vandaan komt. Maar vanuit speltheoretisch oogpunt is het klinkklare onzin.
“Maar vanuit speltheoretisch oogpunt is het klinkklare onzin.”
Goed, maar dat is geen zwakte van zijn standpunt, dat is een signaal dat de non-coöperatieve speltheorie zoals jij die toepast gewoon niet het juiste framework biedt om naar dit probleem te kijken. Jouw speltheoretische zienswijze veronderstelt dat een enkele kiezer in isolatie een spel speelt tegen de rest van Nederland, waarbij je het stemgedrag van de rest maar gewoon als gegeven aanneemt. De stemmen van die rest van Nederland worden echter door precies dezelfde krachten vormgegeven als die van die enkele kiezer. Daarom kan je redeneren dat als jij een bepaalde mening bent toegedaan, er honderden, zo niet duizenden of meer mensen zijn die dezelfde redenering maken, en samengenomen hebben die wel de mogelijkheid om verschil te maken. Dat geeft je dan weer het vertrouwen dat je stem, of in ieder geval de redenering achter je stem, er wel toe doet.
Eens met Lapis. Het laat me inderdaad koud of wat ik zeg vanuit speltheoretisch oogpunt onzin is. Bewijs eerst maar dat het van stal halen van de speltheorie in dit geval wel zo zinvol is.
Het idee dat jij, als individu, het verschil kan maken in de uitslag van de verkiezingen is een illusie. Wie heeft er ooit zo’n vreemd idee gehad dan? Verkiezingen zijn in een democratie sociale gebeurtenissen. Wat er uitkomt is het resultaat van een enorm aantal complexe interacties tussen individuen. Theorieën over individueel (ir)rationeel handelen lijken mij hier totaal niet van toepassing.
Overigens ben ik van mening dat strategisch stemmen de democratie ondermijnt. Het gaat er om een representatieve volksvertegenwoordiging te krijgen waar alle verschillende stromingen in vertegenwoordigd zijn. Dus moet iedereen bij voorkeur stemmen op een partij die het best overeenkomt met zijn of haar eigen ideeën. Op straffe van een scheve vertegenwoordiging, onvrede en cynisme achteraf.
“Op straffe van een scheve vertegenwoordiging, onvrede en cynisme achteraf.”
Waarom zou iemand niet óók ontevreden en cynisch kunnen gaan pruttelen als z’n favoriete partij zich heel anders gaat gedragen dan verwacht omdat ze deel uitmaakt van een coalitie die bepaalde wensen van deze partij onuitvoerbaar maakt? En de kans daarop is in coalitieland Nederland absoluut niet gering.
Er is ook niets ondemocratisch aan strategisch stemmen. Het ondermijnt ook zeker de democratie niet. Het gaat er in een democratie niet om dat iedereen stemt op de partij die het best overeenkomt met zijn of haar eigen ideeën, maar dat iedere stemgerechtigde de gelegenheid krijgt zijn of haar stem ook daadwerkelijk uit te brengen, ongeacht de afwegingen die aan deze stem ten grondslag liggen.
Dit soort analyses zijn leuke gedachte experimenten, maar zoals wel vaker leren we er weinig van over de echte wereld. Het is een beetje als met Achilles en de schildpad, het is leuk om te beredeneren dat Achilles de schildpad nooit in kan halen, maar de werkelijkheid ziet er toch anders uit.
Uiteraard krijgt stemmen op nationale schaal pas betekenis op groepsniveau, als iedereen die zoals jij denkt ook zoals jij het stemhokje invult. Daar hoort dan wel bij dat jij hieraan meedoet, anders loop je het risico dat anderen ook zoals jij gaan denken (en niet stemmen), waardoor het ineens behoorlijk veel blijkt uit te maken.
Ik hoop dus maar dat iedereen gestemd heeft.
VVD gaat vandaag weer winnen vandaag en daar gaat de Nederlandse burger /pensioengerechtigde enz. financieel behoorlijk op achteruit de komende jaren . De VVD spekt zijn eigen zakken en die van bankiers weer rijkelijk . Pechtold ligt eruit en vertrekt . De PVDA en gewone werknemer heeft in de nabije toekomst binnen Europa geen stemrecht meer . Europa wordt vanaf nu heel erg snel een communistisch geheel met een kapitalistische rechtse dictatuur .
juist kimmetje, de neocons maken het steeds efficenter om de zaak af te romen, en centrum links staat er nog bij te juichen ook.
Zelfs in het stemhokje bent u niet veilig voor allerlei onbewuste, psychologische krachten. Er zijn studies die uitwijzen dat we in een kerk vaker CDA stemmen, en dat we met een rood stempotlood iets vaker PvdA of SP stemmen. Het is echt niet dat u dom bent of raar in uw hoofd – de menselijke geest is nu eenmaal een buitengewoon beïnvloedbaar, niet-rationeel ding.
Intussen geven de debatten, campagnes, praatprogramma’s en folders u het gevoel alsof u echt wat te kiezen heeft. Dat werkt sfeerverhogend. Maar het is vooral kiezersbedrog: in de politieke arena is de grootste leugenaar en de ergste draaikont niet een lijsttrekker – maar u zelf.
Denk daar maar eens aan, als u vandaag merkt dat uw stempotlood zo ongeveer hetzelfde hoekje van het stemformulier opzoekt als de vorige keer en de keren daarvoor. Geen nood, het ligt niet aan uw potlood. Uw keuzevrijheid is gezichtsbedrog; stemmen is heel wat anders dan kiezen.
-Maarten Keulemans-
Ja, als je in je eentje strategisch stemt, maakt het niet uit. Maar als dat massaal gedaan wordt, maakt het wel degelijk uit. Wet van de grote getallen.
In zekere zin stem ik ook een beetje strategisch. Je ziet mij niet snel een stem uitbrengen op een partij die kansloos is voor een stoeltje in het parlement.
@019:
Maar dan ga je er dus vanuit dat een stemkeuze geen individuele keuze is? Dat is het m.i. wel. Ik vind het in dat licht des te opvallender dat een partij die individuele vrijheid zo hoog in het vaandel heeft staan (D66), oproept ‘strategisch te stemmen.’ Om je eigen voorkeuren aan te passen op die van anderen.
Een individu leeft niet in een vacuüm. Zijn individuele voorkeuren zijn van alle kanten beïnvloedbaar.
@020
Naast het feit dat speltheorie een veelgebruikte theorie is in de politicologie, is het zeker wat dit fenomeen betreft relevant. Strategie is namelijk een kernbegrip van speltheorie. Maar zoals ik dus beargumenteerde: een individuele strategische stem is niet effectief.
Als groep strategisch stemmen kan in principe wel, maar dan heb je het bij de verkiezingen wel over een fikse groep. Dat brengt ontzettend veel onzekerheid met zich mee (mensen stemmen toch iets anders dan ze zeiden te gaan doen, het regent, mensen raken hun kiespas kwijt, etc.). Dus kun je dan nog van strategisch stemmen spreken?
Dat brengt me bij @022: natuurlijk. Ik wil ook niet suggereren dat mensen zich bij de stemkeuze niet (mogen) laten beïnvloeden. Dat kan ook door peilingen of mediaberichten zijn. Maar dat is dus hoe de preferentie voor een stem tot stand komt. Niet een strategie.
Inderdaad, als groep strategisch stemmen kan wel. Zeker ook als het om een fikse groep van miljoenen kiezers gaat. Peilingen, berichten in de media of gesprekken met mensen in de omgeving geven voldoende informatie om zinvolle strategische afwegingen te kunnen maken.
Preferentie hoeft daarmee niet uit het raam gegooid worden. Preferentie kan zich ontwikkelen nadat eerst strategische afwegingen zijn gemaakt. Iemand kan bijvoorbeeld een voorkeur hebben voor de PVV, maar het tegelijkertijd niet kunnen uitstaan dat de PvdA de grootste wordt. Bijvoorbeeld omdat dat de kans op deelname van de PVV in een coalitie verkleint. Deze PVV’er besluit op de VVD te stemmen, als uit gesprekken met mensen in zijn omgeving, berichten in de media en peilingen valt op te maken dat VVD in de lift zit en het in zich heeft de opmars van de PvdA te stuiten. En ook al staat deze partij ver van hem af, wat telt is: de VVD heeft de PVV niet op voorhand uitgesloten, de PvdA wel. Hij of zij kan dan van lieverlee een (tijdelijke) preferentie voor de VVD ontwikkelen. Ter schraging van een rationeel, strategisch genomen besluit. Dat deze preferentie irrationeel is, omdat immers strategische afwegingen aan deze keuze ten grondslag hebben gelegen, is daarbij niet van belang
Met stategisch stemmen wil je je invloed te vergroten door je overtuiging af te zwakken. Zoiets als water en vuur verenigen.
Ik had geen VVD moeten stemmen, omdat Rutte niet te vertrouwen is, staat hierboven.
Voor mij het hèt probleem van nu de EU en de euro, beide rampen.
Dat heeft weinig met politiek van doen, veel met economie, waar kennelijk zeer weinigen iets van begrijpen.
Duisenberg, mr Euro, riep indertijd ‘dat het probleem van de euro was dat er geen politieke unie was’.
Helaas is dat onzin, of Duisenberg als monetair econoom dat ook al niet begreep, het zou kunnen.
Onder zijn bewind hadden we in de zeventiger jaren gigantische inflatie, een jaar van zelfs dertien procent.
Het euro probleem is dat zeer uiteenlopende economieën nu dezelfde economische politiek moeten voeren.
Het idee van de EU dat de Grieken nu maar zes dagen per week moeten gaan werken toont aan hoe ten einde raad men is, alsof er dan meer toeristen komen, of de olijven harder groeien.
Vertrouwen, in morele zin, speelt geen rol in politiek.
Roemer achte ik een zeer betrouwbaar en fatsoenlijk man, helaas mist hij de inteligentie die nodig is.
Dat bleek overduidelijk bij z’n politieplan, waar hij 600 man wilde inzetten voor oude zaken bleek er 60.000 nodig te zijn, waar hij een 200 miljoen wilde voor een MKB bank bleek het om tientallen miljarden te gaan.
Het EU en euro dilemma is zowel sociaal als economisch, domoren als de socialist Diederik menen waarschijnlijk oprecht dat de efficiënte landen de ineffficiënte wel financieel overeind kunnen houden tot ze efficiënt zijn geworden.
Een mislukte natuurkundige begrijpt, denk ik, weinig van economie, en van geschiedenis.
Geschiedenis is van belang, omdat dan misschien Diederik zou weten dat de cultuur van een land, die de economie van een land bepaalt, pas over generaties verandert, of zelfs dat niet, je ziet dat in Frankrijk.
Hoe het er voor staat bleek in de debatten, waar in het vuur van de strijd wel eens dingen gezegd zijn die achteraf zijn betreurd, zoals Buma die Diederik toeriep dat hij moest kiezen tussen Berlijn en Parijs.
Buma wil dat soort uitlatingen niet, dan kan er speculatie tegen de euro komen.
Hij zag waarschijnlijk niet dat keuze voor Berlijn het einde van de euro is.
Sapje riep dat Europa niet uiteen hoeft te vallen in noord en zuid, Sapje is dan ook wat onnozel, dit soort uitspraken roepen die splitsing juist op, een splitsing die ik onontkoombaar acht.
Maar op een buitenlandse zender, weet niet meer welke, zei Rutte in het engels, dat er misschien toenadering gezocht moet worden bij Finland en Duitsland.
Nederlandse media is dit natuurlijk niet opgevallen.
Dat is ook het einde van de euro, en van de EU.
Verder meent 39 % van de ondernemers dat we van de euro af moeten, wel is het zo dat 38 % die toen nog wilden houden.
Het gaat dus niet om betrouwbaarheid, het gaat om hersens gebruiken, en die heeft Rutte duidelijk meer dan Diederik, en Roemer.
Verheugend bij deze verkiezingen is dat opruier Wilders z’n tijd gehad lijkt te hebben, en dat de Groenlinkse warhoofden er nauwelijks meer zijn.
Droevig is ook dat de groepering die eigenlijk sinds Nederland een democratie werd, een zeer stabiele factor was, de christenen, nu weggevaagd zijn.
Diep droevig is hoe een mislukte natuurkundige met populistische praat een zetel per dag weet te winnen, het toont aan wat democratie voorstelt.
Men is ook kennelijk vergeten hoe een andere mislukte natuurkundige, Tinbergen, indertijd Den Uyl werkeloos maakte, nadat de PvdA de grootste partij was geworden.
En diep droevig is dat er nu een ouderenpartij nodig is.
De tegenstellingen zijn drastisch toegenomen in Nederland, ik geloof er niets van dat we niet binnen één of twee jaar weer naar de stembus kunnen.
Vóór Hitler aan de macht kwam, legaal, stemden de Duitsers zo gemiddeld (ook ?) elk jaar.
Nu nog even bewijzen dat Rutte inderdaad meer hersens heeft dan Samsom. Zou deze mislukte geschiedkundige werkelijk, anders dan Samsom, niet maar wat raak hebben geluld om zetels te behouden of te winnen?
Twee punten.
Ten eerste: als alle Nederlanders rationeel waren en een realistische kosten/baten analyse zouden maken van stemmen, dan zou dat er niet toe leiden dat ze allemaal thuis bleven. Het Nash evenwicht is namelijk een mixed strategy. Simpel gezegd: iedereen zou dan 4 dobbelstenen gooien, en alleen degenen die 4 zessen gooien zouden gaan stemmen. Hiermee zou de kans dat de stem van een individuele stemmer iets uitmaakt nog steeds heel klein zijn, maar nog net opwegen tegen de moeite die het kost om naar het stemlokaal te lopen.
Ten tweede is het niet waar dat er geen economische verklaring zou zijn voor dit fenomeen. Die is er namelijk wel. Het heet Prospect Theory. Die theorie zegt (o.a.) dat mensen hele kleine kansen verkeerd beoordelen. Dit is de reden dat ze loten kopen en ook de reden dat ze allemaal gaan stemmen.