De arrogantie van Vrij Links

OPINIE - Vragen bij een nieuw manifest.

Vrij Links. Wat is dat? Komende dinsdagavond moet dat duidelijk worden tijdens een discussieavond in De Balie. Dan zullen de bedenkers van deze kreet, Asis Aynan, Femke Lakerveld, Eddy Terstall en Keklik Yücel uitleg kunnen geven. Voorlopig moeten we het doen met het ‘Manifest’ dat vandaag in de Volkskrant verscheen. En als ik daarop afga, belooft het een verwarrende avond te worden (dat zijn ze in De Balie wel gewend), waarna iedereen intens tevreden huiswaarts keert.

Het viertal opent het manifest met een afwijzing van nationalisme en groepsdenken, waar ‘het progressieve links’ op werkelijk dramatische wijze slachtoffer van is geworden:

‘Het progressieve links, dat stoelt op universele waarden en verheffing, hapt in de nieuwe eeuw als een zwaargewonde naar adem. Wij, progressieve Nederlanders van diverse komaf, weigeren het progressieve gedachtegoed (…)  op te geven. (…) Daarom pleiten wij voor een ‘Vrij Links’ dat weer trouw is aan zijn vrijzinnige, seculiere wortels.’

Mooi. Back to the roots. Hierop volgen twee quasi-historische alinea’s over de Franse en de Industriële Revolutie en daarna (??) Spinoza. Met daarbij een ouderwets nationalistisch stijlbloempje dat ik u niet wil onthouden:

‘Op de vruchtbare Nederlandse grond heeft de grote filosoof Spinoza het zaad gestrooid voor het vrije Europa waarin wij nu leven.’

Prachtig. Na nog twee alinea’s over de noodzaak van het vrije debat komen de auteurs eindelijk ter zake:

‘Vrij Links neemt afstand van de suggestie dat niet-westerse Nederlanders in bescherming moeten worden genomen tegen het vrije debat, omdat ze nog niet klaar zouden zijn voor uitingen van moderniteit. Wij beschouwen deze zienswijze (…) als een miskenning van de individualiteit van Nederlanders met een niet-westerse achtergrond.’

Wie heeft dat gesuggereerd? Lezen we niet. En wat is die moderniteit waar je (blijkbaar ook volgens Vrij Links) eerst klaar voor moet zijn? Dat is toch geen codewoord voor westerse superioriteit? Maar zorgelijker vind ik de achterliggende denkfout. De auteurs denken blijkbaar dat ieder mens het ‘vrije debat’ uitsluitend als individu hoort te betreden, los van zijn familie, sociale omgeving of herkomst. Wat natuurlijk een uiterst naïeve visie is op wat er in een ‘debat’ gebeurt. Zeker wanneer iemand weet, of voelt, dat hij of zij daar staat als representant van een groep, van ‘de ander’. Strikt genomen zeggen de auteurs hier dat iedereen pas mag meedoen als hij of zij zijn achtergrond, verleden, cultuur niet meebrengt en uitsluitend bijdraagt vanuit zijn ‘individualiteit’. Dat is godsonmogelijk en mensonterend. Een voorbeeld: de auteurs vinden het ongetwijfeld prima als Geert Wilders in het kader van het ‘vrije debat’ in de Tweede Kamer een Mohammed-cartoonwedstrijd aan de muur prikt (zoals hij van plan is). Moslims zijn volgens hen ‘individu’ genoeg om daar de humor van in te zien.

De daaropvolgende alinea voegt toe dat als je ‘bijvoorbeeld religieuze gebruiken of ideeën’ niet ter discussie stelt, dat alleen maar gunstig is voor ‘het theocratische patriarchaat’ (???) en dat politieke correctheid leidt tot ‘onbeduidende kunst’ (?) en ‘intellectueel weerloze laureaten’ (???). Genoeg te doen, komende dinsdag. We zijn halverwege het Manifest, en de auteurs komen met een verrassende omkering van de geschiedenis (en nee, dit gaat niet over nonnen):

‘De concessies die in de voorafgaande eeuwen aan de religieuzen zijn gedaan, kon de Nederlandse maatschappij nog absorberen.’

Goh, en iedereen maar denken dat het juist een van religie doordrongen maatschappij was die de voorafgaande eeuwen voortdurend concessies moest doen, waardoor zoiets als ‘Nederland’ ontstond. Daarna komt er een concreet voorstel uit de blauwe lucht vallen:

‘Vrij Links is tegen de aparte vermelding van de vrijheid van godsdienst in de grondwet omdat dit leidt tot een voorkeursbehandeling van diegenen die zich tot een van de grote godsdiensten rekenen. Alle vrijheden waarop gelovigen aanspraak kunnen maken (…) zijn al veilig verankerd in de wet en in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.’

Ik kan hier werkelijk geen chocola van maken. Hoezo voorkeursbehandeling van grote godsdiensten? Hoezo ‘gelovigen’ die aanspraak maken op fundamentele vrijheden? En is een grondwet niet wat anders dan een Verklaring? En wat heeft dit in godsnaam met het vrije debat te maken? Moet er een pleidooi voor ‘de moderniteit’ in de grondwet komen?

We gaan verder. De secularisering staat onder druk, lezen we (zonder enig bewijs; ik constateer precies het tegenovergestelde). Daarom moet volgens de auteurs het onderwijs op de schop:

‘Vrij Links maakt zich sterk voor de afschaffing van het bijzonder geloofsonderwijs tijdens reguliere lesuren. Leerlingen moeten kritisch leren nadenken en eigen inzichten kunnen ontwikkelen over alle religies en levensbeschouwingen.’

Tja. Dat is de huidige praktijk goedkeuren. Op vrijwel alle bijzondere scholen (ik beperk me tot de confessionele) bestaat geloofsonderwijs tegenwoordig, op z’n best, uit een extra uurtje ‘godsdienst’ in de week. Verder gaat het vooral om voorleven, zeggen ze. De sfeer. De auteurs hebben blijkbaar het idee dat het arme confessionele kind door dat uurtje in de week totaal niet in staat is om zelfstandig te denken. Maar ik heb een fundamentelere vraag: waarom moet het nou alweer over het onderwijs gaan? Kunnen we dat een keer met rust laten? Kunnen we het wat vaker hebben over domme volwassenen die denken dat ze het gelijk op zak hebben?

Ik moet u helaas mededelen dat we het manifest hiermee gehad hebben. Dat wil zeggen, na die loze opmerking over godsdienstonderwijs volgen nog zo’n tweehonderd even loze mooi woorden. Vrij Links staat voor gelijkwaardigheid van de mens, lees ik. En anti-discriminatie is ‘het kroonjuweel van de vrijzinnige beweging’. Vrij Links verwerpt het ‘groepsdenken’. En het is voor vrije partnerkeuze. Het is allemaal ‘bevochten’ en de ‘zachte humane waarden’ (???) zijn ‘het grootste succesverhaal van de menselijke geschiedenis’. Laatste alinea: laten we voortgaan op de weg die door Spinoza ‘Verlicht’ werd.

Ik ben benieuwd wat er dinsdag gaat gebeuren. Wellicht wordt het een spontane ‘teken je eigen Mohammed’ wedstrijd. Wellicht zal na afloop een indrukwekkende ‘Open brief’ worden opgesteld ‘Aan alle christelijke scholen in dit land’ met de oproep de arme kinderziel niet langer te indoctrineren. Maar ik vermoed dat iedereen na afloop, na een biertje of drie, gewoon voldaan naar huis gaat. Nagenietend van het eigen gelijk. En van dat heerlijke besef tot de linkse geestelijke voorhoede te behoren.

Is het zó pover gesteld met de linkse denkkracht? Is ‘links’ dan niet veel meer borstklopperij ‘wij zijn het succesverhaal van de geschiedenis’? Ik vrees van wel. En voor een deel is dat goed verklaarbaar. De ooit zo gevaarlijke linkse (eigenlijk: liberale) idealen van vrijheid en gelijkheid zijn immers overal doorgedrongen en op vele plaatsen gemeengoed geworden. Dat ‘succesverhaal’ heeft echter geleid tot een gevaarlijke vorm van arrogantie die verdere vooruitgang blokkeert. Andersdenkenden, niet-westers dan wel gelovig, worden minzaam vriendelijk benaderd als onderontwikkelde, nog niet ‘Verlichte’ leden van de samenleving. Zij moeten zelfstandig ‘individu’ worden en leren denken zoals ‘wij’. Inderdaad, groepsdenken. Men denkt door de geschiedenis uitverkoren te zijn. Heerlijk is dat. En dodelijk.

Debat is iets voor mensen van vlees en bloed. Mensen die hun verleden, hun gevoeligheden, hun hele hebben en houwen mogen inbrengen wanneer ze dat willen. Vrij Links moet inzien dat religieuze (en andere) overtuigingen geen relicten zijn en geen ballast, geen zaken die je moet achterlaten bij de ingang. Een werkelijk vrij debat begint met respect voor elkaar. Elkaar accepteren. Je eigen gelijk (inclusief historische ‘bewijzen’) even opzij zetten. De wereld wordt de komende decennia gestuurd door ideologieën die grote vraagtekens zetten bij dat absolute karakter van westerse waarden. Die bejubelde moderniteit wordt op vele plaatsen gewantrouwd. Door Amerikaanse kiezers, Brexiteers, nieuwrechts, islamitische denkers, Chinese leiders. Wat in onze geschiedenisboekjes prachtig en universeel lijkt, ziet er voor anderen vaak bedreigend en vreemd uit. De geschiedenis is nog niet ‘af’. De strijd is nog lang niet gestreden. En arrogantie is not the way forward. Laten we open staan voor álle meningen, en de ander én onszelf kritisch bevragen. Dan zullen we over honderd jaar eens kijken welke mix van idealen aanspraak mag maken op de term ‘moderniteit’.

 

Reacties (22)

#1 Meneer Kronkel

Is dit stukje geschreven door een wereldvreemd persoon?

Een heel simpel voorbeeld: Hoezo voorkeursbehandeling van grote godsdiensten?. U bent bekend bijvoorbeeld dat een aanhanger van het pastafarisme niet met een vergiet op het hoofd op de foto voor een ID-kaart mocht -een uiting van de religie- maar een moslima dat wel met een hoofddoek, een sikh met een tulband of een jood met een keppeltje mag? Lijkt me toch een vrij duidelijk voorbeeld hoe grote(re) religies anders behandeld worden dan kleinere.

Behalve dat, wat is dit stuk ontzettend beroerd geschreven.

  • Volgende discussie
#2 Ilya

Het is een mooi filosofietje voor grachtengordelfiguren die graag ‘realistisch’ willen zijn. Zo kunnen ze blijven vasthouden aan hun superioriteitsgevoel, zonder voor gutmensch te worden uitgemaakt. Het reduceren van mensen tot individu biedt allerlei mogelijkheden om fijn van allerlei structurele dingen en van de geschiedenis weg te kijken. Dan is het weer net zoals vroeger, toen je als Eddy Terstall zijnde nog films kon maken als Simon, waarin Azie en haar inwoners nog gewoon als decor kon dienen voor de problematiek van echte mensen, zonder dat je meteen dat gezeur over identiteit en representatie had.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Spam

Wanneer je wat schwung wil geven aan een nieuwe linkse denkrichting, zou je het natuurlijk kunnen hebben over het langzaam verdwijnen van de middenklasse, gebrek aan betaalbare woonruimte op de plekken waar het werk is, dure studies die je wel een grote schuld, maar geen goedbetaalde baan opleveren, flex-werkers die nauwelijks verzekerd zijn tegen tegenslag en twee banen moeten combineren om een beetje te kunnen leven.

Maar je kan je inderdaad ook beperken tot wat gewauwel over vrijheid en verlichting op zo’n manier dat de roze horden er geen aanstoot aan nemen en je toch geen moslims hoeft te beledigen.

Het moge duidelijk zijn. Ik had hetzelfde gevoel als Marcel bij dit ‘manifest’.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Koos Swart

Enige discussie over dit soort onderwerpen waar ik niet bij uitgenodigd ben is bij voorbaat irrelevant. En ik werk niet in het Nederlands, want niemand spreekt deze taal dus dat heeft geen enkel nut.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Janos

@1 slecht geschreven, echt waar? Ik vind ‘em bij vlagen prachtig, deze bijvoorbeeld:

De auteurs hebben blijkbaar het idee dat het arme confessionele kind door dat uurtje in de week totaal niet in staat is om zelfstandig te denken. Maar ik heb een fundamentelere vraag: waarom moet het nou alweer over het onderwijs gaan? Kunnen we dat een keer met rust laten? Kunnen we het wat vaker hebben over domme volwassenen die denken dat ze het gelijk op zak hebben?

Ik zou er alleen voor waken dat het manifest gezien wordt als voorbeeld van de huidige “linkse denkkracht”. Iemand als Terstall heb ik zelden tot nooit op een linkse uitspraak kunnen betrappen (behalve dan dat hij over zichzelf roept hoe links hij wel niet is).

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Herman

@1 Het pastafarisme is een parodiereligie en dat blijkt ook duidelijk uit de ontstaansgeschiedenis.

Er zijn in Nederland inderdaad voorbeelden van grote religies die een voorbeeldbehandeling krijgen. Zo vind ik de Sila-stip, die het mogelijk maakt dat wijzigingen in het bevolkingsregister automatisch aan kerkgenootschappen doorgegeven worden pure dwingelandij en een inperking van het recht op privacy. Ook mag van mij het religieuze onderwijs op de schop (maar als je een school op basis van het gedachtengoed van Maria Montessori op mag richten, waarom dan geen op bijbels gedachtengoed?). Toch ondervind ik als niet behorend tot een van de dominante religies in Nederland in het dagelijks leven geen grote last van druk vanuit deze religies.

In Nederland is de religieuze dwingelandij lang niet zo groot als in veel andere landen. Het is wat mij betreft prima dat een groep mensen zich het bestrijden van religieuze invloeden op de Nederlandse overheid tot doel stelt, maar om dat nou als een van dé belangrijke problemen van de 21e eeuw te zien…. nee. Nederland is gelukkig in dat opzicht een stuk seculierder dan een hoop andere landen. Pastafari’s en vrij links schieten derhalve in mijn ogen ook hun doel voorbij.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Joop

Eddy Terstall een keer ontmoet na zijn film van een linksgroene partij die Wilders inhaalde op rechtser migrantenbeleid. Zal wel een boodschap van Eddy ingezeten hebben, want ook Dick Pels was er. De discussie heeft me nauwelijks geboeid, want de bekende denkbeelden die weinig doorbrekend waren.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Joop

Terstall wil dat links geen zaken gaat verdedigen die tegen een libertijnse levenswijze ingaan. Dat doen ze zelf maar met hun christelijke en islamitische partijtjes. En gelijk heeft hij.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 KJH

Goh, en iedereen maar denken dat het juist een van religie doordrongen maatschappij was die de voorafgaande eeuwen voortdurend concessies moest doen, waardoor zoiets als ‘Nederland’ ontstond.

Het is toch niet zo verschrikkelijk moeilijk om deze stroman uit de weg te gaan? Daar waren we sinds de verlichting steeds meer van af en mensen als Eddy Terstall willen graag dat pad blijven volgen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 KJH

@5: Oh oh. Terstall is niet links genoeg voor Janos – kijk uit! Doet mij denken aan die advertentie die ik eens zag aan de universiteit van Wageningen: ‘Gezocht: Sysadmin. Moet wel links zijn. Dus geen PvdA’

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Janos

@10 daar kan ik me best wel iets bij voorstellen, bij zo’n advertentie. Het beleid van het vorige kabinet (dat met de PvdA, weetjewel) gevolgd?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 gronk

@10: Volgens mij was dat die advertentie waarin ze een ‘atheistische linux kernel hacker’ zochten.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Joop

@11.

Misschien was het zonder de PvdA nog wel asocialer geweest. ;-)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 gronk

@13: Het is niet alsof de PvdA met het mes op de keel gedwongen werd. Met de joodse raad ging het toch anders, om de godwin maar te maken.

Ik zie de PvdA wat dat betreft eerder als collaborateurs die medeschuldig zijn aan de afbraak van de sociale zekerheid. Beter hadden ze dat aan de VVD/CDA en extreem-rechts overgelaten, dan dat ze met krokodillentranen gaan lopen beweren ‘dat het zonder hun nog veel erger was geweest’.

Sterker nog: als VVD/CDA hardvochtiger beleid hadden doorgezet (wat best waarschijnlijk is), dan had dat ook sneller de vruchten had gezaaid voor een contra-beweging.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 Analist

@11: och ja maar als je het aan Klokwerk vraagt is in Amsterdam PvdA wel links en SP weer niet. Want kritischer over de islam enzo. Tsja. Over twee verkiezingen zijn de socialisten hooguit 20% van het electoraat waard en kan PvdA/sp/GroenLinks/CPN/etc op de vuilnishoop van de geschiedenis. Dan hebben we 1 “zielige mensen/uitkerkngstrekkers/gemeente ambtenaren”-partij weet iedereen dat je die lui bedoelt met “links”. Can’t wait

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 Janos

@15 lol, ik zou mijn adem niet inhouden tot die ‘analyse’ uitkomt…

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 Joop

Waarom stemmen mensen nog steeds of voor de eerste keer rechts als het zo erg is dat de verzorgingsstaat wordt afgebroken? Omdat de meeste zaken wel zijn vastgelegd voor de meerderheid kiezers. En omdat er andere dingen zijn die geld gaan kosten, zogenaamde linkse hobby’s. Maar goed, dat hebben ze bij rechts ook. Zolang portemonnee goedgevuld is en er twee auto’s voor de deur staan, kinderen op hockey, judo en muziekles kunnen, en er genoeg vakantie kan worden opgenomen. Niets aan het handje.

Trouwens Wilders zegt voor de ouderen op te komen, ook stemmers.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 Ouwehippie

“Hulspas weet het” Dat is juist het probleem. Ik heb een kaartje voor dinsdag, ben benieuwd.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#19 mivleeuw

Het is een goed bedoeld maar rommelig manifest. De schrijvers vermijden het woord ‘islam’ terwijl je tussen de regels wel voelt dat het daar over gaat. Kortom een gemiste kans.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#20 Ouwehippie

Ik hoef niet tussen de regels te lezen om te begrijpen dat het om religie en secularisme gaat. Ik ben een “ouwehippie” was blij dat we eindelijk verlost waren van de dominees en de priesters.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#21 Klokwerk

@Analist: Misschien dat je mij mijn meningen zelf kan laten verzinnen in plaats van dat jij dat voor mij doet en mij in de mond legt? Ik vind die die ik zelf verzin nu eenmaal meer bij mij passen eerlijk gezegd. Wat jij hier uitstamelt kan ik mezelf in ieder geval niet in herkennen.

Tsjongejonge… een aanval op mijn persoontje in een draadje waar ik niet in zit, kennelijk omdat je niet tevreden bent hoe ik je in een ander draadje beantwoordt en daar kennelijk de hele dag mee blijft lopen, hoe sneu wil je jezelf laten zien…

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#22 Klokwerk

Over dat stuk trouwens: Hoewel ik wel voor het afschaffen van religieus bijzonder onderwijs ben, en het halen van de bepaling van Godsdienst naast andere levensbeschouwingen uit de grondwet, hebben de opstellers hiervan toch echt een heel levendige fantasie over de samenleving naar mijn idee. Religieuzen die beschermd worden tegen kritiek??? We lopen al meer dan 15 jaar continu massaal op de Islam te bashen, dat lijkt me eerder zo. De vraag of dat een keer wat minder kan omdat religie zoveel aandacht niet waard is, en het wellicht niet zo handig is om dat te blijven doen… als dat al bijzondere bescherming mag heten… Wel krijg je al snel de roze Khmer achter je aan als je dat soort ‘linkse’ ideeën tracht te uiten, de digitale SA, hele trollenlegers krijg je digitaal over de vloer. Kennelijk voorvechters van de ‘vrijheid van meningsuiting’, jaja.

Moslims afzeiken is een verdienmodel geworden vrees ik, een makkelijk opstapje voor mensen die aandacht nodig hebben. En dan de suggestie dat de seculieren al jaren in het verdomhoekje zitten inderdaad… heb ik zelf in ieder geval nooit wat van gemerkt, en voel ook niet de behoefte om daarover in een hoekje te gaan zitten sniffen. Ik vind het al met al een erg zielig verhaal.

  • Vorige discussie