Veel jonge afgestudeerden zijn genoodzaakt een stage te lopen voor een schrale of zelfs geen vergoeding. Het argument dat dit hun zelfontplooiing zou bevorderen is geen voldoende compensatie voor de uitbuiting die dit eigenlijk is, vindt Bram van Vulpen.
Tegenwoordig is de stage niet meer uitsluitend een onderdeel binnen het onderwijssysteem, maar vullen jongeren ook een stageplek in ná hun studie. Een ‘werkervaringsplek’ (WEP) wordt dit ook wel mooier genoemd. Een plek waar je de vereiste werkervaring, relevante connecties en kennis op kan doen om je kansen te vergroten op een ‘echte’ baan.
Deze ontwikkeling van pas afgestudeerden die een niet tot amper betaalde stageplek, werkervaringsplek of vrijwilligersfunctie invullen, wordt vaak toegeschreven aan de economische krimp van de afgelopen jaren. De krappe arbeidsmarkt maakt de stage een aantrekkelijk alternatief voor starters die moeite hebben om een baan te vinden. Dit economische verband is in mijn ogen te simpel. Het fenomeen ‘afgestudeerde stagiair’ dient te worden beschouwd als deel van een grotere en tragere ontwikkeling die zich voordoet in onze samenleving. Hierin wordt aangestuurd op eigen verantwoordelijkheid van burgers, individuele maakbaarheid van de carrière en zelfactualisatie binnen werk.
De nieuwe geest van het kapitalisme
In de loop van de 20e eeuw moest het werk plezieriger worden voor de arbeider en tegelijkertijd winstgevender voor de werkgever, zo stelt Nikolas Rose (1999). De psyche van de arbeider werd een fundamenteel aspect voor de efficiëntie, productiviteit en winstgevendheid van een organisatie. Experts op het gebied van HRM begonnen werk te ontwerpen als een vorm van zingeving, verantwoordelijkheid, identiteit en persoonlijke prestatie.
Daar is recenter bijgekomen dat er een harmonisering tussen werk en individu moet zijn. De twee Franse cultuursociologen Boltanski & Chiapello (2005) spreken van een ‘nieuwe geest van het kapitalisme’, waarin de waarden authenticiteit en zelfactualisatie centraal staan. Er wordt verondersteld dat ieder een uniek talent en een specifieke passie heeft dat zich kan ontkiemen tot een succesvolle carrière en een gelukkig leven.
Hiermee komt het zwaartepunt te liggen op de individuele zelfkennis en wilskracht. Zelfactualisatie in het werk is een persoonlijke verantwoordelijkheid. In dit gedachtegoed wordt succes gepostuleerd als een kwestie van volharding en jezelf ontdekken. De carrière wordt gezien als een project van zelfmanagement waarin men autonoom handelt. Alsof een loopbaan iets is wat je zelf volledig in de hand hebt en falen voorkomt uit persoonlijk verzuim.
Deze individualistische kijk op werk maakt mensen blind voor de structurele ongelijkheden en belemmeringen in onze arbeidsmarkt. Het romantische en dwingende idee van werk waarin ‘het ware zelf’ tot uiting dient te komen, bagatelliseert financiële compensatie voor arbeid. Gevolg is dat geld in mindere mate meespeelt in carrière gerelateerde keuzes en mensen uiteindelijk juist kwetsbaarder zijn voor uitbuiting op de arbeidsmarkt.
Gebrek aan overheidsbeleid leidt tot moordende concurrentie
De harmonisering van werk en het individu is een persoonlijke queeste die te maken heeft met een zekere mate van concurrentie. Het huidige neoliberale beleid verstrekt een politiek frame van competitief individualisme waarbinnen werk dient te worden geconsumeerd. Voor veel pas afgestudeerden is de introductie tot de hedendaagse arbeidsmarkt een bittere confrontatie.
De meeste werkgevers hebben een enorme poel om uit te vissen waardoor zij zeer hoge functie-eisen kunnen stellen en er maar weinig tegenover hoeven te stellen. De daarop volgende situatie is dat starters talrijke afwijzingen krijgen te verduren vanwege “te weinig werkervaring” en “de overvloed aan kandidaten”. De stroom aan afwijzingen is zeer ontmoedigend en deprimerend voor werkzoekenden. Falen is immers je eigen schuld.
Zodoende ontstaat onder veel jongeren het wanhopige gevoel tegen een muur aan te lopen. Menig starter is moedeloos gestrand op een tussenstation te midden van het onderwijsstelsel en de arbeidsmarkt, strijdend voor een plekje in een van de overvolle treinen richting werk waar je zonder werkervaring bijna niet inkomt. Dus wat moet je dan? Vele starters zien geen andere keus dan stage te lopen in ruil voor cv-building. Het huidige discours wat inspeelt op eigen verantwoordelijkheid maakt stage lopen als afgestudeerde tot ‘een investering in jezelf’ waarmee je werkervaring opdoet, een netwerk opbouwt en jezelf verder kan ontplooien. De stage wordt bezien aan de hand van allerlei intrinsieke motivaties, maar het bedekt de schrijnende praktijk van uitbuiting.
Uitbuiting van de welwillende starter op de arbeidsmarkt
De armoedige situatie van afgestudeerde stagiairs is typerend voor de dereguleringen op de arbeidsmarkt, waar arbeiders steeds minder worden beschermd. Pas afgestudeerden zijn een eenvoudig in te wisselen consumptieartikel geworden. Als gevolg van een zwakke onderhandelingspositie in combinatie met een enorme gedrevenheid om te gaan werken, lijkt het steeds gebruikelijker dat mensen met een succesvol behaalde diploma als stagiair fungeren voor een schamele vergoeding of zelfs voor niets. Die concurrentiedruk is enorm voelbaar onder starters. Naast een investering is een veelgehoord argument om stage te gaan lopen dan ook “anders doet iemand anders het wel”. Hoe komt de carrière anders van de grond? Stilstand is immers achteruitgang. Overheidsregulering die een “race to the bottom” zou moeten voorkomen laat jonge arbeiders volledig in de kou staan.
Van simpele administratieve taken tot hoogwaardige werknemerstaken, stagiairs worden overal voor ingezet. Op deze manier worden functies die voorheen nog betaald werd uitgevoerd vervangen door goedkope stagiairs. Waar stage- en werkervaringsplekken vaak worden geprezen omdat het relevante werkervaring biedt voor je toekomstige baan, veroorzaakt het actuele stage-construct ondertussen verdringing op de arbeidsmarkt.
Het lijkt erop dat stage-, werkervarings- en vrijwilligersplekken steeds meer worden gezien als een gebruikelijke eerste stap als starter. Zonder een fatsoenlijke financiële compensatie en zonder enige zekerheid. Gedacht wordt dat stage lopen erbij hoort om jezelf verder te ontplooien en ontdekken, en bovenal om de concurrentie bij te blijven. Het is een heersende misvatting dat stage lopen als starter een investering in jezelf is. In werkelijkheid wordt er misbruik gemaakt van enthousiaste en kwetsbare starters die begeesterd op zoek zijn naar werk passend bij hun afgeronde opleiding en persoonlijke potentie en passie. De bagatellisering van loon voor werk en de hevige concurrentiestrijd maakt dat duidelijke regelgeving ter bescherming van starters alles behalve een overbodige luxe is.
Bram van Vulpen studeerde deze zomer cum laude af in de master sociologie aan de Universiteit van Amsterdam. Momenteel werkt hij vrijwillig voor SPUI25 in Spe en als voorlichter stages FNV Jong. Hij is nog op zoek naar een betaalde baan die aansluit bij zijn opleiding.
Bronnen:
Boltanski, L. en È. Chiapello (2005) The New Spirit of Capitalism. Londen: Versi.
Rose, N. (1999) Governing the Soul: The Shaping of the Private Self (tweede editie). Londen: Free Association Books.
Afbeeldingsbron: Experian Day (Flickr Creative Commons)
Dit artikel verscheen eerder op Sociale Vraagstukken.
Reacties (33)
Daar kreeg ik laatst ook een aanbod van.
OMDAT ik in de administratie bij de topstudenten behoor, krijg ik het unieke aanbod op 6 maanden stage met daarbij een extra stempel op mijn diploma en 500€ per maand vergoeding! (Wel nog een extra jaartje collegegeld betalen).
En dan even dit filmpje erbij om me te overtuigen. Enig balans tussen kosten en baten is ver te zoeken. En halverwege nog even ’there is a war on talent’. Moet ik me dan laten uitbuiten? Wat een gotspe
“En dan even dit filmpje erbij om me te overtuigen.”
Brrr, alleen al dat steenkolenengels van die bedrijfsmannetjes al met hun ‘nolletsj’ en ‘stjoedents’.
Come gratis work by the Gasunie. Over an ix number of years we turn the tap too, but that may the pleasure not press.
Heb je daar ook een bron voor? ;)
Momenteel werkt Bram ‘vrijwillig’. Jahaaa mensen, zelfs bij het FN fucking V.
En nu allemaal in koor: ‘Marktwerking, flexibilisering, succes heb je zelf in de hand!’.
@3: In Duitsland is dit al zeker een decennium een bestaand fenomeen. Daar is sprake van 15-30% van de pas afgestudeerden die een onderbetaalde (of in 40% van de gevallen volledig onbetaalde) stage volgen in het bedrijfsleven. Overigens loopt twee derde van de Duitse studenten al een extra stage (niet als onderdeel van hun studie) tijdens de studie.
‘Momenteel werkt hij vrijwillig voor SPUI25 in Spe en als voorlichter stages FNV Jong’
Spui 25 ken ik niet, maar als het FNV al doet aan dit soort uitzuiging dan zijn we reddeloos verloren.
En om vier uur krijgt stagiair Sjors een bremzout brouwsel dat voor een kop soep moet doorgaan?
Ook aan het andere spectrum van de arbeidsmarkt zie je dat bedrijven de overheid voor hun loonkosten laten opdraaien. Dat sociale diensten moeten bijlappen om mensen aan het bestaansminimum te laten komen. The working poor, nu in alle smaken. Ben benieuwd hoe lang dat goed gaat.
De benadeelde massa krijgt nu een immers een intellectuele aanvulling erbij.
Misschien had Bram een andere studie richting moeten kiezen waar wel vraag naar is, voor hem geld nu gewoon, graag of helemaal niet, de tijden dat je makkelijk aan het werk kwam met een studie in de softe sector is gewoon voorbij.
@8: Ik denk dat jij hier toch een beetje ernaast reageert. Veel van deze stageplekken zijn verdringing van betaalde arbeid. De stagiaires doen namelijk gewoon werk, waar andere voor betaald worden (of werden, voor hun plaats door gratis arbeid vervangen werd).
Bovendien gaat je argument maar beperkt op, er zijn veel meer werkzoekenden dan vacatures, dus ongeacht de studiekeuzestrategieën van de huidige cohorten studenten, is er niet voor elke afgestudeerde een betaalde baan (en het feit dat steeds meer arbeid niet meer betaald wordt helpt daar uiteraard niet bij).
@9: Misschien maar jij maakt ook een denk fout, als jij denkt dat als het werkgevers verboden wordt om stagiaires te gebruiken die plaatsen dan ineens betaalde banen worden.
Het gaat vaak om taken die een bestaande werknemer er dan gewoon maar bij moet doen of gewoon niet gedaan worden.
En als een werkgever dan toch ervoor kiest voor een extra werknemer dan zal dat een ZZPér of uitzendkracht zijn, ook geen glorieuze toekomst dus.
De kern van het probleem is gewoon dat er teveel kandidaten zijn voor de hoeveelheid werk en daardoor is de werkgever in een zeer luxe positie en geen enkele hoeveelheid beschermende maatregelen voor starters zal daar iets tegen kunnen doen.
Het enige wat men op het gebied van sturing wat men zou kunnen doen is de hoeveelheid studenten aan dergelijke richtingen beperken, vraag en aanbod beter afstemmen dus.
Ergens wel mooi dat die hoogopgeleide mensen zo hard worden behandeld, want onderin gebeurt dat al decennia. De voorkeursbehandelingen zijn minder geworden. Niets mis mee.
Tegenwoordig is het hip om tijdens de studie al te denken hoe je zelf een bedrijfje kan opzetten, en/of kan beginnen als zpp-er. Niet meer afhankelijkheidsdenken van de werkgever die zogenaamd het bedje voor jou moet spreiden.
@10:
Misschien moeten we -in elk geval de werkgevers- ook maar eens van dat denken in voltijdsbanen af. Wat vroeger door vijf mensen werd gedaan, wordt nu door drie gedaan en twee mogen niet meedoen. Ze hadden ook alle vijf een driedaagse werkweek kunnen hebben, waardoor o.a. een heleboel kinderopvangstress ook vermeden had kunnen worden.
E.e.a. betekent wel dat er administratieve, bureaucratische en fiscale horden geslecht dienen worden.
Jonge academici met een enorme studieschuld opzadelen is dat niet.
@12: Gaat niet gebeuren, de hele wereld is ingericht op een werkweek van van 5 dagen en die gaat zich echt niet aanpassen omdat wat hogeropgeleiden in Nederland niet aan de bak komen.
@13: Ja, maar dat is toch jammer?
@5
Je bewoording impliceert een zich vanuit Duitsland verspreidend concept. Dat vergt natuurlijk nog meer bronmateriaal.
@9
Ik vraag me dat af; het kan ook uitstel van faillissement zijn:p
@11: Ja, dat is wat groot verdienend Nederland je wil laten denken, dat je zo ‘onafhankelijk’ kan zijn. Waar het op uitmond is dat een beginnende zzp-er volledig wordt uitgebuit want geen netwerk, geen ervaring en dus geen leverage om jezelf naar een deal te tillen waar je een normale boterham mee kan verdienen. Je kan hooguit wat verdienen met snel doosjes chinese troep verschuiven.
En ook dat zie je binnen de zzp-ers. Werken onder minimum loon of erger, op auditie. Maak eerst maar je dingetje en dan bedenken we achteraf wel of we gaan betalen. Mede daarom ben ik zelf weer lekker in loondienst gaan werken.
Met andere woorden, onafhankelijkheid, zelfvoorzienendheid en vrijheid zijn in onze maatschappij synoniemen voor ‘we leggen de lasten wel neer bij de burger’.
@13 Vroeger was de hele geïndustrialiseerde wereld ingericht op 16-urige werkdagen. Maar ook dat is veranderd door sterke vakbonden.
Ohw.. Laat maar.
@13: Het zijn niet alleen ‘wat hogeropgeleiden’. Het zijn intussen óók de hogeropgeleiden.
@18: En nu het ook de hogeropgeleiden treft moet er wat aan gedaan worden, maar toen het enkel de lageropgeleiden betrof hoorde je die studenten niet.
(ironisch aangezien vaak de hogeropgeleiden waren die dit soort geintjes verzonnen om nog wat meer centen uit de lager opgeleiden te knijpen).
Nah, ik heb geen medelijden met die afgestudeerden, welkom in de wereld die ze zelf gecreëerd hebben.
@19: vervang nu eens het woord ‘studenten’ door ‘zwartjes’ en ‘hoger opgeleiden’ door ‘allochtonen’. Ga stukjes schrijven bij de PVV man, het zal je goed staan!
@20: Boehoe, huilebalk
@19: Ze komen net kijken, hooguit hun ouders hebben -met hun stemgedrag- die wereld gecreëerd.
Aan de andere kant vult het bedrijfsleven nu wel zelf de lacune op tussen universitair onderwijs en bedrijfsleven, waar het altijd zo over kloeg. In acht nemende dat de officiële studieduur (door regenten die er gerust 11 jaar over deden) flink verkort is, kun je stellen dat het student nog even lang in de leer is, alleen is de ‘verlengde stage’ nu geheel geprivatiseerd.
Ik ben alleen benieuwd wat de eigenlijke broodheer van de constructie vindt. Die stagiairs moeten toch ergens van eten.
@15: “Je bewoording impliceert een zich vanuit Duitsland verspreidend concept.”
Dat impliceer ik helemaal niet. Ik zeg alleen dat dit in Duitsland al langer op vrij grote schaal gebeurt (maar wellicht elders nog langer).
“Dat vergt natuurlijk nog meer bronmateriaal.”
Ik heb netjes een link gegeven (en wat cijfertjes eruit meteen ingeplakt, om je zelfs de moeite zelf te gaan lezen te besparen), dus wat mij betreft wordt hier verder geen bronmateriaal gevergd; de feiten liggen er: 2/3e van de studenten loopt gratis stage (buiten de studie om) en nog eens 15-30% van de afgestudeerden loopt stage tegen geen of een nominale vergoeding. De Duitsers hebben er zelfs een term voor: Generation Praktikum (uit het artikel blijkt dat het ook niet een puur Duitse ontwikkeling is).
@13 Bolke heeft dezelfde opvatting als Bolkestein vroeger; “Het komt er toch van”, een soort rechts imperialisme, je doet er niets tegen.
Bolke? Bolkestein? Een fan misschien?
Complimenten voor jullie uitstekend stuk. Wij zijn hier ook mee bezig. Lees onze [Longread] Gratis personeel: http://batavirus.nl/2016/01/08/longread-gratis-personeel/
@24: Nee hoor, maar Bolke snapt wel dat het zo blijft zolang er een overschot is aan personeel en er een tekort aan vacatures is.
… En dan zijn er ook nog mensen die het zich niet kunnen permitteren om gratis te werken.
@1: Jup, dat hadden ze in de UK al jaren, zijn ze ook al aan het protesteren. En kreeg het ook meerdere keren op “sollicitaties” als antwoord. Totdat ik een lekker klein bedrijf vond in Noorwegen waar het gewoon een paar andere Ingenieurs zijn die samenwerken omdat ze STRONTZAT zijn van dit soort praktijken.
Lekker veel vrijheid en een dikke middelvinger naar het groot kapitaal en de detacheerders. We verdienen goed, we verkopen onze kennis en producten met veel gemak zonder gezeik.
Jammer genoeg is dit niet voor iedereen weggelegd, je zou maar lasser zijn dan mag je als ZZPer lekker tegen elkaar opgehitst worden. De uitzendbureaus waren de stakingsbrekers, en de ZZP regeling was het opjutten van mensen tegen elkaar in een race to the bottom.
Als hoger opgeleide heb je nog wat mogelijkheden, maar daarvoor is nu de “studieschuld” als wapen gevonden. Iets wat in Engeland al langer speelt.
@26: En ineens begrijp ik waarom jij zo voor atoombommen gooien bent.
“Veel jonge afgestudeerden zijn genoodzaakt een stage te lopen voor een schrale of zelfs geen vergoeding.”
Ik ben toch wel benieuwd wat “veel” is. Ik werk in het bedrijfsleven, ben werkgever, heb regelmatig stagiairs (netjes betaald), en ben de laatste jaren geen onbetaalde afgestudeerden tegengekomen. Ook wat achtergrondinfo geeft weinig inzicht https://nrccarriere.nl/artikelen/onbetaalde-stage-rukt-op-onder-afgestudeerde-hoogopgeleiden/
Mis ik iets of wordt hier een probleem beschreven dat piepklein / nauwelijks bestaand is? (Muv Duitsland blijkbaar, dank voor onderbouwing @Bismarck).
@21: Sterke comeback!
@11: two wrongs don’t make a right
@13: Ik zou niet mijn hand er voor in het vuur steken. De ‘stijl van Semler’ begint flink aan te slaan. Een verkorting van de werkweek binnen de komende 10 jaar is niet ondenkbaar.