Remco Reiding (onze man in Rusland) informeerde ons over de bedroevende staat van de zorg voor geestelijk gehandicapten in Rusland. De afgelopen maanden heb ik wat tijd doorgebracht in een Nederlandse instelling waar geestelijk gehandicapten verblijven. Ik hoop anecdotisch inzicht te bieden door enige facetten van het leven van en werken met geestelijk gehandicapten te belichten.
Invloed Opvoeding en Familie
Opvallend is het belang van de opvoeding in de vroege jeugd en de bejegening door hun naaste familie voor deze mensen. Een van de mannen die ik heb leren kennen is tot ook zijn vader stierf uitsluitend door zijn ouders verzorgd, hij kreeg altijd schone kleren, bewassing en voeding: de leefwereld van een peuter. Hij verhuisde na de dood van zijn vader, naar de zorginstelling waar de zorgverleners bewerkstelligden dat deze veertig-plusser zich nu zelf douchet, zijn kleren in de wasmachine stopt en heeft leren tafeldekken en afwassen.
Een mensenleven is menswaardiger als je zelf dingen kunt doen dan wanneer je verzorgers hun liefde bewijzen door je helemaal niets te laten doen. Een bewoner die al jaren heel goed voor zichzelf kan zorgen is er na elk bezoek van zijn moeder helemaal van overtuigd dat hij niet meer hoeft te koken of af te wassen, ?daar worden jullie, de leiding, voor betaald, en jullie kunnen er nu dankzij mijn inspanning de kantjes van af lopen?.
Iemand draagt voortdurend zijn geloof in de alwetende God die zijn leven voor ons allen heeft gegeven uit, en ik geef (wat mensen die mij kennen misschien bevreemdt) hem daarin volmondig gelijk. Een andere man heeft van zijn zeer door hem bewonderde vader begrepen dat hij in elk geval nooit in staat zou zijn ook maar iets nuttigs te doen, maar dat hij gelukkig wel bij de natuurlijke heersers van de wereld, mannen, hoort. De minachting voor vrouwen (veelal de begeleiders in zorginstellingen) en voor de dagbesteding (die deze mensen meestal als werk benoemen) vormt de rode draad van zijn leven.
Het zelfbeschikkingsrecht van bewoners en de invulling van het familierecht heeft soms nadelige consequenties. Een persoon die medicijnen nodig heeft en over enig geld beschikt wordt op de dag dat dit geld vrijkomt door een naast familielid opgehaald, de medicijnen worden niet meer geslikt terwijl het geld in korte tijd in een coffeeshop besteed wordt. Als het geld op is gaat de geldbron naar zijn woning terug om opgelapt te worden.
Werk, werk, werk.
De dagbesteding, werken, is net als bij gewone loonslaven erg belangrijk voor hun welbevinden. Zo zijn er mensen die geen idee hebben van hoeveelheid of het verschil tussen de getallen drie of twintig, bezig met het vullen van doosjes die je bij bouwmarkten kunt kopen. In een plankje worden voor hen zoveel gaatjes geboord als er schroefjes verpakt moeten worden, het plankje wordt gevuld met schroeven, in een gootje omgekeerd en zo vullen zij een doosje. In een hele werkdag doen sommigen drie van die doosjes en zijn, als ze met het busje thuis gebracht zijn, trots op al het werk dat ze verzet hebben. De immense status die mensen ontlenen aan het werk maakt soms een bizarre indruk. De blufferige verhalen over zijn werk die een man opdist wekken de onmiskenbare indruk dat de hele wereld instort als hij zijn megabijdrage aan de economie niet zou leveren, terwijl hij onvoldoende capaciteiten heeft om bijvoorbeeld thuis de afwas te doen.
In supermarkten werken geestelijk gehandicapten soms als hulpjes van de vakkenvullers, waarmee ze soms problemen hebben. Voor sommige echte vakkenvullers is dit de enige keer in hun leven dat zij iets leidinggevends mogen doen en zij profiteren als horkerige slavendrijvers van deze buitenkans. Andere vakkenvullers geven hun ?ondergeschikten? geen kans door hen zodanig te pamperen dat zij voortdurend de overbekende weg uitgelegd krijgen, wat tot grote passiviteit leidt.
Kostenbeheersing
De noodzaak tot bezuinigen voor de zorgverlenende instellingen en de zorg voor hun cliënten botsen soms met elkaar. Als een zorginstelling niet goed op zijn middelen past kan zij failliet gaan. Zo’n gebeurtenis heeft er voor hulpverleners toe geleid heeft dat zij, terwijl zij weken op hun salaris moesten wachten, gewoon bleven werken. Bij dit werk kun je cliënten die je al jaren begeleidt niet aan hun lot overlaten omdat je werkgever failliet aan het gaan is en de uitkerende instantie de loondoorbetaling nog niet heeft geregeld.
Een manier om goedkoper te werken is zoveel mogelijk taken zo te definiëren dat men geen kwalificaties daartoe hoeft te hebben. Als je de verstrekking van sommige medicijnen alleen door gespecialiseerde medewerkers laat doen heeft dat invloed op de besteding van het budget. Als je taken als koken en schoonmaken uitsluitend door gespecialiseerde personen of bedrijven laat verrichten kun je bezuinigen op de kosten voor het zorgverlenende personeel en dit personeel flexibeler inzetten. Cliënten hebben echter vaak grote weerzin tegen veranderingen, en zijn erg gehecht aan de hulpverlener die ze al zo lang op vaste dagen zien.
Een bezuiniging in een andere instelling had tot gevolg dat hulpverleners niet meer tegelijkertijd met een collega bij gewelddadige cliënten werkten. Als zo’n risico-cliënt de fout ingaat blijkt de bewaking er soms niet snel genoeg bij te kunnen zijn waardoor de begeleider in de ziektewet belandt. Terwijl deze persoon nog aan het revalideren was begon hij al weer aan zijn gevaarlijke werk omdat zijn langjarige cliënten anders uitsluitend opgesloten werden.
Oproep
Waar is materiaal te vinden over zorg voor geestelijk gehandicapten in verschillende uithoeken van de wereld? Graag zou ik bronnen hiervan vinden, in het bijzonder ben ik benieuwd naar de toestand in de USA, China en Iran.
Ook hoor ik graag van onze vaste reageerders die zo stellig weten hoeveel beter alles in Armenië, Georgië of Turkije geregeld is hoe uitstekend ook dit aspect van het menselijk leven in hun droomrepublieken gerealiseerd is.
Over een paar weken een vervolg op dit artikel