En Pangloss zei wel eens tegen Candide: 'Alles hangt met alles samen, in de best mogelijke wereld. Want als jij niet uit een fraai kasteel was verdreven, met een trap in je rug, vanwege je liefde voor de jongedame Cunegonde; en als je niet naar de Inquisitie was gestuurd; als je Amerika niet te voet was overgestoken en als je de baron niet een flinke klap met een zwaard had uitgedeeld, en als je alle schapen uit het goede land Eldorado niet had verloren, dan zou je hier nu niet zitten, smullend van ingemaakte citroenen en pistachenootjes.'
'Dat mag allemaal zo zijn,' antwoordde Candide, 'maar nu moeten we weer in de tuin gaan werken.'
Het is het beroemde slot van Voltaire's Candide. Na alle doorstane rampen en tegenslagen was het rotsvaste geloof van doctor Pangloss (een parodie op de filosoof Leibniz) dat hij en Candide in de best mogelijke wereld leefden, nog steeds ongeschonden. Candide daarentegen had geleerd dat het leven chaos is, onbeheersbaar, en dat je je maar beter nergens mee kunt bemoeien en gewoon je eigen stukje grond moet bewerken.
Pangloss en Candide. Ik moet vaak aan ze denken, met name als het gaat om onderzoek naar ouderdomsziekten.
