Zelfbevrijding, reisvibrators en genocide | Recensie Zomergasten Liesbeth Zegveld

Nu heb ik toch aardig wat Zomergasten gezien in mijn leven. Maar de wending die deze aflevering met mensenrechtenadvocate Liesbeth Zegveld nam, zag ik niet aankomen. ‘Ik ben meer dan alleen maar recht’, had ze gezegd aan het begin van de avond. Dat bleek.

Naar aanleiding van het allereerste fragment, het lied Tonight uit Westside Story, konden we al meteen opmaken dat we hier met een hoogst originele vrouw te maken hadden. We zien de twee gangs zich al zingend en dansend verheugen op de strijd die ze die avond gaan leveren. Zegveld biecht op zichzelf wel in een van de gangs te zien zitten. Dat hoor je toch niet vaak, een mensenrechtenadvocaat die fantaseert in een bende plaats te nemen. Is het een verkapte uitnodiging aan presentator Margriet van der Linden om de confrontatie niet te schuwen? ‘Ik hou van strijd’, zegt ze.  

Lopende en afgesloten zaken
Liesbeth Zegsveld is het soort zomergast dat haar fragmenten heeft gekozen als biografische haakjes waaraan ze haar levensverhaal kan ophangen. Er zijn de juridische zaken waaraan ze heeft gewerkt. Een fragment van Lopende Zaken over de val van Srebrenica bijvoorbeeld, de zaak die haar carrière een vliegende start gaf. Volgens Zegveld is het verhaal nog steeds dat Dutchbat passief was. Zij bepleit echter dat Dutchbat, door niemand te redden, ook niet toen het gevaar geweken was, nalatig is geweest en zo actief heeft bijgedragen aan de massamoord.

Voor Zegveld lijkt dit de belangrijkste functie van het recht: een verhaal bieden. Een verhaal waarin slachtoffers zich herkennen en de samenleving op voort kan bouwen. Zie ook De Excessen van Rawagedeh, een documentaire over een Indonesisch dorp waar het Nederlandse leger heeft huisgehouden. Ook in die zaak heeft Zegveld de Nederlandse staat ter verantwoording geroepen. Door de feiten boven tafel te krijgen en slachtoffers aan het woord te laten, kan het narratief veranderen. Ook al vond het meer dan 60 jaar daarvoor plaats.

Me too avant la lettre
Naast haar zakelijke komt ook haar persoonlijke leven ruim aan bod. Soms kryptisch, soms explicitiet. Te beginnen bij haar jeugd, na een fragment uit Fanny och Alexander van Ingmar Bergman. Zegveld schetst een min of meer gelukkige jeugd. Toch was er iets wat haar blokkeerde. De verwachtingen die haar vader had. De plek die zij als meisje daarin innam. ‘Er zat toch een kracht in waarvoor een angst was’, zegt ze. Ergens werd ze beknot. Maar waarin, is niet geheel duidelijk.

In het fragment daarop, uit de Italiaanse zwartwitfilm C’e ancora domani, zien we hoe een vrouw betast wordt door haar schoonvader. Wat de aanleiding vormt om te vertellen hoe ze aan het begin van haar carrière werd betast door haar meerdere bij een groot advocatenbureau. Aanvankelijk besluit ze er niks over te zeggen, bang als ze is haar carrière te fnuiken. Maar dan, op een zeker moment, floept ze er in de kamer van Britta Böhler uit dat hij verdomme z’n handen niet kan thuishouden. Waarna de partner eruit vliegt. Als Böhler dat niet had gedaan, zegt Zegveld, als ze op dat moment niet solidair met haar was geweest en niet voor haar was gaan staan, had ze hier niet gezeten. 

De seksuele bevrijding van Liesbeth Zegveld
En hadden wij nooit gehoord over haar seksuele bevrijding, waarover ze vertelt na een fragment uit Bridges of Madison County. Waarin Meryl Streep en Clint Eastwood een korte maar hevige affaire hebben. ‘Hier herken jij vast niets in’, zegt ze tegen Van der Linden. Margriet van der Linden vraagt of ze ook een Clint Eastwood is tegengekomen. Ik meen dat het haar net zo verrast als mij wanneer Zegveld dit beaamt. En in één adem door vertelt hoe ze iemand had ontmoet die een soort fysieke oerkracht bij haar wist los te krijgen. Iemand die niet bang was voor het leven. Ze wist niet wat te kiezen, maar uiteindelijk beslist ze om de veilige weg te verlaten, de sprong te wagen en te scheiden van de man die ze was getrouwd om aan de verwachtingen te voldoen. 

En zo blijkt de hele avond ineens in het teken te staan van de bevrijding van Liesbeth Zegveld. Waarom ik zo verrast wordt door deze gesprekswending weet ik niet. Misschien omdat het zo weinig gebeurt, iemand die zo openhartig vertelt over een cruciale wending in haar leven. Dit verhaal komt voor in films, niet in Zomergasten. Naast bewondering voel ik ook wat ongemak, geef ik toe. Dit ziet haar ex-man, denk ik dan. En haar ouders. En haar dochters (die ze had beloofd niet te veel over seks te praten, vertelt ze vlak nadat ze opbiecht geregeld in de seksshop ‘reisvibratortjes’ voor haarzelf en vriendinnen te kopen). Wat moeten zij er van denken? Maar heel lang blijf ik daar ook niet bij stilstaan, gefascineerd als ik ben door deze onbevreesde omarming van het leven.

Margriet van der Linden kijkt met geamuseerde verbazing naar haar gesprekspartner terwijl die vertelt over de kracht achter het orgasme. Je verwacht het niet van een mensenrechtenadvocaat. Maar waarom ook niet? Het vrouwelijk orgasme kun je ook een mensenrecht noemen. Het kost Zegveld in ieder geval geen enkele moeite om na deze bekentenissen haar verontwaardiging te uiten over het Nederlands standpunt inzake de oorlog in Gaza. 

Ken uzelf
De avond eindigt met een zelfverzekerde Barbie die een verwarde Ken probeert te helpen zich te ontdoen van de verwachtingen die hij denkt dat de buitenwereld van hem heeft. ‘Maybe all the things you thought that made you you, aren’t really you’, zegt Barbie.

‘Het was een eer en een genoegen tegenover een bevrijde vrouw te zitten’, besluit Margriet van der Linden deze ontwapenende avond. Ze wenst haar alle goeds. En heel veel orgasmes.