Politici moeten ons vertellen dat we onredelijk zijn

De huidige crisis wijst uit dat er een grote afstand bestaat tussen de wereld die wij aspireren en de wereld die wij waarschijnlijk krijgen als we doorgaan op de huidige weg. De tijd is gekomen voor een bezinning op wat ‘het goede leven’ voor ons moet inhouden, zegt Matthew Taylor, directeur van RSA.

Eén dimensie van de kloof tussen aspiratie en werkelijkheid betreft de werkgelegenheid. Betaald werk is van groot belang voor iemands financiële positie en voor diens welzijn en zelfrespect. Als wij willen dat iedereen straks een betaalde baan heeft, dan moeten er, gelet op de groei van de wereldbevolking, op termijn drie miljard banen worden gecreëerd. Het huidige aantal banen bedraagt 1,2 miljard en massawerkloosheid, vooral onder jongeren, dreigt.

Een andere dimensie van de aspiratiekloof heeft betrekking op de gezondheids- en ouderenzorg. We willen in alle waardigheid leven en oud worden, maar nu al dreigen de kosten volkomen uit de hand te lopen.

We kunnen verschillende dingen doen om het huidige pad te verlaten. In essentie komt het erop neer dat we een betere afstemming moeten vinden tussen onze aspiraties en ons politiek, persoonlijk en sociaal handelen.

Probleem van volgzaamheid

Er lijkt grote overeenstemming te zijn dat het probleem van de politiek er een is van (ontbrekend) leiderschap. Maar misschien is het beter om te spreken van een probleem van volgzaamheid. We zijn politiek gaan zien als een consumptieartikel. We eisen dat we krijgen wat we wensen, zelfs al is wat we wensen onsamenhangend en onmogelijk te realiseren en worden we boos als we onze zin niet krijgen. Het is kortom hoog tijd dat we, gezien de toekomst, een politiek debat voeren over de keuzes die namens ons gemaakt moeten worden.

Ook moeten we ons er meer rekenschap van geven dat de keuzes van onze leiders mede bepaald worden door onze bereidheid tot verantwoordelijk gedrag. Als politici een compromis moeten vinden tussen economische groei en duurzaamheid dan zijn ze afhankelijk van de keuzes die wij als burger en als consument maken.

Een eigenschap van politici die we prijzen, is hun vermogen om ons, het electoraat, ervan te overtuigen dat zij de best aangewezenen zijn om in onze vraag te voorzien. Wat we nu echter nodig hebben, zijn politici die ons vertellen dat onze eisen soms onredelijk zijn en dat wij zelf onze problemen moeten oplossen. Punt is namelijk dat de overheid minder middelen heeft terwijl er tegelijkertijd een steeds groter beroep op haar wordt gedaan. Bovendien moet ze functioneren in een wereld waarin veranderingen steeds sneller op elkaar volgen en de concurrentie steeds heviger wordt. Het kan niet anders: we moeten zelf meer op onze gezondheid letten, onze kennis en ervaring op peil houden en zelf sparen voor ons pensioen. We moeten meer ondernemingszin tonen en bereid zijn meer risico te nemen. Dat vergt een andere mindset.

Markt en overheid kunnen niet in alle vragen voorzien

Er is veel discussie over wat we onze kinderen zouden moeten aanleren: klaarstomen voor een bepaalde baan of voorbereiden op een wereld die ze grotendeels zelf vorm moeten geven en waarin ze hun eigen werk moeten creëren. We hebben een burgerij nodig die betrokkenheid, vrijwilligerswerk, filantropie of gewoon goed nabuurschap beschouwt als intrinsiek deel van het goede leven. Markt en overheid kunnen niet in alle vragen voorzien; we moeten de verborgen rijkdom aan vriendelijkheid, gezelligheid, solidariteit en mededogen benutten om isolering en eenzaamheid te bestrijden.

Betere mensen maken een betere wereld, dat lijkt een gemeenplaats. Hoewel de redenering vanzelfsprekend lijkt, gaat zij wel in tegen twee krachtige intellectuele stromingen in het moderne politieke denken. Vanuit het linkse perspectief ontkent een focus op zelfredzaamheid van de burger het gewicht van de diepere, allesbepalende sociale structuur. Volgens de linkse critici zou het ertoe leiden dat het slachtoffer van vervreemding, machteloosheid en onrechtvaardigheid als dader wordt aangewezen.

Vanuit het markperspectief geredeneerd is elke poging om het gedrag van mensen te veranderen, een vorm van social engeneering terwijl de verborgen hand van de markt, die individueel winststreven omzet in vooruitgang, dat veel beter en goedkoper kan. Het vrijemarktdenken wordt gesteund door een simpel en mystificerende theorie van menselijke besluitvorming. Als je die terugbrengt tot zijn ware proporties kom je als vanzelf op een tweede voorwaarde voor de nieuwe Verlichting: inzicht.

Mens is niet rationeel

Het huidige politiek-economische model is dat van de vrije markteconomie, waarin mensen worden gezien als rationele, goed geïnformeerde individuen die maximaal gebruik maken van de mogelijkheden. Dat is een verkeerd beeld want mensen zijn vaak niet rationeel, zelden tot nooit goed geïnformeerd en ook maken ze geen optimaal gebruik van hun capaciteiten. Mensen hebben een kuddementaliteit, en hun rationaliteit is niet meer dan het rationaliseren achteraf van instinctieve, ondoordachte reacties. Daarnaast neigen ze ertoe om hun vermogens systematisch te overschatten.

We kunnen er beter van uitgaan dat mensen niet handelen conform het beeld van de homo economicus en het vrijemarktmodel. En dat menselijk gedrag instinctiever en socialer is dan we veronderstellen en dat de moderne cultuur ons wil doen geloven.  Ook moeten we er ons rekenschap van geven dat een rijker leven geen garantie is voor een gelukkiger leven.

De samenleving heeft normen ontwikkeld, instituties en processen om ons te beschermen tegen cognitieve zwakheden vooral tegen onze neiging tot egocentrisme en korte termijn denken. Die bescherming bestaat bijvoorbeeld uit huwelijk, kerk, vakbond en burgervereniging. Door de voorspoed in de decennia na de Tweede Wereldoorlog en de ideologie van het consumptiekapitalisme zijn we die instrumenten en instellingen gaan beschouwen als blokkades, die verhinderen dat we krijgen wat we willen, en wel nú.

Consumptieve obesitas

Wij verlangen naar het goede leven, in een wereld waarin de dingen in en rond ons de beste basis vormen voor welzijn en zelfontplooiing. In de rijke wereld lijden we echter aan diverse vormen van overconsumptie. En als we om ons heen kijken, zien we een wereld vol verandering, verwarring en rancune. Het is van veel factoren afhankelijk of we die consumptieve obesitas weten te overwinnen en ons weten te verstaan met de wereld om ons heen. De geschiedenis toont aan dat ideeën en hun sociale expressie in cultuur daarbij een belangrijke rol spelen. Drie waarden (van de Verlichting) zouden ons daarbij kunnen leiden.

Autonomie, in de betekenis van iets dat je moet verdienen door reflectie en beheersing. Ook moet het sociaal ingebed zijn. Echte autonomie is namelijk een karakteristiek van een samenleving niet simpelweg een eigenschap van het individu.

Een tweede waarde is universalisme; het idee dat ieder mens waardig en respectvol moeten worden behandeld. We staan voor de vraag welke competenties, instituties en kaders de basis vormen voor de samenleving in een situatie van groeiende afhankelijkheid. Bijvoorbeeld: hoe komen we voorbij sektarische religiositeit en schril atheïsme tot een spiritualiteit van het leven die gelovigen en niet-gelovigen verenigt in plaats van scheidt?

En tenslotte humanisme; een zodanige inrichting van de samenleving dat ieders welzijn wordt bevorderd, in plaats van een maatschappelijke ordening volgens voorschrift of traditie.

De vraag, die we moeten beantwoorden, is of we in de toekomst een ruimte kunnen creëren voorbij de logica van de markt, wetenschap en bureaucratie. Een ruimte waarin we tot de verbeelding sprekende en concrete ideeën kunnen ontwikkelen over het ‘goede leven’ en een samenlevingsvorm die daarbij past.

Matthew Taylor is directeur van de Engelse, Koninklijke Vereniging voor Kunst, Industrie en Handel (RSA). Dit stuk is een vertaalde en bewerkte versie van een artikel dat eerder verschenen is op Matthew Taylor’s blog

Foto Flickr cc solidether

Reacties (8)

#1 frank

Maffe kop. Politici moeten helemaal niets. Ze zijn immers een afspiegeling van de wil van de kiezers. En die zouden zich, gezien het niveau van de politici, zich best wel een een beetje kunnen schamen.

  • Volgende discussie
#2 Peter

De gekristalliseerde, starre, onwrikbare gedachten der wereld kijkt in de mysterieuze diepten van de kinderogen en zegt: “Geheimzinnig, raadselachtig, onsterfelijk ding, gij zijt gekomen tot een eindige wereld van wetten en vastgestelde meningen, van regels en wetenschappen. Het bestaan in deze eindige wereld is toelaatbaar, wanneer men gehoorzaamt aan haar eindige wetten; en gij moet die leren en gehoorzamen.”

En zo gebeurt het. De wetten en wetenschappen worden geleerd en als er enig mysterie achterblijft in die kinderogen, het kind der wereld is er niet van bewust of verwerpt het …

Het is te beschouwen als een abnormale toestand dat menselijke wezens gebonden zijn aan zulke dode dingen als wetten, conventies en geweld. Wij leggen ons vrijwillig slavernij op.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Terrebel

Er zou een verandering in de moraal plaats moeten vinden. Maar hoe dat te bereiken? Geen flauwe notie. Ja, blijven pogen mensen zelfstandig te laten nadenken.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Henk Daalder Duurzame Brabanders

Als “we” nu eerst eens beginnen lid te worden van politieke partijen.
Dan zijn “we” met meer mensen om die politieke rollen te vullen met verstandiger mensen, en ze te voeden met meer andere verstandiger mensen.

Maar we worden geen lid, we willen alleen consument zijn.

Maak de reis en andere kosten die mensen maken voor hun activiteiten in politieke partijen, dubbel aftrekbaar van de belasting.

Politiek activisme moet een beetje gestimuleerd worden, voor Nederlanders door ze korting te geven.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4.1 Nirak - Reactie op #4

Maar in godsnaam lid van welke partij. Ik WEET het echt niet meer!

  • Volgende reactie op #4
#4.2 Zwarte Os - Reactie op #4.1

Start met de idealen van een partij en wees actief in het vervullen van jouw visie op die idealen. Dat is wat bovenstaande poster bedoelde met consument zijn. Je moet ook helpen met bouwen.

Bijvoorbeeld, ik geloof persoonlijk sterk in de idealen van D66. Alleen de uitvoering kon niet veel slechter en de lijsttrekker is op de verwezelijking van alles wat ik niet meer kan luchten in de D66. Als ik dit anders wil zien dan kan ik niet anders dan lid worden van D66 en helpen te bouwen. Dit kan jaren duren, jawel. Maar we moeten af van het idee dat alles maar kan zonder investering.

#4.3 gronk - Reactie op #4

Als “we” nu eerst eens beginnen lid te worden van politieke partijen.

In de NRC van vorige week meldde een pvda-lid trots dat de G500-nieuwelingen in no-time ingekapseld werden.

En daar moet ik lid van worden?

  • Vorige reactie op #4
#5 servetius

Een schitterend verhaal vol nietszeggende kreten.
De landen waar het goed gaat zijn op de vingers van één hand te tellen, de W Europese constitutionele monarchieën, in Duitsland gaat het ook niet slecht.
Die landen worden gekenmerkt door efficiëncy, goed bestuur, rechtszekerheid, en goede sociale voorzieningen.
Last but not least, niet te grote inkomens- en vermogensvesrchillen.
Helaas zijn wij de VS gaan volgen, het VS monopolistische kapitalisme, met gigantische inkomensverschillen.
Het voortduren van de dertiger jaren depressie, veroorzaakt door onvoldoende toezicht op Wall Street, de 1929 crash, was het gevolg van de gigantische verschillen in de vermogensverdeling.
De conclusie dat we die kant dus niet verder op moeten, terug moeten, wordt niet getrokken.
Een lichtpuntje is dat onze volksvertegenwoordigers nu de gevolgen van de privatiseringen willen onderzoeken, die gevolgen zijn glashelder.
Treinen die als er een beetje sneeuw valt stil staan, woningcorporaties die failliet zijn, en steeds maar weer kijken of je niet bezwendeld wordt bij gas- en stroomleveringen.
Dat de EU dient om in heel Europa een VS maatschappij in te voeren, het wordt niet onderkend.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie