Alle politici in Europa, van rechts tot links, lijken het erover eens te zijn dat economische groei het beste medicijn is om ons van de schuldencrisis af te helpen. Dat klinkt logisch. Maar is het dat wel? Een gastbijdrage van geograaf Gijsbert Rering.
Bovenstaande grafiek toont de groei van de totale schuld in de Nederlandse economie, opgesplitst in schulden van bedrijven, huishoudens en de overheid, en de groei van het Bruto Nationaal Product in de afgelopen 20 jaar. De schulden van de financiële sector zijn ongeveer twee keer zo hoog als alle andere schulden tezamen, omwille van de leesbaarheid van de grafiek heb ik ze maar niet afgebeeld. Je kunt deze grafiek ook voor een willekeurig ander westers land maken, de trend is overal dezelfde: het BNP groeit gestaag, en de totale schuld ook, maar dan harder.
Vanuit de optiek dat we moeten groeien om uit de schuldencrisis te komen, moet je concluderen dat er blijkbaar niet genoeg gegroeid is en het nog harder moet om de schuldengroei bij te benen. Maar een andere mogelijke conclusie is dat het inherent is aan ons economisch systeem dat groei gepaard gaat met toenemende schulden.
1 biljoen euro
Aanwijzingen voor het laatste vinden we als we kijken naar de manier waarop de schuldencrisis wordt aangepakt door de Europese Commissie en de ECB. Zij proberen economische stabiliteit en uiteindelijk groei te stimuleren door enorme hoeveelheden geld beschikbaar te stellen. Zo heeft de ECB in het afgelopen jaar 1 biljoen euro (om een idee te krijgen van de grootte van dat bedrag: ongeveer twee keer het BNP van Nederland in 2010) uitgeleend aan commerciële banken, die op hun beurt een veelvoud van dit bedrag kunnen uitlenen middels het fractioneel reserve systeem. Dit nieuwe geld is gecreëerd in de vorm van leningen, nieuwe schulden dus.
Nu zou je kunnen stellen dat deze stimulans in de vorm van kredietverstrekking maar tijdelijk is; zodra de economie weer groeit houden we ermee op en gaan we de gemaakte schulden afbetalen. Deze schuldencrisis is een incident, veroorzaakt door landen en banken die zich niet aan de regels houden en een verkeerd ontworpen Euro.
Maar dat klopt niet met wat je ziet in de grafiek. De schuldengroei is een structureel gegeven, was er ook al voordat de euro bestond en gaat juist harder in tijden van economische voorspoed. Alleen tijdens de dotcom-crisis van 2000-2001 en de crisis van 2008 hapert de schuldengroei even. Waar komen al die nieuwe schulden dan steeds vandaan? Hebben de centrale banken dan geen monetair beleid voor de langere termijn om de schuldengroei tegen te gaan?
Neen, integendeel: dat we steeds nieuwe schulden moeten maken als onze economie groeit volgt per definitie uit het monetaire beleid van de centrale banken, niet alleen in crisistijd maar altijd. Op de website van de ECB kun je lezen dat prijsstabiliteit het hoofddoel van het monetaire beleid is. Dit moet bereikt worden door de inflatie op ongeveer 2% te houden. Inflatie betekent dat er meer geld is dan er strikt nodig is in de economie, dus bij een groeiende economie moet er steeds nieuw geld bijkomen. En dat geld wordt, door de centrale bank en de commerciële banken, gecreëerd in de vorm van schuld.
Angst voor deflatie
De redenen die worden aangevoerd om de inflatie op 2% te houden komen allemaal op hetzelfde neer: de ECB is doodsbang voor deflatie, ofwel krimp van de geldhoeveelheid en dus de schuldenberg. De ECB kan in die situatie volgens eigen zeggen weinig meer uitrichten, het instrument van de renteverlaging werkt niet meer en het gevaar is groot dat we in een uitzichtloze spiraal van deflatie terechtkomen.
Je moet hieruit concluderen dat ons geldsysteem alleen stabiel kan functioneren als de economie, en daarmee de geldhoeveelheid, voortdurend groeit en er daardoor steeds meer nieuwe schulden bijkomen.
Het gaat er dus niet om of economische groei noodzakelijk is voor ons welzijn, er moet gegroeid worden omdat ons geldsysteem zo is ingericht dat het instabiel wordt als er geen groei is. Dat hoeft niet zo te zijn, maar zo is het afgesproken.
Inconvenient Truth
Ons economisch systeem, gebaseerd op geld in de vorm van schuld, gaat dus uit van een telkens hernieuwde, steeds grotere belofte van groei in de toekomst. In dit licht kun je de schuldencrisis zien als het punt in de westerse geschiedenis waarop duidelijk wordt dat dit systeem niet meer past bij onze werkelijkheid, laat staan bij onze toekomst. Niets kan eindeloos doorgroeien, dat is de ‘inconvenient truth’. We kunnen niet veel verder meer groeien in de zin van meer, we zullen moeten groeien in de zin van beter. De vraag is of we dat eigenlijk wel willen.
Reacties (34)
Een bijzonder eenzijdig beeld als de activa niet meegenomen worden. De staatsschuld stijgt de komende jaren zo’n 20 mld. per jaar. De belastingclaim op de pensioenreserves met zo’n 25 miljard per jaar.
De staat maakt jaarlijks op zijn claim op de pensioenen zo’n 3,3 mld. spread ( rendement 4,3% , betaalde rente 3,3%) en dat dus over 83% van de staatsschuld. Op de overige schuld wordt ca 2,2 mld. rente betaald, zodat we netto jaarlijks 1,1 mld. aan onze staatsschuld verdienen.
Recent nog even eens op een rijtje gezet door Joop J.M. Evers, “Trek vijfhonderd miljard weg bij de Nederlandse financiële sector”, http://www.mejudice.nl, 17 juli 2012, die 500 miljard bij de financiële sector wil weghalen. http://tinyurl.com/d94dxqx eerder door A. de Vos (2012): Nederland: puissant rijk, maar gierig als een oude vrek. Me Judice 29 maart 2012. Cijfers geciteerd uit: http://tinyurl.com/6pmn6ax
Over de staatsschuld hoeft de Nederlander zich nog het minst zorgen te maken, zoals te zien in de grafiek. Zeker als de overheid daaraan, zoals u zegt, geld verdient (interessant, wist ik niet). Voor huishoudens en bedrijven, waar de meeste schulden zitten, geldt volgens mij in de regel dat geld lenen geld kost.
Blijft dat voor huishoudens ook geldt dat je de bezittingen moet meenemen.
Ook na de kredietcrisis heeft de gemiddelde Nederlander nog voldoende appeltjes voor de dorst. Het netto vermogen 2011 bedroeg totaal 1.978,3 mld en bestond uit eigenwoning: 504,4 mld (25%), pensioen en levensverzekering: 781,9 mld (40%) en overig vermogen: 692,0 mld (35%).
Eind 2007 waren die cijfers (tussen haakjes index 2011 t.o.v. 2007): eigen huis 585,5 mld. (86,1); pensioen en levensverz.: 533,9 mld. (146,4) en overig 638,3 mld. (108,4). En dat na de verliezen t.g.v. de kredietcrisis 2008 van 67 mld. op beleggingen en 162 mld. op pensioenen.[CBS]
En tot slot de bedrijven:
(1) De groei van de schulden wordt door de overheid enorm gestimuleerd door eigen vermogen (dividend niet aftrekbaar) en schulden (rente aftrekbaar) ongelijk te behandelen, waardoor bedrijven wel gedwongen worden schulden aan te gaan. (voorstellen studiecommissie herziening belastingstelsel, blz 10)
(2) En weer aan de activa kant: Nederland heeft relatief veel investeringen in het buitenland, waarvan alleen de dividendinkomsten in het bbp tot uitdrukking komen. In 1990 directe investeringen 78,6 mld. en in 2011 756,6 mld.
http://www.statistics.dnb.nl/popup.cgi?/usr/statistics/excel/t12.6.2ny.xls
Mogelijk, ik gok ook maar -een deel wordt natuurlijk lokaal gefinancierd- is dat een deel van de verklaring, omdat bedrijven thans zelf nu juist aan het deleveragen zijn.
De balans moet kloppen, dus ja gelukkig staan er tegenover de schulden ook bezittingen. U zegt dus niks aan de hand, het glas is halfvol. Maar er is een schuldencrisis, er lijkt een drempelwaarde te zijn waarboven de schuldenlast zich tegen ons keert. Is het glas niet halfleeg?
Geheel eens met cor mol. Bovenstaande grafiek biedt een eenzijdig beeld. Precies het beeld waar de vvd haar marketing rondom geformeerd heeft.
De VVD heeft het heel eenzijdig over de overheidsuitgaven en de staatsschuld. De grafiek laat juist zien dat dat niet erg logisch is.
Ook de boodschap dat we niet eindeloos kunnen doorgroeien hoor je nooit van de VVD.
“The future ain’t what it used to be.”
Nu nog de vraag beantwoorden waarom juist nu het besef doordringt dat het systeem niet meer past bij de werkelijkheid.
Japan laat zien dat ook bij deflatie de schuldengroei doorgaat. Voor de Japanse economie geldt: hij groeide zo lang de bevolking groeide. Niet, zoals Gijsbert Rering hier stelt, zolang de schulden aangezwengeld werden. Japan heeft als geen ander land de schuldenberg laten exploderen sinds 1975 (het ontwikkelingspunt waarop China nu zit, van 12+% groei naar <7% groei, – en waar de schuldenberg nu ook door overheid wordt aangewakkerd). Ondanks schuldengroei groeit de Japanse economie niet, en lukt het de Bank of Japan niet om de deflatie tegen te werken. Belangrijkste reden: aantal consumenten neemt af. Trefwoorden: vergrijzing, bevolkingskrimp. Oude mensen consumeren niet veel. Is Japan het voorland van euroland, waar schuldenbergen en vergrijzing de economieën verlammen?
Vergrijzing en ontgroening. De gemiddelde leeftijd van de Nederlander is dacht ik ergens middenin de 40. In de omringende landen is het niet veel anders en in Oost-Europa is die leeftijd nog hoger. Na je 40ste zijn de jaren van uitgeven en investeren voorbij. Na je 40ste zijn ook de jaren van hoge arbeidsproductiviteit voorbij.
Wat ik stel is dat als de economie groeit, ook de schuldenberg (nog harder)groeit. Dat geldt ook voor Japan. Helaas voor Japan, en straks ook voor ons, is het inderdaad niet zo dat als de groei stopt ook de schulden minder worden. Dat is nu juist de valstrik. Dit systeem werkt alleen goed bij voortdurende (liefst exponentiele) groei. Maar dan moet er wel groeipotentieel zijn: steeds meer mensen die steeds meer produceren/consumeren of hetzelfde aantal mensen dat veel productiever wordt.
Correctie op het bovenstaande: de groei van de totale schuld in Japan stokte wel degelijk in deflationaire periode van 1998 tot 2003. Zie hier: http://www.thoughtofferings.com/2009/09/mystery-of-japans-private-debt-levels.html
Schulden van bedrijven en huishoudens namen af, alleen de staat begon enorm te lenen om een grote depressie af te wenden. Sinds 2003 is de economie weer aan het inflateren (met een vette dip in 2009) en groeit de schuldenberg weer.
Dus: particulieren en bedrijven gingen hun schulden afbetalen, de groei dreigde te stoppen, de overheid moest gaan lenen. Uiteindelijk moet toch iemand schulden maken, anders wordt het systeem instabiel.
Gijsbert,
Je verbaast je over het feit dat de nieuwe schulden worden gemaakt om groei te stimuleren. Dit zou op zich geen probleem hoeven te zijn ware het niet dat dit geld op een bijzonder ondoelmatige manier wordt gebruikt: het wordt door de banken in reserve gehouden en niet uitgeleend en komt dus niet terecht in de economie.
Het probleem is namelijk dat er structureel vraagtekort is: mensen besteden te weinig omdat ze hun schulden moeten afbetalen. Hierdoor ontstaat overcapaciteit van productiemiddelen en werkloosheid (ook een vorm van overcapaciteit). Prijzen dalen, waardoor het beter is je bezit in geld vast te leggen dan in spullen (beleggen) maar in obligaties, het liefst met een laag risico: de tijden zijn al slecht genoeg.
De 1 biljoen euro was dan ook bedoeld om op indirecte manier de landen te helpen: men hoopte dat banken dit zouden beleggen in staatsobligaties, het liefst van Spanje en Italie. Dit heeft inderdaad even gewerkt, maar het is inmiddels uitgewerkt.
Je legt een direct verband tussen schuld en inflatie: Inflatie is meer geld is dan er strikt nodig is in de economie en geld wordt gecreëerd in de vorm van schuld. Vervolgens stel je dat de grootste zorg van de ECB is het voorkomen van deflatie, want – zo stel je, inflatie (schuld) is nodig om de economie te laten groeien.
Het is zeker waar dat de ECB geen deflatie wil, maar inflatie is een minstens even groot probleem voor de ECB – het is het grote trauma van de Duitsers dat ze hebben opgelopen in 1923. (zegt men, ik geloof het niet helemaal). Het vreemde is echter dat inflatie helemaal geen probleem is, en ook niet afhankelijk van de hoeveelheid geld die in omloop is. Inflatie is het gevolg van externe factoren (grondstof prijzen) en van een loon/prijsspiraal. Dat laatste treedt echter alleen op tijdens hoogconjunctuur: als lonen stijgen omdat er een tekort is aan arbeid. Van dat laatste is nu echter geen sprake, integendeel zelfs er is werkloosheid: dit drukt de loonkosten.
Het beleid van de ECB om de economie te stimuleren is niet zo effectief dus. Geld lenen aan banken die het oppotten helpt niets, inflatie bestrijden is zelfs contraproductief op dit moment.
Je vraagt je af of we wel uit de crisis kunnen groeien (door meer schuld te maken), maar we maken dus verkeerde schulden: overheden zijn bezig met afbetalen, terwijl banken het geld oppotten. Dat is het probleem, niet de schuld op zich.
Maar als de banken het geld wel ‘doelmatig gebruiken’ door het uit te lenen dan komt het in de economie terecht in de vorm van…schuld. Het is een paradoxale kwestie: is er een schuldencrisis in die zin dat er teveel schulden zijn, of juist omdat er te weinig nieuwe schulden gemaakt (kunnen) worden?
Jij lijkt het laatste te zeggen, schulden zijn niet het probleem maar de oplossing. De ECB en de banken vinden dat ook. Maar je zegt ook:
“Het probleem is namelijk dat er structureel vraagtekort is: mensen besteden te weinig omdat ze hun schulden moeten afbetalen”
Dus oude schulden moeten worden afbetaald door nieuwe te maken?
Over de inflatie en de ECB, op de website van de ECB staat:
“Objective-The primary objective of the ECB’s monetary policy is to maintain price stability. The ECB aims at inflation rates of below, but close to, 2% over the medium term.”
Los van externe factoren is het uiteindelijk de ECB die de inflatie ‘bestiert’. Dat is hun hoofdtaak. En dat doen ze door de geldhoeveelheid te manipuleren (de inflatie was tussen 1990 en 2010 overigens gemiddeld 2,24%).
Het probleem is niet dat er schulden zijn – zo wordt nou eenmaal geld gemaakt: de ECB of de FED doet dat door geld uit te lenen aan banken (en door het opkopen van obligaties). Het werkelijke probleem is dat de schulden slecht geworden zijn doordat het onderpand in waarde is gedaald door de economische crisis. Het trefwoord waar het hier om gaat is Minsky Moment.
We zijn een spiraal van prijsdaling en slechte schulden terecht gekomen. Iedereen probeert onderpand te verkopen om schuld af te lossen, waardoor het onderpand nog meer in waarde daalt, waardoor nog meer schuld afgelost moet worden … enz.
De manier om hier uit te komen is 1. saneren van de slechte schuld, met name bij banken, die hebben zich voor 2008 vol gezogen met derivaten die nu allemaal niets meer waard zijn (het onderpand). Probleem is dat de banken een hele goede lobby hebben, veel beter dan veel andere maatschappelijke organisaties. Gevolg is dat ze niet worden aangepakt, maar dat overheden aan het bezuinigen slaan.
2. aflossen. Dat veroorzaakt een een recessie, want iedereen gaat te gelijkertijd aflossen (sparen) in plaats van consumeren. Zolang dat aflossen duurt (kan jaren duren, kijk naar Japan, zie het artikel van Ranko Rakkan ook op Sargasso deze week) moet de overheid de economie gaande houden. Met andere woorden: de overheid moet geld lenen, om banen te creeeren en de economie weer in positieve richting om te buigen. Dat dat gevraagd wordt door de markt blijkt uit het feit dat de rente zo laag is (soms zelfs negatief!).
Over consumptie tenslotte:
Je kunt het goed vinden dat consumptie daalt (daling van vraag immers) omdat je tegen de consumptie maatschappij bent (“niets kan eindeloos door groeien” schrijf je) maar het probleem is dan wel dat heel veel mensen werkloos thuis komen te zitten. Je legt alle druk op de schouders van deze mensen. Bovendien is niet alle consumptie slecht, want de bedrijven die sluiten zijn echt niet alleen maar producenten van overbodige consumptie artikelen.
Het antwoord op je vraag “moeten oude schulden worden afgelost door nieuwe te maken” is dus ja! Waar het om gaat is dat niet elke schuldenaar gelijk is.
Wat de ECB betreft: ik vind de taakstelling veel te beperkt, bovendien wordt een veel te laag inflatie percentage nagestreefd. 4% zou beter zijn, dit stelt landen in het Zuiden in staat om hun schuld af te lossen en “intern te devalueren” – lonen blijven gelijk, terwijl ze bij ons stijgen.
“zo wordt nou eenmaal geld gemaakt”
Er is toch zeker geen natuurwet die zegt dat het zo moet? Omdat we de geldcreatie overlaten aan de banken gebeurt het in de vorm van schuld. Waarom zouden ‘de mensen’ niet zelf de baas kunnen zijn over de creatie van hun eigen geld?
“Niets kan eindeloos doorgroeien”
Dat betekent niet dat ik tegen consumptie ben, ik wil niet dood, maar dat ik het geen goed idee vind om iets te willen wat niet kan: eindeloos (exponetieel) groeiende consumptie. Los van wat we er van vinden, is de enige mogelijke stabiele eindtoestand (zoals bij elk ecosysteem) een dynamisch evenwicht. En daar past het huidige geldsysteem niet bij.
Er is toch zeker geen natuurwet die zegt dat het zo moet? Omdat we de geldcreatie overlaten aan de banken gebeurt het in de vorm van schuld. Waarom zouden ‘de mensen’ niet zelf de baas kunnen zijn over de creatie van hun eigen geld?
Het zijn natuurlijk niet alleen de banken, het is ook de Centrale Bank. Maar afgezien daarvan: hoe had je dat willen doen? Mensen zelf geld laten maken bedoel ik. Ik begrijp je klacht wel over banken op dit moment – geheel terrecht – maar de overheid heeft het de laatste jaren ernstig laten afweten als het gaat om controle. Dat is niet altijd zo geweest, tot de jaren 70 (en misschien nog wat langer) was bankieren een saai vak. Men hanteerde het systeem 3-6-3 systeem. (3% lenen, 6% uitlenen, 3 uur golven). Dat werkte redelijk goed tot men stopte met het reguleren van het bankwezen en ze ging behandelen alsof het gewone bedrijven waren. Daar ging het mis. Het is een lang verhaal, misschien is het goed als je mijn verslagen van de colleges van Ewald Engelen (financieel geograaf bij de UvA) eens doorleest. Dit is het laatste deel, via dit deel vind je eerdere afleveringen ook: Deze crisis is nog lang niet afgelopen
iets te willen wat niet kan: eindeloos (exponetieel) groeiende consumptie.
Ik heb met anderen auteurs en commentatoren al vaker over dit onderwerp gediscussieerd. In de eerste plaatst ik ben ook niet voor iets dat niet kan (eindeloze groei) en ik vind ook dat we de economie anders moeten inrichten, zodanig dat niet het millieu wordt leeggeroofd (klimaatverandering!). Maar je spant het paard achter de wagen als je de crisis aangrijpt om te pleiten voor minder groei. Vertel dat aan de jongeren die van school komen en geen werk kunnen vinden, werklozen die solliciteren op banen waar honderden anderen op reageren. Als je dat doet wek je alleen maar aversie op – en terecht. Je moet die twee zaken (economomische crisis en milieu) niet met elkaar verwarren.
Los van wat we er van vinden, is de enige mogelijke stabiele eindtoestand (zoals bij elk ecosysteem) een dynamisch evenwicht.
Ik ben benieuwd naar je voorstel.
… En daar past het huidige geldsysteem niet bij.
Geld zonder schuld? Is geld niet het zelfde als schuld? Als ik iemand betaal, geef ik een schuldbewijs af.
@028: Waar ik voor pleit is dat we ons voorbereiden op, aanpassen aan de toekomstige werkelijkheid waarin minder of helemaal geen groei is.
Je zegt: “Geld zonder schuld? Is geld niet het zelfde als schuld? Als ik iemand betaal, geef ik een schuldbewijs af.”
Maar als je iemand met een gouden munt betaald heeft dat geld intrinsieke waarde, is geen belofte meer van betaling in de toekomst.
Gouden munten zijn alleen niet zo praktisch, een veel beter modern alternatief zou de digitale munt kunnen zijn. Hier een interessante link:
http://www.digitalcoin.info/Digital_Coin_in_Brief_07-17-09.pdf
“De intrensieke waarde van geld” … uh?
Prive geldsystemen: de ervaring leert dat voor een stabiel monetair systeem een centrale bank, verbonden aan de overheid (dat kan ook de EU zijn). Deze vervult taken als het monitoren van de geldhoeveelheid, inflatie en (heel belangrijk zoals weer is gebleken tijdens deze crisis) dien als lender of last resort op te treden. Tevens moet het mogelijk zijn om met monetaire middelen de economie weer op gang te brengen als deze hapert. Ook is strenge controle van het bankwezen nodig.
De ECB bijvoorbeeld vervult deze taken maar ten dele (alleen inflatie) – daarom functioneert de euro niet. Hoe een prive geldsysteem zal werken weet ik niet, maar ik heb dus mijn twijfels omdat al die functies niet zijn belegd in een dergelijk systeem.
Michel: “Het is zeker waar dat de ECB geen deflatie wil, maar inflatie is een minstens even groot probleem voor de ECB – het is het grote trauma van de Duitsers dat ze hebben opgelopen in 1923. (zegt men, ik geloof het niet helemaal).”
– Dat was geen gevalletje van grote prijsstijgingen, maar vooral de complete wipe-out: van spaartegoeden. Dat betekende de vernietiging van een hoop toekomstplannen, waar men voor had gespaard. Je onderschat beter niet, wat dat in de collectieve psyche aanricht(te).
Banken ‘potten op’ omdat de Nederlandse onroerend goedzeepbel veel te hooggewaardeerd op de balans staat, want dat weten ze zelf natuurlijk ook goed genoeg. Daarnaast is er de internationaal afgesproken verplichting om de eigen reserves te verhogen ook nog als andere faktor. Maar al die gebakken lucht hebben we dus te danken aan de de laatste twintig jaar lage centrale bankrente, die werd gehanteerd om Duitsland te stimuleren, waardoor Nederland echter gedurende Paars overgestimuleerd werd—zelfs oververhit raakte. Het komt er op neer, dat Nederland en Duitsland samen dus al niet geschikt zijn om in een monetaire unie te zitten.
Geldgroei in NL zou leiden tot hogere prijzen, maar niet tot hogere lonen. Indien tussen, pak hem beet, 1990 en 2008 de Nederlands munt in waarde was toegenomen, dan was er nu ruimte geweest om te devalueren. Alleen middels export kan Nederland groeien, want waar moet binnenlands toch de vraag, dus groei, nog vandaan komen?
Wat derhalve overblijft zijn prijs- en loondalingen, naast de onvermijdelijke schuldensanering. Het elastiek is er gewoon uit, dat toename van de schulden groei zou opleveren.
Dat als ik voorstel dat de inflatie hoger moet daarmee wil ik natuurlijk niet zeggen dat we naar 1923 terug moeten. Ik begrijp dat het traumatisch was voor de Duitsers, maar was de oorlog niet veel traumatischer? Waarom wordt er dan niet gekeken naar de oorzaak van de depressie in de jaren 30? Dat kwam door bezuinigingen van de regering. Dat was wat uiteindelijk Hitler aan de macht hielp. Waarom wordt dat trauma toch altijd vergeten?
Banken moeten gesaneerd worden, maar dat gebeurt niet (zie mijn andere reactie alhier)
Compensatie van binnenlandse vraag moet komen van de overheid – alleen kan Nederland dat niet alleen, dat moeten alle landen in de EU doen. Dat export niet helpt op dit moment komt omdat iedereen in de problemen zit. Export is een oplossing die alleen werkt als het elders wel goed gaat.
Prijs en loondaling: zie (wederom) mijn andere reactie alhier.
De Duitse depressie was goeddeels omdat buitenlandse leningen—vooral Amerikaanse dus, die de tweede helft van de jaren twintig ook Duitsland een boom hadden bezorgd—uit Duitsland werden teruggetrokken. Met overheidsbezuinigingen had dat verder weinig te maken.
Michel: “maar was de oorlog niet veel traumatischer?”
Dat verschilt toch qua generatie. Mensen kijken merendeels toch vooral teleologisch naar uitkomsten; en dan dus naar wat het begin was van de ervaren ellende. Het hangt ook per van de generatie waar je deel uitmaakt, hoe je de dingen beleeft. Want de herinnering aan de Eerste Wereldoorlog is in b.v. Vlaanderen ook nog steeds sterker, dan die aan de Tweede Wereldoorlog. Ervaringen leven voort in familieverbanden.
Want om het nog sterker uit te drukken: na een paar jaar wat ellende voor & na het einde van de Tweede Wereldoorlog, was de meerderheid van de Duitsers er binnen een paar jaar er weer helemaal bovenop. De straf was toen tenslotte, op een paar uitzonderingen na, niet noemenswaardig. De opgelegde strengheid van de Bundesbank was zelfs een cadeau, dat de geallieerden hadden opgelegd.
In de jaren vijftig nam men Hitler eigenlijk alleen kwalijk dat hij de oorlog was begonnen, want van zijn keynesiaanse beleid had men tenslotte tien jaar prima geleefd.
Het was toch echt Heinrich Brunning die voor sociale onrust zorgde door harde bezuinigingsmaatregelen (zoals vrijwel alle regeringsleiders in Europa en de VS in die tijd)
En verder: Dat verschilt toch qua generatie.
6 miljoen joden, ik weet niet hoeveel andere doden in Europa, heel Europa in puin … Ik weiger om over zoiets in discussie te gaan. Ik heb wel wat beters te doen met mijn tijd.
Als je het grafiekje afkapt bij 2000, ziet het er precies hetzelfde uit als nu. Toch vonden we in de jaren ’90 helemaal niet dat we in een crisis zaten en nu wel.
Nou, ik kan me in 2000/2001 wel herinneren dat nogal wat mensen dachten ‘owgot, dit gaat *de* grote crisis worden’ (vooral na het leeglopen van de internet-zeepbel). Dat viel dus best mee (hoewel ’t een nare recessie was), maar de echte klap kwam nu dus pas.
ok. 1998 dan.
Het is, denk ik, weer eens andersom.
Het Gouden Kalf van de voortdurende groei nodigt uit schulden te maken.
Wat die groei voorstelt zie je aan de mobiele telefoon hype, 75 % van de wereldbevolking heeft nu zo’n ding.
Net als met sigaretten beginnen we de gevolgen van die dingen in de gaten te krijgen, hersentumoren.
De ziekenhuiskosten van die hersentumoren dragen weer bij tot de economische groei, volgens de conventies het nationaal product te meten.
There are lies, big lies, and statistics.
Overigens zag ik dat België nu ook tegen negatieve rente leent, als Frankrijk.
Vraag me af of de markt al vooruit loopt op de neuro van Duitsland, Nederland, Oostenrijk, Frankrijk, en Denemarken.
Nederlandse schulden vergeleken met andere landen. (bron)
Probleem van dat soort grafiekjes is dat er appels met peren vergeleken worden. Er staan landen mét en landen zonder eigen munt in. Een land als Griekenland staat naast de VS. Griekenland heeft schulden in de facto buitenlandse valuta, de VS in haar eigen munt. Groot verschil.
Economische groei is samen met schaarste het standaardbegrip uit de kapitalistische economische theorie. Dat die 2 strijdig met elkaar zijn, wordt door de meeste vrije markt ideologen niet goed begrepen. En wanneer je dus steeds maar uit blijft gaan van groei, kun je je schulden ook laten groeien. De productiviteit van de mensen wordt niet meer gemeten in de producten die ze maken, maar in het geld dat ze opleveren. Winstmarges kun je zo groot maken als je zelf wil, zo lang je maar producten weet te verkopen. Dat je daarmee alleen maar gebakken lucht toe voegt aan een product en daar fors aan verdient, maakt je een succesvol zakenman. Vroeger werd je dan een oplichter genoemd…
“De productiviteit wordt niet meer gemeten in de producten, maar in het geld dat ze opleveren”
Dus hoe meer inflatie hoe hoger de productiviteit?
Nee, dat heb je verkeerd begrepen. Doe je dat opzettelijk, of heb je echt niet begrepen wat ik bedoel? En ik had wellicht iets duidelijker kunnen zijn door over de winstmarge te schrijven, maar dat begrijpen veel andere mensen weer niet.
Grappig dat het verhaal begint in 2000, toen de megacreatie van schulden door de dotcom sector en wat economisch de motor achter de groei was en in 2000 uitgewerkt was met als gevolg de dotcom crisis en economische recessie die volgde.
Overheden zochten naarstig naar manieren om de recessie aftewentellen. Een van de manieren is om de centralebank de rente te laten verlagen, in Europa kon dat niet maar in amerika wel alleen was er geen geldige reden omdat te doen tot 9/11 in eens was de reden en motief om de rente van de Fed versneld te laten zakken tegelijkertijd werd er beleid door gedrukt om iedere amerikaan in een koophuis te krijgen wat nog meer druk op de Fed zette om de rente sneller en dieper te laten zakken. Geld werd massaal de economie ingepompt om de recessie aftewenden. Hier is het moment waarop banken straffeloos vanalles konden doen zolang zij maar leningen uitgaven en de economie lieten groeien. Het moral banking ging volledig op de schop en de graaicultuur was geboren, liborgate werd gelegaliseerd.
Het probleem voor Europa was dat de wij door het amerikaanse rente beleid de mondiale concurrentieslag zouden verliezen en ons zelf uit de markt aan het prijzen waren door de wisselkoersen en voor de amerikanen speelde ook mee dat geld creatie het vertrouwen in het amerikaanse financiële systeem ondermijnd, maar als andere economische machten in gelijke trend ook geld creëeren valt het onderlinge verschil weg en maakt het niet meer uit. Onder grote druk van de politiek in Europa, Amerika en de Fed heeft de ECB schoorvoetend de rente in Europa ook laten zakken. Geld werd veel te goedkoop in verhouding tot de staat van de economie op dat moment aasgieren uit alle hoeken en gaten pikte zoveel mogelijk graantjes mee, bouwen kopen het kon niet op tot ….2008 lehman ging failliet het hele piramidespel zakte als een kaartenhuis in …Game over
In oktober 2008 kon de overheid twee dingen doen:
De hele banken sector herstructureren en daar mee haar eigen fouten uit 2001 corrigeren. Banken hadden failliete gegaan en door een secundair traject voor consumenten en bedrijven optezetten enige vorm van financieel logistieke dienstverlening in de lucht te houden het dagelijks leven enigzins mogelijk te maken. Crisis alom maar wel gelijk een schonelij om verderte gaan wat (koffiedikkijken) na 2010 weer enigzins genormaliseerd zou zijn.
De overheid koos echter er voor om
2) de sector kunstmatig in leven te houden, enorme massas geld uit het niets gecreëerd werden de banken en economie in gepompt om een financiële schijn veiligheid te creëeren. Banken vulde allerlei gaten in de balans en herstructureerde eigen leningen door met gekregen geld als onderpand nieuwe leningen bij de ecb te nemen en dat geld tegen hoge rente uit tezetten in griekenland en inmiddels weten we hoe dat gaat. Het geld komt niet meer in de economie dus komt winst van dat geld ook niet meer terug om rente en aflossing te betalen. Hoe het nu verder gaat? Geen idee maar eens loopt het spaak, de rente moet betaald worden en de verplichtingen na gekomen ….