De Wouter Tapes

Documentaire-makers Rudi Boon en Kees Brouwer volgden Wouter Bos een jaar lang, van de aanloop naar de Tweede Kamer verkiezingen tot en met de afwikkeling van de formatie. Dat levert een diepgaand en intrigerend portret op van de PvdA en haar leider, maar roept ook vragen op over hoe verstandig het is om als politicus de buitenwacht in je ziel te laten kijken.

De Wouter Tapes, een documentaire in twee delen, handelt over PvdA-leider Wouter Bos en zijn strijd om die partij de grootste van het land te maken en zelf premier te worden. VPRO’s Tegenlicht kreeg alle vrijheid en de docu levert daarom ook een zeldzaam kijkje in de krochten van een politieke partij. Bos hield zelf ook een dagboek bij middels een recordertje, en deze fragmenten ondersteunen het beeldmateriaal.

In deel één zien we hoe Bos bezig is met zijn imago en met de boodschap van de PvdA. Er is veel optimisme, in de peilingen staat de PvdA er goed voor. Opvallend is dat het continu gaat over hoe het CDA aangepakt moet worden; andere partijen spelen geen rol in de strategie. (Zoals de kijker al weet een pijnlijke misser gezien de groei van de SP.) Wat moet Bos zeggen als de “rat” Verhagen naar de fiscalisering van de AOW vraagt? Hoe moet Bos zich “staatsman-achtig” tegenover Balkenende gedragen en onderwijl Verhagen fel van repliek dienen? In een vergadering worden de sterke en zwakke kanten van Bos en Balkenende volgens de publieke opinie tegenover elkaar gezet. En hoewel Bos op de meeste punten beter scoort, krijgt hij het verwijt “onecht” te zijn, een gladjakker die het vooral voor zichzelf doet.

Ook in de documentaire weet Bos het beeld van onechtheid niet helemaal van zich af te schudden. Hoewel hij op mij overkomt als een man met veel goede bedoelingen, is hij zich gewoonweg te bewust van de camera’s om me het gevoel te geven dat ik de “echte” Wouter Bos zie. Slechts in één fragment weet ik heel zeker: dit kan niet gespeeld zijn. Dat is wanneer hij in een moeilijke discussie over zijn visie voor Nederland zegt:

“Ik wil het leven gewoon een beetje beter maken voor mensen. Maar dat is in het politieke discours niet groot genoeg, dat is geen visie.”

Richting het einde van het eerste deel volgen de eerste kleine teleurstellingen. Het AOW-verhaal zit niet goed in elkaar en de statistiek dat een zittende premier met de economische wind in de zeilen nooit is verslagen is zorgwekkend. Bos toont ook veel van zijn kwetsbare kanten, onzekerheden en bedenkingen, terwijl hij weet dat hij daarvan niets mag laten blijken naar zijn medewerkers.

In deel twee volgen al snel de eerste echte tegenslagen. Hoewel het RTL-debat nog goed verloopt (46% van de kijkers vond Balkenende de winnaar tegen 50% voor Bos) kopt de Telegraaf vervolgens onterecht dat Bos zijn excuses zou hebben aangeboden aan het CDA (voor zijn kritiek op de zorgplannen). Bovendien vallen Margreeth Boer en Joop van den Bergh hun leider openlijk af door te beweren dat hij de weg naar samenwerking met GroenLinks en de SP niet voldoende openhoudt. “With friends like this you don’t need enemies” verzucht hij.

Als Bos bij een spreekbeurt in het land op een instabiele zeepkist staat, filmen de makers dan ook veelbetekenend alléén de kist. (En als we het toch over beelden hebben: die zijn vaak haast filmisch mooi – een indommelende Wouter Bos in zijn dienstauto tegen een zachte ondergaande zon, het lijkt haast geacteerd zo prachtig.) Daarna gaat het dan ook alleen maar bergafwaarts. De twijfel slaat meer en meer toe, en als kijker zie je het uit zijn handen glijden. In het slotdebat maakt Balkenende gehakt van zijn tegenstander met de opmerking dat het armoede niveau voor het laatst in 1990 zo laag was. Na die nederlaag is dan ook het eerste moment dat Bos geirriteerd roept dat de camera buiten moet blijven. Dan breekt de dag van de waarheid aan, en ziet de fractie de zetels verlies met lede ogen aan.

In de nabespreking komen de fouten en de pijnpunten boven tafel. Twee jaar lang heeft de partij geen tegenwind gehad en was daarom niet op de felheid van de campagne voorbereid. Bovendien liet Bos’ intuïtie hem in de steek. En dan blijkt ook het echte doel van de campagne in de ogen van de PvdA-leider: voorkomen dat de VVD en CDA samen verder kunnen en een socialere partij wel mee moet gaan regeren. Een negatief doel dus. Een nog schokkender vaststelling is dat ze het verlies zagen aankomen, omdat men al twee jaar geen antwoord kon vinden op de vraag wat de PvdA nu eigenlijk wil met Nederland. Een nederlaag die dus te voorkomen zou zijn geweest. Op een fractievergadering richting het einde van de formatie doet Jacques Tichelaar ook nog een paar opmerkelijke duiten in het zakje: Bos zou veel te inhoudelijk zijn en bij zware kritiek zo stil zijn dat ie eruit getrokken moest worden.

In het epiloog blijkt dat de PvdA al snel naar de onderhandelingstafel kan, en Bos zich dan als een vis in het water voelt. Hij is zichtbaar opgelucht en energiek in het spel; eigenlijk vindt ie dit stiekem leuker dan premier worden. Een welhaast happy end voor een man die toch het gevoel heeft veel bereikt te hebben – hoewel hij daar natuurlijk zeer politiek aan toevoegt ook nog een grote klus te klaren te hebben.

Zeker is dat dit een uniek document is, een inzicht in de politiek dat de burger nooit kreeg waar nog lang over gepraat zal worden. Maar veel wezenlijker dan de documentaire zelf is de vraag: deed Bos er wel verstandig aan om zo’n documentaire te laten maken? De een zal zeggen dat hij nu eerlijker overkomt, de ander wordt bevestigd in zijn indruk dat Bos een twijfelaar en image-freak is. In elk geval toont hij zich niet een onverstoorbare Kok of een vastovertuigde Fortuyn. Mijn inschatting is dat dit fascinerende kijkje in zijn wereld hem meer zal schaden dan goed doen. Wat voor gevolgen zal dit hebben voor zijn politieke carrière en is hij nog wel een geschikte leider voor de PvdA?

Zie Tegenlicht voor de documentaire, korte fragmenten en meer achtergronden zoals hoe de media en de PvdA zelf de documentaire ontving.