De Amerikaanse burgerrechtenbeweging van binnenuit. Een boek dat een bestseller zou moeten worden.
Als je houdt van historische romans die naar de actualiteit verwijzen kan ik Christine Otten’s roman We hadden liefde, we hadden wapens aanbevelen. Het boek gaat over de zwarte verzetsstrijder Robert F. Williams, zijn vrouw Mabel en zoon John. Otten heeft Mabel in 2008 ontmoet toen ze voor NRC Handelsblad een reportage maakte over Barack Obama als presidentskandidaat. Voor haar boek heeft ze ook uitvoerig gesproken met John nadat Mabel in 2014 was overleden.
Robert Williams was rond 1960 in Monroe, North Carolina leider van de National Association for the Advancement of Colored People (NAACP). Hij voerde acties voor opheffing van de apartheid in de openbare bibliotheek en het gemeentelijke zwembad. Williams vond dat zwarte mensen zich met wapens moesten kunnen verdedigen tegen het geweld van de Ku Klux Clan en de Amerikaanse politie. Hij had zelf ook wapens in huis. En trainde zijn kinderen in het gebruik er van. Het was de tijd waarin opstandige zwarte inwoners van de Verenigde Staten nog werden gelyncht door boze blanke boeren. Williams ontsnapte in 1961 na de zoveelste rassenrel aan vervolging en wist via Canada naar Cuba te vluchten. Daar voegden zijn vrouw en twee zoons zich na verloop van tijd bij hem. Later verhuisden ze naar het China van Mao waar de kinderen op kostschool zaten.
We hadden liefde, we hadden wapens is geschreven vanuit de herinneringen van John Williams aan zijn kinderjaren en de omzwervingen van zijn familie vanwege het politieke activisme van zijn vader. Hij wordt in zijn herinnering geholpen door de memoires van Mabel. We krijgen zo een terugblik op de geschiedenis van de burgerrechtenbeweging in de Verenigde Staten vanuit de invalshoek van twee direct betrokkenen, zoon en echtgenote wier lot verbonden was met de vervolgde verzetsstrijder. De roman draait vooral om de beleving van moeder en zoon. Het precieze verloop van de strijd tussen blank en zwart komt niet aan de orde. Rosa Parks, Martin Luther King en de Freedom Riders worden wel genoemd maar alle gebeurtenissen waaraan hun namen verbonden zijn fungeren vooral als decor voor het wel en wee van de familie Williams. Mabel en John zijn ook meer toeschouwer dan actief deelnemer. Maar ze zijn er anderzijds via Robert wel heel emotioneel bij betrokken. Christine Otten beschrijft hun gevoelens, de liefde van Mabel voor Robert, de band tussen vader en zoon. Niet vanuit introspectie maar meer indirect door de verhalen uit hun veelbewogen leven en de waardering die zij daar achteraf aan geven.
John wordt in zijn herinneringen geholpen door een kleindochter van een vriend van zijn vader die voor haar studie op zoek gaat naar de geschiedenis van het zwarte verzet in Monroe. De vragen van Kaila leiden hem naar de memoires van Mabel, die dan in zijn eigen huis nog maar pas is overleden. Roy, Kaila’s grootvader, overlijdt voordat ze haar project helemaal heeft afgerond. Op zijn sterfbed laat ze hem de opnames horen van het gesprek dat ze met John heeft gehad. Een emotioneel moment, zo schrijft ze aan John:
…zijn wangen waren rood en zijn ogen glinsterden, het was bijna of hij het was die met u had gepraat en niet ik. Volgens mij vergat hij dat hij stervende was. Toen de opname was afgelopen zag ik dat zijn ogen nat waren. Hij liet mijn hand los en met een bibberige stem zei hij: ‘Dankje, Kaila.’ ‘Waarvoor opa? Het is voor mijn werkstuk . U heeft alles betaald.’ Ik probeerde het wat luchtiger te maken. Ik wilde niet dat hij ging huilen (…) Opa begon toch te huilen. ‘Beloof me’ zei hij ‘beloof me dat je je nooit bang laat maken. En als de wereld daarbuiten je toch angst inboezemt, en dat kan ik me best voorstellen want zoveel is er ook weer niet veranderd, beloof me dat je je niet laat intimideren. Je bent mijn kleindochter. Er is zoveel moois…’
Het is het verhaal van het einde van een generatie. Met de onvermijdelijke vragen naar wat hun strijd heeft opgeleverd. Een zwarte president. Het zal velen goed hebben gedaan. Maar het racisme bestaat nog steeds. Geweld van witte agenten tegen onschuldige zwarte mensen, racial profiling, nieuwe rassenrellen. De beweging Black lives matter ontstaat vijftig jaar na de acties van de NAACP die in de Verenigde Staten tot een doorbraak in de raciale verhoudingen hebben geleid. Maar dat was ook al weer meer dan vijftig jaar na de oprichting van deze beweging.
We hadden liefde, we hadden wapens confronteert de hedendaagse lezer opnieuw en op een bijzondere wijze met het akelige feit van het diep gewortelde racisme in de Amerikaanse samenleving. En overal elders. Krantenverslagen, tv-beelden, essays en boeken zijn veelzeggend, een roman kan soms net even meer indruk maken en tot meer reflectie aanleiding geven. Waarom slagen we er nog steeds niet in het racisme voor eens en voor altijd uit te roeien? Zo lang die vraag niet beantwoord is zou elke boekhandel stapels van Christine Otten’s roman in de aanbieding moeten houden.
Christine Otten, We hadden liefde, we hadden wapens. Atlas Contact Uitgeverij, 2016. ISBN 9789025445683. Prijs: € 19,99
[In de Boekenweek publiceert Sargasso recensies van meesterwerken die uw boekhandel niet op voorraad heeft maar wel op voorraad zou moeten hebben.]