Richard Kroes, auteur op Sargasso

Taqqiya

19 januari 2014 , 15:00 , door Richard Kroes

ANALYSE - Scene uit een huwelijk: mijn vrouw en ik, geanimeerd aan het natafelen over zwarte zwanen, bruine beren,Milton Friedman en Karl Raimund Popper. Zij volgt momenteel colleges methodologie en wetenschapstheorie; iets waar ik – als eenvoudig archeoloog – ook wat van af behoor te weten.

Friedman was een econoom die vond dat economische theorieën vooral een voorspellende waarde moesten hebben, meer nog dan dat ze de werkelijkheid accuraat beschreven. Die voorspellende waarde is handig, omdat je daarmee kunt testen of voorspellingen ook echt uitkomen. Zo kom je er achter wat er van je economische model klopt, en wat niet.

Popper

Popper is de man die het idee van de falsifieerbaarheid uitvond: een wetenschappelijke theorie is pas echt wetenschappelijk als hij ingangen biedt om hem effectief te weerleggen. Daar komen de zwarte zwanen vandaan: de theorie ‘alle zwanen zijn wit’ biedt de mogelijkheid om weerlegd te worden. Je hoeft maar één zwarte zwaan te vinden. Dat is in 1697 ook gebeurd in het westen van Australië en sindsdien zijn niet meer alle zwanen wit.

Persoonlijk geef ik de voorkeur aan de theorie dat alle beren bruin zijn. Die kan worden weerlegd door bijvoorbeeld één witte beer te vinden en daar kun je gericht naar op zoek gaan. Op de noordpool hebben een boel dieren de neiging om wit te zijn: vossen, hazen, uilen, wolven, dus waarom ook geen beren? Poppers idee geeft wetenschappers vaak de mogelijkheid om hun theorieën ook gericht te toetsen, zonder afhankelijk te zijn van het toeval, zoals bij de zwarte zwanen het geval was.

Rudolphus

19 december 2013 , 09:56 , door Richard Kroes

Als Gregoriaans schola-zanger kan ik deze meesterlijke grap wel waarderen. De uivoering van dit wel heel bijzondere neo-Gregoriaanse gezang is – ondanks het feit dat het hier humor betreft – buitengewoon mooi.

De zangers wijken op twee locaties af van de noten die de video laat zien, maar dat mag de pret niet drukken. De originele tekst – Gregoriaans kan natuurlijk alleen in het Latijn gezongen worden – luidt trouwens als volgt:

Rudolph, the red-nosed reindeer
had a very shiny nose.
And if you ever saw him,
you would even say it glows.

All of the other reindeer
used to laugh and call him names.
They never let poor Rudolph
join in any reindeer games.

Then one foggy Christmas Eve
Santa came to say:
“Rudolph with your nose so bright,
won’t you guide my sleigh tonight?”

Then all the reindeer loved him
as they shouted out with glee,
Rudolph the red-nosed reindeer,
you’ll go down in history!

Foto: Bron: Wikimedia Commons

Columbus

18 december 2013 , 11:00 , door Richard Kroes

ACHTERGROND - In 1291 dwongen de Mamelukken de laatste kruisvaarders het Heilig Land uit. Je zou zeggen dat alle hoop om ooit Jeruzalem nog te bevrijden – de kruisvaarders waren de stad 47 jaar daarvoor al definitief kwijtgeraakt – daarmee vakkundig de grond in was geboord, maar niets was minder waar. Tweehonderd jaar later had de gedachte aan de bevrijding van Jeruzalem nog zoveel invloed dat hij een rol kon spelen in een gebeurtenis die normaal gesproken nooit daarmee in verband wordt gebracht: de ontdekking van Amerika.

Iedereen heeft op school geleerd dat Columbus probeerde om via de oceaan een weg naar de Oost te vinden, dat Amerika in de weg lag en zo toevallig ontdekt werd. Iedereen heeft ook op school geleerd dat het zoeken van alternatieve routes naar de Oost ingegeven werd door de zeer lucratieve handel in specerijen. Tussen Europa en de Oost lag echter een door moslims beheerst stuk land in de weg. Dat het moslims waren, hoefde geen probleem te zijn maar handel die over land ging, wilde nog wel eens blootstaan aan heffing van tol, belasting, smeergeld en andere ongemakken die door plaatselijke heersers waren ingesteld. Al die tussenpersonen konden in één klap worden uitgeschakeld als vanuit Europa een directe route naar de Oost gevonden kon worden.

Foto: Yale Law Library (cc)

Van Oldenbarneveld

30 november 2013 , 10:00 , door Richard Kroes

ACHTERGROND - Soms hangt de geschiedenis van de grote verbanden aan elkaar. Zo werd het laatste islamitische bolwerk in Spanje – Granada – ingenomen in 1492. In de jaren daarna kregen moslims in Spanje het steeds moeilijker en ze werden op een gegeven moment zelfs gedwongen bekeerd. Althans: ze werden geforceerd gedoopt en vanaf dat moment beschouwd als christenen. Elk zichtbaar teken van islamitisch gedrag werd beschouwd als ketterij en als zodanig strafrechtelijk behandeld.

Moslims moesten hun geloof dus clandestien uitoefenen en dat lukte een aantal jaren. Religieuze literatuur werd onder deze crypto-moslims verspreid in vroeg-Spaans, dat geschreven werd in Arabisch schrift. De Inquisitie zag de boeken aan voor korans en heeft waarschijnlijk nooit beseft wat er echt aan de hand was.

Maar toch hadden de autoriteiten argwaan en in 1609 besloot het bevoegd gezag om alle Morisco’s – de aanduiding voor formeel tot het christendom bekeerde moslims – alsnog te verbannen. Christen of niet: ze moesten collectief het land uit. Die operatie is geslaagd en sindsdien is Spanje volledig christelijk. Joden waren al eerder het land uit gejaagd.

Het besluit om alle Morisco’s te verbannen viel op 9 april 1609, exact de dag dat ver weg, in de Lage Landen, het door onze eigen Johan van Oldenbarneveld met de Spanjaarden uitonderhandelde Twaalfjarig Bestand van kracht werd. Dat was geen toeval. Dankzij het Bestand kwamen Spaanse troepen vrij, die de zuiveringsoperatie in Spanje konden ‘begeleiden’. Er werd gewapend verzet van de Morisco’sverwacht, maar dat bleek uiteindelijk veel kleiner van omvang dan de autoriteiten hadden gevreesd.

Foto: copyright ok. Gecheckt 03-03-2022

Klap

24 november 2013 , 14:00 , door Richard Kroes

COLUMN - Afgelopen weekeinde bracht ik een bezoek aan de tentoonstelling over de Dode Zeerollen in het Drenths Museum in Assen. Het archeologische deel van die tentoonstelling geeft een bijzonder mooie inkijk in de wereld waarin deze oude teksten zijn opgeschreven, maar de rollen zelf zijn wat ondervertegenwoordigd. Er zijn zestien fragmenten uitgeleend en daarvan zijn er slechts acht te zien. Dat wordt deels goed gemaakt door een onderdeel van de tenstoonstelling waarin het onderzoek naar de Dode Zeerollen zeer uitgebreid wordt toegelicht aan de hand van niet-oorspronkelijk materiaal zoals replica’s en foto’s. Ik kan u een bezoek aanraden, u heeft tot 5 januari nog de tijd.

Maar als Hebraïst kwam ik natuurlijk toch vooral voor de rollen zelf en zo kon het gebeuren dat mijn voorhoofd afgelopen zaterdagmiddag met een doffe dreun landde op de bovenste glasplaat die een fragment van Paleo-Leviticus afdekte, zulks ongetwijfeld tot lichte verontrusting van de dienstdoende suppoost.

Mijn ogen zijn inmiddels van middelbare leeftijd. Dat betekent dat ik merkbaar meer licht nodig heb om tekst goed te kunnen zien. Daarnaast kan ik voor het scherpstellen steeds minder vertrouwen op mijn oogspieren en ben ik steeds vaker gedwongen mijn hoofd op de juiste afstand te brengen van het te bekijken object. Bij klein geschreven teksten betekent dat in mijn geval: bril af en zo dicht mogelijk met mijn neus op de tekst.

Foto: copyright ok. Gecheckt 15-11-2022

Prutsers

11 november 2013 , 11:00 , door Richard Kroes

ACHTERGROND - ‘God schiep de wereld en de Nederlanders schiepen Nederland’. Met dit gezegde wordt wel de lof gestoken van de Nederlanders, die in staat waren om land te veroveren op het water. Nu zijn de prestaties van al die ingenieurs tussen Leeghwater en Lely natuurlijk best indrukwekkend. Het is geen kleinigheid om een meer of zelfs een stuk zee droog te leggen. Maar het gezegde gaat voorbij aan het feit dat God wel degelijk eerst Nederland geschapen heeft en dat de Nederlanders het daarna eerst danig hebben verprutst. Pas toen dat was gebeurd, vonden ze uit hoe ze de puinhoop die ze ervan hadden gemaakt weer moesten rechtbreien.

De oorzaak van alle ellende lag in de hoge middeleeuwen, toen het westen van Nederland in cultuur werd gebracht en wat tot dan toe woestenij was geweest, ineens landbouwproducten begon op te brengen. De nieuw ontgonnen gronden bestonden uit zompig veen: organisch en dus vruchtbaar materiaal dat echter één hinderlijke eigenschap heeft: als veen uitdroogt, verdwijnt het. En laat het voor de landbouw nu net nodig zijn om van dat zompige veen in ieder geval de bovenlaag te ontwateren.

Overal in het Hollandse veengebied begon het maaiveld daarom langzaam maar zeker te dalen. Dat ging door totdat al die landbouwgrond zo laag kwam te liggen dat de ontwatering niet meer vanzelf ging en waterbeheer een noodzaak werd. Uiteindelijk kwam het maaiveld zo laag te liggen, dat dat waterbeheer te lastig, en landbouw dus onmogelijk werd. Daarom bestaat het westen van Nederland voornamelijk uit weide en vindt er nu vooral veeteelt plaats. Ooit waren het akkers met wuivend graan.

Schriftroof

5 november 2013 , 19:00 , door Richard Kroes

ACHTERGROND - Volgens onbevestigde berichten zouden in Jemen, in de hoofdstad Sana’a, oude koranmanuscripten zijn gestolen, waaronder één van circa 1300 jaar oud. Tot vandaag kan ik er maar drie nieuwsberichten over vinden, één van de Ahlul Bayt News Agency, één van The Voice of Russia en één van National Yemen. Niet bepaald bronnen waar je je wereldnieuws vandaan haalt. Maar als het klopt wat hier wordt bericht, dan zou dat wereldnieuws moeten zijn. Nieuws dat vergelijkbaar is met de diefstal van een originele Gutenberg-bijbel of een fors deel van de Dode Zeerollen.

De koran kon pas in zijn definitieve vorm worden opgeschreven nadat Mohammed was overleden. Zolang hij nog in leven was, kwamen er immers steeds teksten bij. De profeet overleed in 632 en dat wil zeggen dat de koran dit jaar op zijn hoogst 1381 jaar oud is. Een koran van circa 1300 jaar oud behoort dus tot de zeldzame korans die nog uit de eerste eeuw van de islam stammen. Alleen al daarom zou de diefstal ervan een ramp zijn. Maar er is meer aan de hand.

Het zou heel goed om de Codex Sana’a I kunnen gaan. Dat hoeft niet per se – het nieuws is nog aan alle kanten onbevestigd – maar deze codex is een goed voorbeeld om de omvang van deze diefstal mee te schetsen. Het gaat om in de jaren zeventig in een opslagplaats in de oude moskee van Sana’a aangetroffen koranmanuscripten. In de opslagplaats zijn duizenden oude korans en koranfragmenten aangetroffen, gezamenlijk bekend als de Sana’a manuscripten. Maar juist over Codex I is nogal wat te doen geweest. De datering betreft namelijk de tekst waarmee het perkament als eerste is beschreven. Die tekst is later weggeschraapt en het perkament is daarna hergebruikt voor de tekst die nu nog zichtbaar is. Met kwartslampen kan de verwijderde tekst echter weer zichtbaar gemaakt worden, zoals u op de afbeelding kunt zien. Een dergelijk manuscript heet palimpsest.

Integratie

30 oktober 2013 , 11:00 , door Richard Kroes

RECENSIE - Momenteel ben ik De Gouden Eeuwen van Andalusië aan het lezen van Maria Rosa Menocal (uitgegeven bij de leukste uitgeverij van Nederland: Bulaaq). Het is een populair boek zonder wetenschappelijke pretenties dat in de vorm van een reeks biografische schetsen een aantal vensters opent op de geschiedenis van al-Andalus, islamitisch Spanje. Het boek is met enthousiasme geschreven en leest als een trein. De schrijfster beperkt zich in haar boek niet tot de grenzen van haar onderwerp: Spanje, maar laat de lezer ook kennismaken met de invloed die islamitisch Spanje tot in Parijs en Londen heeft gehad. Daarmee maakt Menocal de reikwijdte van de netwerken die er in het middeleeuwse Europa lagen mooi inzichtelijk. Dat laatste maakt het boek toch tot een aanrader.

Want het enthousiasme waarmee het boek geschreven is, geeft het ook een keerzijde: het beeld van islamitisch Spanje, vooral onder de Umayyaden, is soms wel héél erg roze. De veelgeroemde tolerantie en vrijheid van godsdienst in al-Andalus was er wel degelijk, maar was er alleen verhoudingsgewijs. Van de werkelijke invulling van die tolerantie en vrijheid in de Andalusische praktijk zouden we tegenwoordig behoorlijk schrikken. Was al-Andalus nu een bestaande staat, dan zou zelfs Nederland daar graag vluchtelingen uit opnemen.

Menocals aanpak maskeert dat behoorlijk en dat komt voornamelijk omdat ze voor haar biografische schetsen – ze kon ook haast niet anders natuurlijk – mensen genomen heeft die de geschiedenis van al-Andalus mede hebben bepaald. Uitschieters dus, zoals Hasdai ibn Shaprut en Samuel de Nagid bijvoorbeeld: joden die het in islamitisch Spanje bijzonder ver schopten. De een was vizier van de kalief, de ander de generaal van een islamitisch heerser.