Overzicht

Marcel Hulspas

276 Artikelen
13 Reacties
Achtergrond: Jay Huang (cc)
Foto: Façade van de Sint-Pieter, Rome (foto LiviusOrg)

Een laffe kerkgeschiedenis

, door

RECENSIE - Laat ik beginnen bij de allerlaatste woorden van dit boek, het slot van de tekst op de achterkant:

De vraag naar de verhouding tussen religie en het moderne denken komt indringend aan bod, evenals de actuele situatie van het katholicisme in het geseculariseerde Avondland. Een rijk gestoffeerd werk dat bij zowel liefhebbers als verachters van religie niet mag ontbreken op de boekenplank.

Indringend? Actueel? Een must read voor de verachters van religie? Ik moest het een paar keer lezen. Zelden is zo’n blurp achterop een boek zó way off the mark. Sterker, na het lezen van Katholicisme in Europa vroeg ik me ernstig af of er überhaupt  een groep lezers aan te geven is die dit boek op de plank zou willen hebben.

Laat ik bij dat actueel beginnen. Het katholicisme is in Europa ernstig op zijn retour, en verkeert in een diepe morele crisis. Nadere toelichting lijkt me overbodig; recente cijfers en onthullingen spreken boekdelen. Maar in dit boek van 444 pagina’s wordt daar niets over gezegd. De auteurs (alle drie verbonden aan de Universiteit Tilburg) wijden er, geloof het of niet, één alinea aan (onderaan pagina 366). Een paar zalvende zinnetjes.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | De mannen aan de onderkant

, door

COLUMN - Een verplichte filmlijst. Dat lijkt Cinekid-directeur Floor van Spaendonck een goed idee. Een lijst van films die scholieren gezien móeten hebben. Want film is toch ook cultuur? En er is toch ook een leeslijst? Het voorstel hobbelde vorige week eventjes door de media. Het lijkt zo’n mooi idee. Op het eerste gezicht. De vraag is wat er met zo’n idee gebeurt als je er wat langer over nadenkt.

Spaendonck staat in een eerbiedwaardige traditie. Decennialang werd het onderwijs gebruikt als dumpplaats voor goede bedoelingen. Kinderen moesten Engels leren, Chinees, goede omgangsvormen, hygiëne, filosoferen, debatteren, democratisch denken, mediawijsheid, weerbaarheid, tolerantie, dansend leren, en dan ook de canon bestuderen en ga zo maar door. Jarenlang heerste het gevoel dat er op scholen geen moer gebeurde. Dat onderwijskrachten zaten te schrééuwen om ideeën om de ledige uren te vullen.

En menigeen gooide zijn goedbedoelde boodschap over de schoolmuren – wie de jeugd heeft, heeft de toekomst, niet waar? God zij dank lijkt die trend verleden tijd. Langzaam raken we ervan doordrongen dat leerkrachten én kinderen helemaal geen tijd hebben voor dat gedoe. Het onderwijs zit al propvol. En de docent is al horendol. Alleen Spaendonck heeft dat nog niet door, zo lijkt het. Die flikkert nog wat over de muur. De schat.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Een onvermijdelijk afscheid

, door

COLUMN - Bestelt u wel eens een boek bij Amazon? Mooi, dan heeft u dus meebetaald aan het verlaten van de aarde. Want dat is waar Amazon-baas Jeff Bezos momenteel een miljard dollar in steekt. En wat hem betreft zullen er nog vele miljarden volgen. Het kan hem niet schelen; hij heeft zo’n 150 miljard op zijn bankrekening staan en is rotsvast van plan om het daaraan te besteden. Zolang de mensheid maar de aarde verlaat.

Bezos is een slachtoffer van het ruimtevaarttijdperk. Als jochie van vijf zag hij Neil Armstrong over de maan huppelen en vanaf dat moment was hij besmet met het ruimtevaartvirus. Zijn fantasieën  over de verovering van de ruimte kregen een bijzondere wending toen hij zes jaar later een tv-programma zag waarin SF-auteur Isaac Asimov en fysicus Gerard O’Neill er op los filosofeerden over de toekomst. O’Neill voorspelde dat de mensheid straks in ruimtestations zou leven, ver boven de aarde. Die blauwe bal, daar kwamen we dan alleen nog maar tijdens de vakantie. Asimov was het daar helemaal mee eens. Hij noemde het idee dat we altijd op aarde zouden wonen ‘planetair chauvinisme’. (Dat laatste was in 1975 een héél vies woord.)

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Een simpele verdwijning

, door

COLUMN - Iedere inlichtingendienst heeft zijn eigen stijl om mensen uit de weg te ruimen. De Chinezen laten niks merken maar wachten tot hun slachtoffer China bezoekt en laten hem dan patsboem verdwijnen. De Noord-Koreanen sturen moordenaars op pad maar letten erop zo min mogelijk sporen achter te laten. Net zoals vroeger, toen er, zoals na de moord op Trotsky, werkelijk jaren speurwerk nodig waren voordat het ernstige vermoeden dat Stalin erachter zat ook echt bevestigd kon worden.

De GROE komt ook bij u op bezoek maar laat daarbij zó veel sporen achter dat binnen korte tijd alle namen van agenten op straat liggen. Het kan ze gewoon geen moer schelen of ze gesnapt worden of niet, zolang de meerderheid van de Russen maar gelooft dat al die onthullingen westerse verzinsels zijn. En verraders zoals Skripal (de omschrijving komt van Poetin) maar gewaarschuwd zijn.

En nu lijken de Saoedi’s op dezelfde lijn te zitten. De moord op criticus (en Washington Post medewerker) Jamal Khashoghi in het consulaat in Istanbul was van een werkelijk obscene brutaliteit. Een krachtig signaal aan iedere dissident, volgens sommigen.

Maar daar zijn toch wel andere methoden voor. Met dit grove misbruik van diplomatieke onschendbaarheid hebben de Saoedi’s vrijwel de hele wereld tegen zich in het harnas gejaagd. Het is een grove belediging voor Erdogan en de Verenigde Staten. Die zullen elkaar de komende weken zeker vinden. Erdogan heeft, ondanks alle antiwesterse retoriek voor binnenlands gebruik, het Westen hard nodig om de Turkse economie te redden. Oud zeer verdwijnt als sneeuw voor de zon. Hij ging op de thee bij Merkel en afgelopen week werd pastoor Andrew Brunson ineens vrijgelaten. Dat laatste is de opmaat voor verdere gezamenlijke stappen.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Een goed gesprek over eten

, door

COLUMN - Het is niet meer tegen te houden. Wij worden allen vleesverlaters. Op dit moment zijn er pakweg een miljoen vegetariërs en zo’n honderdduizend veganisten. Dat lijkt niet veel, maar het gaat hier om een verdubbeling in luttele jaren tijd. En die onstuimige groei zal waarschijnlijk alleen maar doorzetten. Nog tien, twintig jaar, en vlees eten heeft hetzelfde imago als roken anno 2018. De grote vraag is natuurlijk wat hiervan de gevolgen zullen zijn. Gunstig voor dieren, dat is duidelijk. Maar voor de mens? Al die tofoe, bonen en pompoen, gaan we daar geestelijk op vooruit? (Afgezien van het feit dat we zouden kunnen genieten van het gevoel dat we goed bezig zijn.)

De klassieke voedingsleer zegt van niet. Voeding, dat draait om suikers, vetten en eiwitten, en een handjevol zeldzamer bestanddelen. Zolang je daar genoeg van binnenkrijgt, is er niks aan de hand. Ongeacht waar het vandaan komt. Dat is de klassieke opvatting. En u raadt het al: die klopt niet. We zijn namelijk niet de enigen die genieten van onze spijsvertering. Onze darmen zitten vol bacteriën die enthousiast met ons mee-eten. Maar (en nu komt het): wélke bacteriën dat zijn, hangt af van de samenstelling van ons voedsel. En daar komt bij: die bacteriën communiceren met ons brein. Langs neurologisch én chemische weg. Met andere woorden: uw darmen praten met uw brein, en als uw voedselpatroon verandert, verandert het gesprek. Dus nogmaals: zijn vegetariërs en veganisten wijzer – of juist niet?

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Eigenlijk haten we pubers

, door

COLUMN - Wat hebben pubers toch misdaan? Welke vreselijke misdaad hebben ze op hun geweten, dat ze tegenwoordig zó met de nek worden aangekeken? Die vraag drong zich bij me op tijdens het bekijken van het optreden van Bénédicte Ficq in De Wereld Draait Door op 24 september.

Ficq zat daar vanwege haar rechtszaak tegen de tabaksindustrie. Ze had rechter Jan Wolter Wabeke gewraakt, die de komende strafzaak moest voorzitten, omdat deze tijdens een gezellig samenzijn gezegd zou hebben dat roken iemands eigen verantwoordelijkheid is. Daarmee toonde hij zich vooringenomen, aldus Ficq, en dus moest hij van de zaak worden gehaald. Hij stapte al heel snel vrijwillig op; de zaak ging de 26e zonder hem verder. Over een paar weken doet de Haagse rechtbank uitspraak.

Het gaat me niet om die rechter. Ficq kreeg in de uitzending van Matthijs de vraag voorgelegd of dat dan niet waar was, dat de keuze voor roken ieders vrije keuze was. Dat ontkende ze. Met een merkwaardige redenering.

Ze kon zich voorstellen dat als je boven de dertig was, en als je brein volledig was ontwikkeld, de keuze voor roken een vrije keuze was. En als je dan verslaafd raakte (waar dat product, zoals ze terecht stelt, helemaal op gericht is), tja… dan was dat je eigen schuld.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Grote schoonmaak in de wetenschap

, door

COLUMN - De #metoo campagne heeft afgelopen week een zeer opmerkelijk slachtoffer gemaakt. Een gletsjer. De Marchant gletsjer op Antarctica is niet meer. Hij heeft voortaan Matataua gletsjer. De gletsjer was oorspronkelijk genoemd naar de Amerikaanse geoloog David Marchant, wegens zijn ‘outstanding contributions to scientifc knowledge’,  zoals de officiële toewijzing door de United States Board on Geographic Names het omschreef. Hij was er reuzetrots op. Iedereen moest het horen. Maar dezelfde Marchant bleek nog een andere, duistere zijde te hebben.

Een van zijn studenten, Jane Willenbring, reisde in 1999/2000 samen met hem naar Antarctica, en werd tijdens die expeditie door hem regelmatig gepest en lastiggevallen met seksistisch grappen. Na afloop diende ze geen klacht in (zoiets kan je carrière ruïneren) maar in 2016 kwam het er toch van. Dankzij #metoo. Ze ontdekte twee collega’s die hetzelfde hadden ervaren, en even later lag er een formele klacht bij de universiteit van Boston. Het onderzoek nam een jaar in beslag; daarna besloot het bestuur dat Marchant moest vertrekken. Iemand (niet Willenbring) heeft rond die tijd ook de Board ingeseind en binnen de kortste keren was Marchant niet alleen verdwenen uit Boston maar ook van de kaart van Antarctica.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Een zondagsmens in de geneeskunde

, door

COLUMN - Elk beroep kent zijn taboes. Een restauranthouder zal nooit een gesprek beginnen over muizen of ratten. Een piloot maakt over de intercom geen grapjes over neerstorten. En een dokter vermijdt het woordje placebo.

Placebo zit overal (in de witte jas, de omgeving, de apparatuur, het gesprek, de fraaie pillen) en het is ook verantwoordelijk voor een groot deel van het succes van de medische wetenschap. Maar de dokter zegt er niks over.

En zijn stapels vakliteratuur over verschenen. Want als er één effectieve therapie is waar we weinig van begrijpen, dan is het placebotherapie. En zo nu en dan klinkt er vanuit die hoek de oproep om deze therapie nu eindelijk eens serieus te nemen. Als het placebo helpt, maak er dan gebruik van!

Die oproepen zijn aan dovemansoren gericht. De dokter wil er niet aan. Hij wil geen goochelaar zijn. Het is bedrog, zegt de dokter. Alsof een groot deel van het ‘wetenschappelijk bewezen’ medisch arsenaal niet gebaseerd is op statistisch bedenkelijk knutselwerk.

Of men zegt: het effect is onvoorspelbaar. De een reageert er wel op, een ander niet. En dat terwijl het denkwerk van de dokter voor een groot deel bestaat uit: ‘Nou, dat middel werkt dus niet, laten we eens iets anders proberen…’ Trouwens, wat die onvoorspelbaarheid betreft, is er belangwekkend nieuws.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | De mens schrijft geologische geschiedenis

, door

COLUMN - Laten we niet vergeten: het is al duizenden jaren uitzonderlijk warm. Het Holoceen, de geologische periode waarin we ons nu bevinden, is een paar graden warmer dan de andere interglaciale periodes die daaraan vooraf gingen. En eigenlijk wist niemand tot voor kort waarom dat zo was.

Waarom gedroeg de aarde zich na de laatste ijstijd anders dan na al die andere ijstijden? Geologisch en biologisch waren de verschillen miniem. Waarom gedraagt het mondiale klimaat zich dan nu anders dan anders? U begrijpt, in deze bange tijden waarin bij elke hete zomer gewaarschuwd wordt voor ‘klimaatverandering’ is dat een boeiende academische vraag.

Paleoklimatoloog Stephen Vavrus en zijn collega’s besloten tot een vergelijkend onderzoek. Te midden van alle interglaciale warme periodes van de afgelopen honderdduizenden jaren, gingen ze op zoek naar dát interglaciaal dat qua startcondities nog het meest leek op de start van het holoceen. De winnaar was een periode genaamd Marine Isotope Stage 19 (MIS 19), 800.000 jaar geleden. Die periode startte met dezelfde CO2 en methaanconcentraties als het Holoceen, tienduizend jaar geleden.

Bij alle interglacialen zie je dat die concentraties in de loop der jaren langzaam dalen, totdat er weer een ijstijd aanbreekt. Zo ook bij MIS19. En ook bij het Holoceen. Dat gedraagt zich vijfduizend jaar lang zoals elk interglaciaal. Daarna gaat het mis. De daling stokt en slaat om in een langzame stijging. (En na plm. 1850 schiet met name de CO2-concentratie nog sneller omhoog, maar dat is een ander verhaal.)

Foto: Adolf Hitler (foto Bundesarchiv) via Wikimedia copyright ok. Gecheckt 20-09-2022

Adolf Hitler en het christendom

, door

LONGREAD - Het academisch ‘ eerherstel’ voor Adolf Hitler heeft inmiddels ook Nederland bereikt. Vorig jaar liet David King in zijn boek Het proces tegen Hitler zien hoe de dictator-in-spe op meesterlijke wijze de rechtszaak gebruikte als een podium om zijn ideeën ideeën een wijd verspreiding te geven, en hoe hij daarbij als oorlogsveteraan zeer succesvol een beroep deed op de conservatief-nationalistische krachten in zijn land.

In datzelfde jaar verscheen Het verboden boek van Ewout Kieft, waarin deze historicus zijn bewondering voor de heldere directheid en het cynische inzicht van Hitler niet onder stoelen of banken stak. Hitler was geen gek en Mein Kampf was niet (waarvoor het zo vaak wordt versleten) onleesbaar. Het was vooral een ‘sluw’ werk. Passages die hij eerder belachelijk vond, bleken bij herlezing ‘een stuk sluwer en efficiënter in elkaar te zitten’ dan hij had gedacht.

En nu is er dus Mijn strijd. De nieuwe vertaling van Mario Molegraaf, en van commentaar voorzien door historicus Willem Melching. Hij komt eigenlijk tot een andere conclusie. ‘Zelden,’ schrijft hij in de inleiding,

was een politicus zo openhartig over zijn bedoelingen als Adolf Hitler. Mein Kampf laat zich namelijk lezen als een blauwdruk voor het beleid van het nationaalsocialisme na de machtsovername van 1933.

Foto: antefixus21 (cc)

‘Big History’ blijkt vooral veel vooruitgangsmythologie

, door

Wat is eigenlijk Big History? De vraag dringt zich onvermijdelijk bij het lezen van de eerste pagina’s van Big History van David Christian. De Australische hoogleraar moderne geschiedenis is zo’n beetje de apostel van dit nieuwe vak – if that’s what it is.

Christian is de oprichter van het Big History Institute, leidt het Big History Project dat wereldwijd gratis lesprogramma’s aanbiedt en hij reist de hele wereld rond ter verkondiging van Big History. We kunnen niet langer zonder, zo luidt zijn boodschap. Maar wat is het?

Tientallen jaren geleden, zo vertelt hij in zijn voorwoord,

stelde ik me als professioneel historicus de vraag hoe je een alomvattende geschiedenis van de mensheid als lesstof zou kunnen brengen. (…) Gaandeweg zag ik in dat hier een verhaal nodig was waarin onder paleolithische voorouders en neolithische boeren een even belangrijke rol hoorden te spelen als de heersers, veroveraars en keizers die het geschiedkundig onderzoek tot dusver zo zeer hebben gedomineerd.

Universele geschiedenis

Dat idee van een ‘inclusieve’ geschiedkunde is niet origineel. H.G. Wells schreef na de Eerste Wereldoorlog, in reactie op de gruwelijke bloedbaden, een wereldomvattende Outline of History.

Wells:

Gemeenschappelijke vrede en welvaart zijn niet mogelijk zonder gemeenschappelijke historische ideeën.’ Anders, schreef hij, ‘moeten rassen en volken wel afglijden naar conflicten en vernietigend geweld.

Foto: copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

Hulspas weet het | Al vijftien jaar stilstand

, door

COLUMN - Zo’n tien jaar geleden kon je het overal horen. Slik vooral aspirine! Dat is overal goed voor! De pijnstiller was namelijk een redelijk effectieve bloedverdunner gebleken, en dat bracht velen het hoofd op hol.

Het staat vast dat wie een hartinfarct heeft gehad er verstandig aan doet aspirine te slikken, omdat de kans op herhaling dan inderdaad daalt. Die ontdekking leidde tot een ware vloedgolf aan onderzoek – niet in het minst omdat de vele fabrikanten van die oeroude pijnstiller de kansen roken om dit marginaal winstgevende massaproduct met een beetje aanpassen van inhoud of vorm, te herlanceren voor ander doel en met een veel interessantere prijs.

En zoals dat bij medisch-wetenschappelijk onderzoek kan, en ook gaat: dan is het ‘zoekt en ge zult vinden’. Spoedig stapelden de publicaties zich op waaruit bleek dat aspirine een soort tovermiddel was tegen hart- en vaatproblemen bij allerlei risicogroepen. Snelle studies, sluw verricht en verwerkt, hoopvol gepresenteerd. De pillenmachines moesten de afgelopen jaren een, twee, drie tandjes sneller draaien.

We zijn inmiddels wat verder en wijzer, en de snelle studies van weleer zijn op gevolgd door veel grotere, veel meer tijd vretende studies die ook veel meer kunnen onthullen. Dat aspirine slikken verstandig is om de kans op een tweede infarct te verminderen, staat nog steeds vast. Maar het idee dat iederéén ouder dan, zeg, 50 jaar er verstandig aan zou doen om dagelijks een aspirientje te slikken, voor je-weet-maar-nooit, dat idee ligt inmiddels in de prullenmand.

Vorige Volgende