Schrijven in de luwte

Literatuur en publiciteit, hoe verhouden zich deze twee fenomenen zich tot elkaar? Kun je een goede dichter zijn terwijl je voortdurend in de spotlights staat? Laat je de bron waaruit je put dan niet te veel vervuilen? Of loop je zelfs het risico dat de bron raakt opgedroogd? Sinds het lezen van de biografie van M. Vasalis, geschreven door Maaike Meijer, houden deze vragen me bezig.

M. Vasalis (1909-1998) was in de vorige eeuw misschien wel de meest aansprekende dichteres van ons land. Bekend is bijvoorbeeld haar gedicht over de Afsluitdijk. Er verschenen van haar drie dichtbundels: Parken en woestijnen (1940), De vogel Phoenix (1947) en Vergezichten en gezichten (1954).  In de jaren zestig constateerde ze dat haar inspiratie niet groot genoeg meer was om tot goede gedichten te komen en verklaarde ze M. Vasalis dood. Ondanks de stilte verdween de belangstelling voor haar poëzie niet. Haar werk werd bekroond met de Constantijn Huygensprijs (1974) en P.C. Hooftprijs (1982). Na haar dood verscheen er postuum een vierde bundel: De oude kustlijn (2002).

De vrouw achter Vasalis was Margaretha Drooglever Fortuyn – Leenmans. De dichteres was wel aanwezig bij de prijsuitreikingen, maar verder wilde ze beslist geen aandacht voor haar persoon, niet alleen omdat ze lang heeft geaarzeld heeft tussen een loopbaan als psychiater of als schrijfster, maar vooral omdat ze van mening was dat haar gedichten voortkwamen uit haar persoonlijke leven. Dat privéleven was de belangrijkste bron voor haar poëzie. Ze wilde niet afgeleid worden door de media. Als die eenmaal beslag op je legt, dan ben je niet meer van jezelf. En daarboven: een gedicht overkomt je, daar hoef je verder geen verantwoording over af te leggen. Wie haar wilde leren kennen, die moest haar werk maar lezen. Vasalis is slechts één keer geïnterviewd, door P.H. de Ritter jr. Hij verschafte zich toegang tot haar door zich voor te doen als patiënt. Frits Abrahams heeft aan dit voorval nog eens een mooie column aan gewijd. Overigens bezocht Vasalis wel meerdere keren het Boekenbal, onder andere in 1956.

Vasalis woonde vanaf 1951 in de provincie Groningen, eerst in de stad, waar haar man als hoogleraar neurologie werkte, vanaf 1964 leefde ze buiten, in Roden. Ze ging parttime werken als kinderpsychiater bij het MOB in Groningen. Ze onderhield vanuit het hoge noorden een groot sociaal netwerk middels brieven en bezoeken. Een van haar vele literaire vrienden was Gerard Reve, die juist niet schuw was en al zijn avonturen en beslommeringen deelde met het grote publiek, via zijn geschriften of andere media.

Fritzi Harmsen van Beek (1927-2009), een andere bekende dichteres die zich ook afzijdig probeerde te houden van de media, raakte met Vasalis bevriend in het begin van de jaren zeventig. Vasalis was onder de indruk van het debuut van haar dichtcollega in 1965 ‘Geachte Muizenpoot en andere gedichten’. Fritzi Harmsen van Beek was enige jaren gehuwd geweest met Remco Campert tijdens haar Jagtlusttijd. Na de scheiding kwam ze in 1971 terecht in Garnwerd, een schattig maar geïsoleerd dorpje ten noorden van Groningen. Daar leidde ze een teruggetrokken bestaan, zonder rijbewijs. Vasalis belde haar op om te vragen of Fritzi zin had om op bezoek te komen. Ze zou haar man sturen om haar naar Roden te halen. Ondanks haar kleine oeuvre wordt Harmsen van Beek gezien als een van de meest originele dichteressen van ons land.

Vasalis las alles wat haar uitgever Van Oorschot haar toezond. Ze vond ‘De harde kern’ van Frida Vogels goed. Het tweede deel van deze drieluik viel in 1994 in de prijzen, de schrijfster kreeg hiervoor de Libris Literatuurpijs. Frida Vogels (1930) stelde zich nog radicaler op dan Vasalis: ze haalde haar prijs niet eens zelf op. Tijdens de uitreiking liet Frida Vogels door Gemma Nefkens van een verklaring voorlezen over haar afwezigheid. Halverwege de jaren negentig ontstond er onder literatuurliefhebbers een ware hype rondom Frida Vogels. Er gingen zelfs geruchten over busexcursies naar Bologna, de stad waar de schrijfster al jarenlang woont en werkt. Ze schrijft naast romans ook gedichten. Frida Vogels is misschien wel het meest extreem in haar verlangen naar rust, er zijn zelfs geen persfoto’s van haar in omloop.

De schrijfster Hella Haasse (1918-2011)  bewonderde de dichteres M. Vasalis. Haasse vond overigens ook dat men haar moest beoordelen op haar boeken, niet op haar publieke optredens. Zij schreef weliswaar vooral historische romans, dus over het leven van anderen, toch zag ze na één seizoen, in 1961, af van haar deelname aan een spelletjesprogramma op de televisie. Ze deed het goed in ‘Houd
je aan je woord’. Meedoen aan het programma was volgens haar leuk, maar het had niets te maken met wat ze het liefst deed: schrijven. Haar televisieoptredens leidden tot ‘een oneigenlijke populariteit’. De mensen spraken haar aan en vroegen haar of zij de schrijfster was van ‘De tuinen van Bonanza’.

Ook buiten Nederland zijn auteurs te vinden die liever buiten de spotlights blijven. Zo gaf de Vlaamse schrijfster Patricia de Martelaere wel lezingen, maar ze was terughoudend met het geven van interviews. J.D. Salinger, auteur van ‘Catcher in the rye’ schuwde ook de publiciteit.

Zou het in deze tijd nog wel mogelijk zijn om je als schrijver schuil houden voor de media? Tegenwoordig eisen literaire uitgeverijen van hun auteurs dat ze aanschuiven bij Wim, Matthijs, Jörgen, Jeroen, Paul en Paul. Publiceren en publiciteit, een lastige combinatie voor schrijvers die stilletjes willen putten uit hun eigen leven. M. Vasalis en Frida Vogels hebben het geluk dat hun uitgever er niet moeilijk over heeft gedaan.

Er zijn al heel wat recensies verschenen over de biografie van Vasalis, voor wie er meer over wil lezen, zie hier. Ik kan er aan toevoegen dat Maaike Meijer een rijk en sappig boek geschreven heeft, geschikt voor iedereen die van lezen en van schrijven houdt.

Maaike Meijer: M.Vasalis, een biografie, Uitgeverij G.A. van Oorschot, 2011