Het was een grap, maar niet helemaal, toen Stephen Colbert bovenstaande zin voor het eerst uitsprak. Het lachen wordt inmiddels steeds zuurder. Want als een AI-model zoals ChatGPT een feitelijk antwoord geeft op een vraag over klimaatverandering, racisme of ongelijkheid, dan klinkt dat voor veel mensen tegenwoordig als links. En dus onbetrouwbaar. Dat diezelfde AI gewoon de wetenschappelijke consensus benoemt? Negeer dat maar. In het tijdperk van complotten en gesponsorde verontwaardiging is feitenresistentie een deugd geworden, en alles wat daar niet in meegaat wordt afgedaan als “woke propaganda” of een complot van de - uiteraard - linkse academie, rechters en pers.
Niet verrassend dus dat conservatieve techbro’s, complotdenkers met zendingsdrang en beleidsmakers met identiteitscrisis nu hun pijlen richten op taalmodellen. ChatGPT is te links, zo klinkt het. De realiteit moet “meer in balans”. Vrij vertaald: de realiteit moet aangepast worden aan de ideologie. En dat is geen hypothetische nachtmerrie meer, dat is al begonnen.
Is ChatGPT echt links? Of ligt het misschien aan jou?
Onderzoek bevestigt inderdaad dat ChatGPT vaker progressieve antwoorden geeft dan rechtse. Uit een studie gepubliceerd in het Journal of Economic Behavior & Organization blijkt dat het model neigt naar linkse partijen, ideeën en waarden. Niet omdat het stiekem een rode vlag vasthoudt, maar omdat het getraind is op grote hoeveelheden publieke data: Wikipedia, wetenschappelijke publicaties, journalistieke stukken. Bronnen die, hoe vervelend ook voor de VVD-borreltafel, meestal gestoeld zijn op bewijs, nuance en empathie. In dat landschap klinkt dit al snel als links.
En dan is er nog de fine-tuning: de fase waarin menselijke reviewers het model leren geen racistische rants of antivax-onzin te spuwen. Ook dat werkt “bias” in de hand, maar dan van het soort dat de samenleving draaiende houdt. Geen haat zaaien. Geen genocidale fanfictie. Geen propaganda met een vriendelijke stem. ChatGPT is dus niet links, het is gewoon niet gestoord.
De val van valse balans
De grootste ziekte in het publieke debat is niet links of rechts, maar wat journalisten graag “evenwichtige berichtgeving” noemen. Maar het is feitelijk vaak false balance. Je weet wel: een klimaatwetenschapper krijgt 45 seconden spreektijd, en dan mag er ook nog even een gepensioneerde meteoroloog iets mompelen over zonnevlekken. Want “beide kanten”.
Diezelfde doctrine is nu aan het doorsijpelen in de taalmodellen zoals ChatGPT. Uit angst om als partijdig te worden gezien, geven sommige ontwikkelaars hun modellen de opdracht om bij elke vraag netjes beide standpunten op te sommen. Alsof “de Holocaust heeft plaatsgevonden” en “de Holocaust is een hoax” gewoon twee visies zijn. De drang naar neutraliteit wordt dan een listige vorm van intellectuele luihed. En zodra we dat toestaan in kunstmatige intelligentie, en dus systemen die straks beleid helpen vormgeven, onderwijs ondersteunen en informatie filteren, zitten we met een tijdbom in onze broekzak.
De werkelijkheid wordt rechts herschreven
Laten we niet doen alsof dit slechts een zorg voor morgen is. Elon Musk kondigde al in 2023 zijn “TruthGPT” aan: een chatbot die minder politiek correct zou zijn, en dus eerlijker. “Eerlijker” betekent hier: meer ontvankelijk voor desinformatie, klimaatscepsis, en de mythe dat racisme niet bestaat en een linkse uitvinding is. Ondertussen werkt het extreemrechtse platform Gab aan een AI zonder ethische remmen die gewoon weer gezellig jodenmoppen en vrouwenhaat mag serveren. Het is alsof je Clippy terugbrengt, maar dan met Mein Kampf als input.
Zelfs (of juist) overheden zijn bezig. Het Trump-kamp wil klimaatverandering, racisme, inclusie en ‘equity’-taal verwijderen uit de federale AI-richtlijnen. Alsof het weglaten daarvan géén ideologische basis heeft, en die woorden het probleem zijn, en niet de realiteit die ze beschrijven. De boodschap is helder: als de feiten je ideologie ondermijnen, knutsel dan gewoon een nieuwe werkelijkheid in elkaar. AI is dan geen tool meer voor kennis, maar voor het vormgeven van de maatschappij naar eigen inzicht. En als miljoenen mensen die taalmodellen in het dagelijks leven gebruiken, ben je al op de helft.
De strijd om werkelijkheid is al begonnen
Dus laten we niet naïef zijn. De vraag is niet óf taalmodellen ingezet gaan worden om de realiteit te manipuleren, maar wie het eerst klaar is met trainen. Rechts heeft geld, infrastructuur, en een publiek dat niet moeilijk doet over de waarheid. Wat denk je dat er gebeurt als AI in handen valt van mensen die geen enkel bezwaar zien tegen “alternatieve feiten”?
Links moet wakker blijven (ha!). Dat betekent: niet meebuigen met valse eisen om “neutraliteit” als die eisen feitelijke gelijkstelling van onzin verlangen. Niet elk geluid verdient een tegenstem. Sommige dingen zijn gewoon waar, andere zijn bewust schadelijk. Een AI die weigert te zeggen dat slavernij best meeviel, is geen linkse activist, het is een goed functionerend systeem.
De waarheid klinkt links. Deal with it
Stephen Colbert had het allang door met zijn “Reality has a well-known liberal bias.” Het klonk toen nog als een hyperbool. Nu klinkt het als een noodkreet. Want als de realiteit links lijkt, is dat omdat rechts zich steeds verder van haar verwijdert. Wat we meemaken is geen politiek debat, het is een aanval op waarheid zelf. En taalmodellen, hoe krachtig ook, staan op het punt daarin een wapen te worden.
Daarom moeten ontwikkelaars pal staan voor feitelijkheid, moeten beleidsmakers hun ruggengraat terugvinden, en moeten gebruikers ophouden met hun buikgevoel als kompas. De waarheid is soms moeilijk, ongemakkelijk, ja zelfs progressief. Maar dat is geen bias, dat is gewoon hoe de wereld eruitziet als je durft te kijken. Als dat je niet bevalt, is het misschien niet de AI die moet worden aangepast. Misschien ben jij het.
