Regeldruk omlaag is niet realistisch

Minder papier schuiven, meer handen moeten aan het bed. We kennen allemaal de slogans die duidelijk maken waarom er echt wat aan de regeldruk in Nederland moet gebeuren. De verkiezingsprogramma’s reppen dan ook al jaren over het afslanken van het ambtenarenkorps of het samenvoegen van ministeries. Maar is dat wel een realistische gedachte?

De overheid probeert al jaren het probleem van de hoge regeldruk op te lossen. Het is echter lastig om te beoordelen of er voortgang wordt geboekt. Natuurlijk zijn er voorbeelden van geslaagde ontregeling, zoal het afschaffen van terras-, vent- en reclamevergunningen. En op de website antwoordvoorbedrijven.nl geeft het Ministerie van EZ een doorzoekbare lijst van resultaten. Wie verwacht daar een mooie voorbeelden aan te treffen komt bedrogen uit.

Voor bijvoorveeld de sector Bouwnijverheid zijn er 37 regeldrukresultaten, voor Kinderopvang en Onderwijs zijn er 34. Op die resultaten is nogal wat aan te merken. Ten eerste zijn bijna alle maatregelen niet specifiek voor die sector maar gelden ze voor alle bedrijven (bv. vereenvoudigd electronisch factureren). Je zou eerder verwachten dat docenten niet meer allerlei formulieren moeten invullen over hun leerlingen, maar daar is niets van terug te vinden. Ten tweede worden er ook maatregelen onder geschaard die de administratiedruk verlichten, niet de regeldruk. Het is mooi dat je nu niet dezelfde gegevens aan verschillende instanties hoeft aan te leveren, maar regels worden er niet mee afgeschaft.

De indruk dat er weinig gebeurt wordt ook bevestigd door het adviescollege Actal, dat recentelijk concludeerde dat het kabinet faalt, en een andere monitor meldt dat veel gemeenten hun afspraken niet nakomen om aanbestedingen te vereenvoudigen.

Dat het niet zo wil lukken is niet verbazend: de roep om juist meer regelgeving is schering en inslag in de maatschappij en de politiek. Bonussen, goede doelen, bankieren, begrotingsoverschrijdingen in de EU, het milieu, slechts een kleine greep uit de lijst van te reguleren onderwerpen. Een samenleving als de onze verwacht dat steeds meer zaken goed geregeld zijn, en klaagt wanneer dat niet het geval is. Mogelijk is de individualisering een oorzaak, maar ook de grotere technische mogelijkheden om onze omgeving te beïnvloeden. Een voorbeeld is te plaatsen windmolenparken, die belangenconflicten veroorzaken die eerder niet bestonden. Een andere oorzaak is dat bestuurders, die steeds meer op de vingers gekeken worden, niet het risico willen lopen afgerekend te worden op “falend toezicht”. Ze zijn dus veel eerder geneigd dure regelgeving en handhaving daarvan in te voeren.

Een voorbeeld van dat laatste is de nieuwe Woningwet uit 2007, op het eerste gezicht een geslaagd voorbeeld van regeldrukvermindering. De adder onder het gras: de overheid durft de controle niet uit handen te geven en heeft een toezichthouder ingesteld. Als bijvoorbeeld na afgifte van een bouwvergunning toch zaken niet in orde blijken te zijn, wordt de burger daarvoor gestraft. Burgers moeten dus zelf gaan toezien op het naleven van richtlijnen. Dit leidt niet tot meer vrijheid, maar tot risicomijding. Volgens Jos Teunissen, hoogleraar staats- en bestuursrecht leidt het zelfs tot uitholling van burgerrechten. Conclusie uit dit voorbeeld: regelgeving en procedures zijn onvermijdelijk.

We verwachten ook een steeds hogere kwaliteit van bijvoorbeeld de bouw en de gezondheidszorg, en dat is een vooruitgang waar nu eenmaal regels bij nodig zijn. We kunnen bijvoorbeeld wel regels opheffen die het verplichten om toegediende medicijnen aan bejaarden te administreren, maar hoe kunnen we dan nagaan wat de kwaliteit van de zorg is?

Hoewel dus een heel duidelijk beeld van de regeldruk ontbreekt, is de ervaren toename zeer goed te verklaren en uiteindelijk in ons voordeel. Bovendien kan informatietechnologie helpen om de regels makkelijker na te leven. Misschien moeten we iets realistischer zijn. We moeten niet verwachten dat de regeldruk zal afnemen, maar ermee leren omgaan. En tevreden zijn dat we in een land leven waar alles goed geregeld is.