Misplaatste religie in War of the Worlds

Waarschuwing: Deze pots bevat spoilers. Zo wordt verklapt wie er wint in de film, de mens of de marsmannetjes, en de wijze waarop (alhoewel Wells dat ook al eind 19e eeuw heeft verraden).

Grote kans dat de schappen in uw DVD-o-theek zijn volgeplemt met exemplaren van ‘The War of the Worlds’. Deze blockbuster van Steven Spielberg met Tom Cruise in de hoofdrol, is ook een echte filmfilm. Spannend vanaf het begin tot het einde met majestueuze special effects. Het is dat ik vanwege het luxe bioscoopaanbod in het Amsterdamse stadje A. amper Pathe-bioscopen bezoek, maar was ik woonachtig in Almere oid geweest dan had ik deze film waarschijnlijk al meteen in de bioscoop gezien.

Tom Cruise speelt Ray Ferrier, een gescheiden vader die zijn puberzoon en dochtertje een weekendje te logeren heeft net als de Marsmannetjes de aarde gaan veroveren. Cruise’ personage is een beetje een irritant ventje met een slechtbetaald baantje, en hij worstelt om zijn vaderlijk gezag over zijn kinderen te laten gelden. Niet zo’n gepolijste setting, wat de karakters erg goed te verdragen maakt. Echt interessante familiale verwikkelingen hoeven zich niet af te spelen, want de actie is het belangrijkste ingredient. En daarmee zit het meer dan snor (snorder). De dialoogjes zijn trouwens prima in orde, bijvoorbeeld als de zoon na het zien van ruimtevoertuigen vraagt of de terroristen hebben toegeslagen, waarop Cruise antwoordt dat ze van elders komen, de zoon: “You mean, like from Europe?”. En ook het dochtertje is niet fullhouserig irritant neergezet (gilt goed hard).

Wat ook aardig is, is dat de genadeklap tegen de marsmannetjes niet wordt toegebracht door Ferrier die samen met de president van Amerika in een straaljager de thuisbasis kapotknalt (trouwens, beter dan deze climax wordt het toch nimmer). Maar dat de bacterien het leven van de buitenaardsen onmogelijk maken. De film eindigt met de uitleg van de zware stem van acteur Morgan Freeman:

From the moment the invaders arrived, breathed our air, ate, and drank, they were doomed. They were undone, destroyed, after all of man’s weapons and devices had failed, by the tiniest creatures that God in his wisdom put upon this earth. By the toll of a billion deaths, man had earned his immunity, his right to survive among this planet’s infinite organisms. And that right is ours against all challenges. For neither do men live nor die in vain.

Op zich niets mis mee, zou je zeggen. Maar de “wijsheid van God”, had mijn nieuwsgierigheid gewekt. Was hier sprake van dichterlijke vrijheid of betrof het een stukje subliminale religieuze propaganda?

Het fenomeen van (al dan niet terechte) religieuze claims op films lijkt zich steeds vaker voor te doen. Een tijdje terug verhitte de documentaire March of the Penguins de Amerikaanse gemoederen. De religieuze rechterflank zag in het zorgzame en monogame gedrag van de penguin duidelijk een goddelijke sturing die ook bij de mensheid hoort. De filmmakers waren wat minder blij met de annexatie door de gelovigen, maar het zal de bezoekcijfers geen kwaad hebben gedaan. Sinds het kassucces van Mel Gibson’s Passion of the Christ (nog steeds niet gezien, zie zo op tegen dat lijden….) is het duidelijk dat relimarketing van films ook kan lonen. Bij de Disneyfilm The Chronicles of Narnia wordt zelfs op twee borden geschaakt. Een religieus marketingbureau verovert de christelijke markt, maar aan de andere kant wordt het christelijke karakter ontkend omdat een al te religieus karakter een wezenlijk deel van de markt kan afstoten.

Verdenking van Spielberg van zo’n strategie leek echter vergezocht. H.G. Wells, die in 1898 het verhaal schreef, had namelijk soortgelijke woorden zelf gebruikt. Er zijn echter wel verschillen te signaleren, zo gebruikt Wells het in een passage met daarin veel meer aandacht voor de natuurlijke selectie die de mens het evolutionaire voordeel op de marsmannetjes verschaft. Bovendien laat Spielberg een soort alwetende verteller opdraven voor de ‘uitleg’, waar er schijnbaar in Wells’ verhaal van een meer subjectieve invalshoek sprake is. En als je daar bij optelt dat Wells bekend stond om zijn atheisme en dat hij de verwijzing naar God ironisch bedoelde, dan kan ik niet anders dan concluderen dat Spielberg ten minste de geest van het oorspronkelijk werk geen recht heeft gedaan. Het was in elk geval genoeg om relirecensent Jeffrey Huston te enthousiasmeren:

“War of the Worlds” wraps with a surprising affirmation of man’s God-ordained role as the ruling species on the planet (essentially saying as much), and its theme that men neither live nor die in vain is a stirring evocation of the firemen, policemen, and soldiers who defend us at our most harrowing hours.

Religieuze marketing, voor ieder wat wils, een religieuze intepretatie van Spielberg of een vergezochte complottheorie van uw Sargasso reliwatch? Alhoewel het weinig van de kwaliteit van de film afdoet, blijf ik het in elk geval een schoonheidsfoutje vinden. Als een bestaand verhaal wordt verfilmd, dan lijkt mij dat de regisseur zich goed op de hoogte moet stellen van de oorspronkelijke opzet. En als daarvan wordt afgeweken, dan vind ik het wel zo sjiek als dat met een duidelijke visie gebeurt. Spielberg doet dat in elk geval niet, en daarom blijft de zweem van onzorgvuldigheid en de mogelijkheid van een stiekeme poging tot relimarketing aan het einde kleven.

Hier het stuk van Wells, oordeelt u zelf:

In another moment I had scrambled up the earthen rampart and stood upon its crest, and the interior of the redoubt was below me. A mighty space it was, with gigantic machines here and there within it, huge mounds of material and strange shelter places. And scattered about it, some in their overturned war-machines, some in the now rigid handling-machines, and a dozen of them stark and silent and laid in a row, were the Martians–_dead_!–slain by the putrefactive and disease bacteria against which their systems were unprepared; slain as the red weed was being slain; slain, after all man’s devices had failed, by the humblest things that God, in his wisdom, has put upon this earth.

For so it had come about, as indeed I and many men might have foreseen had not terror and disaster blinded our minds. These germs of disease have taken toll of humanity since the beginning of things–taken toll of our prehuman ancestors since life began here. But by virtue of this natural selection of our kind we have developed resisting power; to no germs do we succumb without a struggle, and to many–those that cause putrefaction in dead matter, for instance–our living frames are altogether immune. But there are no bacteria in Mars, and directly these invaders arrived, directly they drank and fed, our microscopic allies began to work their overthrow. Already when I watched them they were irrevocably doomed, dying and rotting even as they went to and fro. It was inevitable. By the toll of a billion deaths man has bought his birthright of the earth, and it is his against all comers; it would still be his were the Martians ten times as mighty as they are. For neither do men live nor die in vain.