Joël van der Weele, auteur op Sargasso

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Duopolie | Regels voor Astro-tv

15 januari 2014 , 15:30 , door Joël van der Weele

COLUMN - Rambam had vorige week een uitzending waarin de programmamakers infiltreren bij de paranormale advieslijn Astro-tv. Met een paar goedgekozen ‘paranormale’ clichés in hun sollicitatiegesprek sleepten ze een contract als medium in de wacht. Eenmaal aan de slag, ontdekten ze dat veel bellers serieuze financiële of medische problemen hebben. Door deze kwetsbare mensen met banale adviezen tegen 90 cent per minuut aan het lijntje te houden draait Astro-tv een miljoenenomzet.

Hoewel het hilarische televisie oplevert, vragen veel mensen zich af of er niet iets tegen zulke geldklopperij ondernomen moet worden, bijvoorbeeld in de vorm van een verbod. Er zijn precedenten voor dit soort acties. De Belgische minister van Media en Armoedebestrijding verbood Astro-tv in 2012 omdat het vooral ‘de zwaksten in de samenleving’ zou treffen. Ebay verbood in datzelfde jaar de verkoop van metafysische objecten en adviessessies, omdat zulke transacties vaak “complicaties” opleveren.

Hoewel een verbod tegemoetkomt aan een (terecht) gevoel van morele verontwaardiging, moet voor het verbieden van vrijwillige transacties tussen privépersonen wel een hele goede reden bestaan. Het OM zou bijvoordeeld kunnen kijken of er sprake is van oplichting. Artikel 326 van het Wetboek van Strafrecht spreekt van oplichting als iemand door middel van een ‘valse hoedanigheid’, ‘listige kunstgrepen’ of een ‘samenweefsel van verdichtsels’ een ander geld of goederen afhandig maakt met het oogmerk om zichzelf te bevoordelen.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Duopolie | Verspilde crisis?

1 januari 2014 , 15:30 , door Joël van der Weele

COLUMN - ‘Never let a good crisis go to waste,’ is een beroemde uitspraak van Winston Churchill. De jaarwisseling biedt een mooie gelegenheid om te reflecteren over de staat van de eurocrisis. Wat is er het afgelopen jaar gebeurd en wat kunnen we verwachten in 2014?

Oppervlakkig gezien lijkt het in Europa de goede kant op te gaan. Vergeleken met het chaotische 2012 (met de Griekse schuldafschrijving, Spaanse bail-out en de ratificatie van het European Stability Mechanism) was 2013 een relatief rustig jaar. Dit kunnen we ook zien in een prachtig overzicht van de eurocrisis opgesteld door The Guardian. De enige echte financiële opschudding werd in het voorjaar veroorzaakt door de bailout van Cypriotische banken. De laatste maanden konden de eurolanden daarom zelfs in relatieve rust onderhandelen over de bankenunie.

Daarnaast lijkt het er op dat Europa in 2014 voorzichtig betere financiële tijden tegemoet kan zien. Ierland en Spanje sluiten hun bail-out programma’s af, en de EU voorspelt een kleine maar positive economische groei in de meeste landen (inclusief Nederland). Hoewel economische voorspellingen van de EU notoir overoptimistisch zijn, wijzen meerdere indicatoren op een licht economisch herstel.

Hoewel dat natuurlijk goed nieuws is, betekent het helaas niet dat de structurele onbalans in de Europese economieën is opgelost. Bovendien kan een herstel leiden tot afstel van noodzakelijke hervormingen en tot hernieuwde onrust. De geschiedenis van de eurocrisis leert ons namelijk dat de noodzakelijke instituties, zoals het European Stability Mechanism en haar voorlopers EFSF en EFSM, pas tot stand komen onder zware druk van de financiële markten en na crisisoverleg tot in de vroege ochtend. Een betere economische situatie kan er toe leiden dat landen hardere onderhandelingsposities innemen en kan de afwikkeling van belangrijke openstaande problemen vertragen.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Duopolie | Gokje

18 december 2013 , 15:30 , door Joël van der Weele

COLUMN - Kerstmis is de tijd van familie, bezinning en vrede. Maar omdat dat wel eens saai kan worden, organiseren de meeste landen in deze periode ook enorme gokfestijnen. In Nederland heeft de Staatsloterij een trekking van 30 miljoen en de Postcodeloterij van bijna 50 miljoen. Voor de meeste deelnemers is de trekking het einde van de pret, maar voor sociale wetenschappers begint het dan pas.

Loterijwinnaars zijn namelijk perfect geschikt om het effect van rijkdom op van alles en nog wat te meten, van huwelijksgeluk tot gezondheid tot politieke voorkeur. In dit soort onderzoek speelt normaal gesproken een causaliteitsprobleem: worden rijke mensen gelukkiger/gezonder/conservatiever of worden gelukkige/gezonde/conservatieve mensen sneller rijk? Bij een loterij speelt dit probleem niet omdat de zakken met geld toevallig verdeeld worden, onafhankelijk van leefgedrag of achtergrond.Dus, wat is het effect van een zak geld? Ten eerste betekent meer geld meer spullen. Nederlands onderzoek naar winnaars van de Postcode-loterij laat onder meer zien dat de winnaars neigen vaker uit eten te gaan, enkele honderden euro’s meer per maand uitgeven aan duurzame goederen zoals meubels en auto’s en vaker hun huis verbouwen. Interessant genoeg doen de niet-winnende buren dat ook, in poging niet achter te blijven. Een Amerikaanse studie laat zien dat winnaars gemiddeld 11% minder gaan werken (vooral wanneer ze laag opgeleid zijn) en ongeveer 16% van hun prijs sparen. Wat Amerikaanse winnaars niet doen is schulden terugbetalen. Ze gaan daarom net zo vaak failliet als andere mensen, ze stellen het alleen een tijdje uit.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Duopolie | Onwetendheid

4 december 2013 , 15:30 , door Joël van der Weele

COLUMN - Drie weken geleden kreeg ik een rondleiding op een varkensboerderij. De vriendelijke boer vertelde trots over de sublieme efficiëntie waarmee hij het gehele varkensleven organiseert. De vijftig zeugen zijn constant zwanger, een computer reguleert de temperatuur in de stallen en het voer (genaamd “brok”) is precies aangepast om de varkens in elke levensfase zo snel mogelijk te laten groeien. En dat doen ze dan ook: in amper zes maanden bereiken ze een gewicht van 110 kilo, waarna ze naar de slachterij gaan.

De groep stedelingen om mij heen in hun geleende laarzen en stofjassen waren weliswaar onder de indruk van de efficiëntie, maar keken toch lichtelijk versteld in het rond. Ze hebben medelijden met die zogende zeugen, die zich tussen de metalen hekken niet kunnen omdraaien. En met de 800 vleesvarkens, die op 0.8 vierkante meter per varken en zonder daglicht door elkaar krioelen. De speelbal die in elk hok ligt (dat moet van de overheid) is niet afdoende tegen de overduidelijke stress van de dieren.

De boer reageert met goed beheerste verontwaardiging op kritische vragen. Een varken brengt bij de slachterij 155 euro op. Na aftrek van kosten is de winst voor de boer 10 euro per varken. Je hoeft geen bedrijfskundige te zijn om te begrijpen dat zulke marges niet uitnodigen tot ecologische experimenten. Toch ziet de boer zijn dieren ook liever buiten, vertrouwt hij de groep toe. Maar ja, de consument wil goedkoop vlees, daar kan hij ook niets aan doen.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Duopolie | Het einde van het einde van het einde van de geschiedenis?

20 november 2013 , 15:30 , door Joël van der Weele

COLUMN - Vlak na de val van de Berlijnse muur voorspelde de politicoloog Francis Fukuyama “Het einde van de geschiedenis”. Bij gebrek aan geloofwaardige alternatieven voor de combinatie van economisch marktliberalisme en democratie zou volgens Fukuyama op termijn de hele wereld het Westerse systeem adopteren. Natuurlijk stuite deze thesis op veel kritiek. Eén van de meest bekende daarvan kwam van Samuel Huntington. In een essay in 1993, getiteld “The clash of civilizations”, argumenteerde hij dat toekomstige conflicten cultureel van aard zouden zijn, waarbij hij met name conflicten tussen Islam en het Westen voorspelde. De aanslagen van 11 september 2001 leken Huntington gelijk te geven en brachten de vooraanstaande journalist Fareed Zakaria ertoe om in 2001 ‘het eind van het eind van de geschiedenis‘ te verkondigen.

In de afgelopen weken lijken een aantal gebeurtenissen tegen Huntington’s theorie te pleiten. Ten eerste was daar de toenadering tussen Amerika en Iran, die illustreert dat de situatie in het Midden-Oosten helemaal niet lijkt op een eenvoudig conflict tussen culturen. De Amerikaanse toenadering tot Iran maakt ‘Westers’ Israël behoorlijk nerveus. Israël onderhoudt op haar beurt een anti-Iraanse samenwerking met het islamitische Saoedi-Arabië. Deze initiatieven worden gedreven door realpolitik en niet door wederzijdse liefde, maar ze weerspreken het idee dat er sprake is van twee monolithische culturele blokken die tegenover elkaar staan.

Duopolie | Marktwantrouwen

6 november 2013 , 15:30 , door Joël van der Weele

COLUMN - ‘De markt’ is een concept waar veel mensen – door ervaring wijs geworden – wantrouwend tegenover staan. Maar dat is niet altijd terecht.

De laatste decennia is er in Nederland op veel terreinen marktwerking geïntroduceerd: de zorg, CO2-emissies, telefonie, etc. Opvallend is dat er in discussies over marktwerking, vooral als het gaat om zorg en onderwijs, naast economische en technische argumenten vaak ook morele argumenten tegen de markt en het bijbehorende winstoogmerk worden aangevoerd. Deze argwaan ten opzichte van commerciële motieven is van alle tijden. Sinds Jezus op hardhandige wijze de handelaren uit de tempel gooide leven christendom en commercie op gespannen voet, en Karl Marx’ waarschuwing voor de algemene corruptie en omkoopbaarheid in kapitalistische systemen wordt nog altijd uitgedragen door linkse politici.

In een recent essay en bijbehorend boek, steekt Harvard-filosoof Michael Sandel, wereldwijd bekend om zijn colleges over gerechtigheid, deze kritiek in een nieuw jasje. Hij betoogt dat de universele vermarkting van alle goederen het morele karakter en de waardigheid van mensen aantast. Hij geeft daarbij actuele voorbeelden uit Verenigde Staten en schetst een beeld van een samenleving waarin “alles te koop is”: mensen die hun voorhoofd verkopen voor reclame, die anderen betalen om voor hen in de rij te staan voor een kaartje, en die (illegaal) menselijke organen kopen.

Deze voorbeelden spreken weliswaar tot de verbeelding, maar is er systematisch bewijs dat markten morele deugdelijkheid ondergraven? Er zijn daadwerkelijk empirische aanwijzingen (pdf) dat monetaire prikkels intrinsieke vormen van motivatie kunnen verminderen. Een paar voorbeelden: kleine beloningen verminderden (pdf) de prestaties van vrijwilligers, kinderen die voor een taak beloond worden zijn nadien minder bereid (pdf) die taak zonder beloning uit te voeren dan kinderen die geen beloning ontvingen, een kleine boete voor te laat komende ouders in een kinderdagverblijf leidt tot meer laatkomers, en minder mensen (pdf) accepteerden een nucleaire afvalplaats in de omgeving als daar een substantiële beloning tegenover stond. In al deze gevallen lijkt het erop dat de monetaire beloning (of straf) de aard van de transactie verandert en niet-commerciële motivaties ondermijnt.

Duopolie | De één-armige econoom

23 oktober 2013 , 15:30 , door Joël van der Weele

COLUMN - Een wanhopige president Harry Truman vroeg zijn medewerkers ooit om een één-armige econoom, die niet altijd ‘on the one hand…on the other hand’ zou zeggen. Meer dan zestig jaar later lijkt er niet veel veranderd. Vorige week werd de Nobelprijs voor de economie toegekend aan economen met gedeeltelijk tegenstrijdige theorieën over financiële markten. De gevolgen waren sceptische bloggers en een paar negatieve commentaren op onze column over de efficiënte markthypothese. Dezelfde scepsis is voelbaar rondom het feit dat veel economen de crisis niet zagen aankomen en een recent schandaal waarin een invloedrijk artikel over de gevaren van overheidsschuld op een pijnlijke programmeerfout bleek te berusten. Er lijkt onder veel mensen een beeld te bestaan van economische wetenschap als een theoretische stijloefening die niets met “de echte wereld” te maken heeft.

In een recent artikel weerspreekt vooraanstaand econoom Raj Chetty het idee van theoretische navelstaarderij. Hij betoogt dat economen juist veel aandacht besteden aan het wetenschappelijk testen van hun theorieën. Een blik op de inhoudsopgave van recente edities van vooraanstaande vaktijdschriften als de American Economic Review en de Quarterly Journal of Economics staaft deze bewering: het overgrote deel van de artikelen bevat een empirische analyse van beleidsrelevante vragen. Systematischer onderzoek laat zien dat dit al decennia het geval is.