ACHTERGROND - Is de gemeente Groesbeek een heus Romeins aquaduct rijk? Ondanks gerede twijfel, weet de gemeente het zeker. Dit is het tweede deel in een serie. Deel één verscheen gisteren, deel drie verschijnt morgen.
De twijfels rondom het bestaan van het Groesbeekse aquaduct verdwijnen echter snel. De Groesbeekse wethouder Giesbers is bij de officiële presentatie van het boek van archeoloog Peter Schut en raakt enthousiast over de toeristische en economische potentie van dit mogelijke Romeinse overblijfsel.
In het kort daarop verschenen ‘Van bron tot kraan’ is het vraagteken al verdwenen – om nooit meer terug te komen. In een piepklein kadertje maken de auteurs nog een heel klein voorbehoud: aquaduct of niet? Om te concluderen: ‘Al deze aanwijzingen bij elkaar maken het bestaan van het aquaduct meer dan aannemelijk.’
Kritische vragen worden vanaf dat moment niet meer gesteld. In januari 2012 is de status van het aquaduct al welhaast onaantastbaar. In het raadsvoorstel van januari 2012 waarmee Groesbeek twee ton vrijmaakt, staat het zo: ‘Het bestaan van het aquaduct van Groesbeek staat in wetenschappelijke kringen niet ter discussie.’ Nader onderzoek naar de hypothese – waar archeoloog Schut zelf voor had gepleit – wordt nooit verricht. Volgens het ministerie van OC&W – dat moet beslissen over de aanwijzing tot rijksmonument – is dat onderzoek ‘niet nodig’. Sterker nog: ‘Het voegt niets toe en kan het monument alleen schaden.’
Een inwoner van de Heilig Landstichting (gemeente Groesbeek) die bezwaar maakt tegen de monumentenstatus omdat het tracé door zijn achtertuin loopt, krijgt nul op het rekest. De motivering om het tot monument te verklaren is volgens de klager onvoldoende omdat het rapport van archeoloog Schut twijfel over de aquaduct-hypothese openlaat. Het ministerie van OCW – bij monde van de RCE – erkent dat, maar vult de motivering vervolgens op eigen houtje aan. ‘Alle voorwaarden voor het aanleggen en functioneren van een aquaduct zijn aanwezig,’ aldus het ministerie in april 2013 in de afwijzing van het bezwaar. ‘Toch is het alleen aannemelijk dat het aquaduct in de waterbehoefte voorzag als sprake is van een (grote) waterbehoefte.’ En die waterbehoefte wás er op de Nijmeegse castra, zo redeneert het ministerie verder: ‘Gezien de Nijmeegse situatie is de aanwezigheid van een aquaduct niet alleen logisch, maar zelfs noodzakelijk.’ De aardwerken kunnen ‘met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid worden geïnterpreteerd als resten van een aquaduct uit de Romeinse tijd.’
De bezwaarmaker woont aan de Theresiaweg, precies op de grens met de gemeente Nijmegen. De vorige eigenaar van de woning had in 2009 bij de gemeente Groesbeek ook al vergeefs bezwaar gemaakt, vertelt hij telefonisch vanuit het buitenland. Bij de verkoop van de woning in 2010 heeft hij ‘ruim anderhalve ton’ schade geleden. ‘We zaten al bij de notaris toen bleek dat de hele tuin, het huis, alles, was aangewezen tot monument. De koper zag daarom af van de aankoop. De nieuwe koper betaalde ruim anderhalve ton minder vanwege die monumentenstatus.’ De voormalige eigenaar zegt ‘een planschade-procedure te overwegen als blijkt dat hier blunders zijn gemaakt en ik ernstig ben gedupeerd door een verhaal dat uit de duim is gezogen.’
De hele gang van zaken rond het aquaduct is tegen het zere been van Hans Schraven, voorzitter van het wijkcomité Nijmegen-Oost dat wordt gevraagd om mee te denken over een kunstwerk op de aquaductroute. Zelf organisatie-adviseur en opgeleid als onderzoekspsycholoog neemt hij Schuts studie eens onder de loep en komt tot de conclusie dat het ‘methodologisch aan alle kanten rammelt’. In een – nog ongepubliceerd – opinie-artikel noemt hij het boek van Schut een ‘vooringenomen, naar een vooraf bepaald resultaat toegeschreven studie’. Het Groesbeekse aquaduct doopt hij om tot Aqua Morgana, ‘een eigentijds voorbeeld van geschiedvervalsing, gecreëerd door onwetenschappelijke wetenschappers en misbruikt door beleidsmakers.’ Omdat de studie ook onderdeel uitmaakte van Schuts doctoraalscriptie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, dient Schraven in januari een klacht in bij de commissie wetenschappelijke integriteit van de Radboud Universiteit. Die verklaart de klacht niet-ontvankelijk, waarna Schraven zich wendt tot het Landelijk Orgaan Wetenschappelijke Integriteit. Dat heeft zich nog niet uitgesproken.
Gevraagd naar de motivatie van zijn kruistocht zegt Schraven: ‘Wetenschappers moeten mensen geen sprookjes verkopen. Voor sprookjes moet je naar de Efteling.’ Hij ergert zich ook aan de ‘rolvermenging’ en de monopoliepositie van de RCE: ‘Ze doen het archeologisch onderzoek, ze wijzen het monument aan én ze beslissen over het bezwaar. Ze zijn als de dood voor een wetenschappelijke contra-expertise.’ In een mailwisseling met de RCE schrijft hij: ‘De RCE creëert geschiedenis die er nooit is geweest.’
Wordt vervolgd.
Deze reportage verscheen eerder in de Groene Amsterdammer.
Reacties (7)
De term aquaduct is wat over de top, maar de structuren als (poging tot) waterwerken uit de romeinse tijd bestempelen: niet onwaarschijnlijk, en romeinse aanwezigheid in het Nijmeegs-Groesbeekse heuvelgebied: boven alle twijfel verheven.
Hier wordt populariserende wetenschap zwart gemaakt in een conflict tussen lokale politiek/ambitie en not-in-my-backyard (nimwegen nimby). komkommertijd bij de groene amsterdammer.
@1: Niet mee eens. Jammer dat deze discussie zich over twee dagen uitstrekt. Het begon net leuk te worden in het andere draadje. Maar zo wordt het te lastig. Ik ga geen herhalingen spelen.
Het punt is dat een hout/aardenwal aquaduct veel onderhoud vergt. Dat moet zichtbaar zijn, zelfs na al die jaren.
En ik blijf van mening dat hout ook, of juist zelfs na rotting, zichtbaar blijft in verkleuringen in de aarde. Net zoals dat ze vuurhaarden uit het stenen tijdperk kunnen vaststellen (jaja, dat is andere chemie).
Niets vinden is niets gevonden.
Een beetje archeoloog moet het daar mee eens zijn.
En verder deel ik de mening dat het gewoon volksbelazerij is.
Net zoals dat hele Romeinse feest trouwens.
De structuur van twee aarden wallen, aan weerszijden van een kaarsrecht V vormig dal (een soort kerf), waar hier om begonnen is, ligt in het meest bovenstroomse brongebied van het vermeende waterwerk, hoog bovenop de heuvel. Dat is de primaire waarneming, en die is onderzocht, en geïnterpreteerd als mogelijk waterwerk, met een heel tracé de berg langs door de Heilige Landstichting naar het Kops Plateau, dat aquaduct genoemd is. Als het kerfdal als waterwerk gefunctioneerd heeft, was het een soort spreng. Het zal nooit lang gefunctioneerd hebben, om hydrologische redenen (het weinige grondwater zo hoog in de stuwwal trek je meteen leeg met een sprengachtige aantapping op die hoogte) ipv om archeologische redenen. Als er een Romeins waterwerk is geweest, is het waarschijnlijk een mislukt waterwerk geweest. Dat is allemaal nuance die bij populariseren wegvalt, en dat wordt vervolgens journalistiek opgeklopt tot slechte wetenschap, en creatief shoppen van lokale besturen. Neemt niet weg dat het gebied het directe achterland van het Romeinse legerkamp op het Kops Plateau was.
Verder, qwerty: je kan wel protocolistisch lijstjes gaan maken van zaken die je ook gevonden had willen hebben (je kan lang niet overal kijken, en het uitgangsidee wat je zou willen vinden kan verkeerd zijn), of parallelen gaan trekken met vuurkuilen, en verzwijgen wat wel gevonden is, maar zo werkt het niet, zal een beetje meer archeoloog het wel mee eens zijn. Dat is creatief shoppen van nimby bewoners. Er Is wel degelijk een groot onnatuurlijk oud landschapselement herkend en onderzocht in dit gebied. Bij het geven van.verklaringen is het roeien met de riemen die je hebt. Dat kan je onderzoekers niet aanrekenen. Absence of evidence is not evidence of absence. Dat werkt twee kanten op en daar hebben lokale bestuurders en bewoners een conflict over. Ik blijf erbij dat dat onderzoekers niet aangerekend kan worden. De insteek van het artikel doet dat wel, en is daarmee fout.
@3: Eens, ik zie niet direct een strijdigheid met wat ik zeg of bedoel.
Als het kerfdal als waterwerk gefunctioneerd heeft, was het een soort spreng.
Ik ken de structuur in kwestie persoonlijk niet – is er een goede foto beschikbaar? – maar de sprengbronnen en beken op de Veluwe ken ik wel vrij goed. Ook duidelijk gegraven, diep, V-vormig en zo. Lijken die op de structuren bij Groesbeek?
@2 qwerty: “Een beetje archeoloog moet het daar mee eens zijn.”
Helaas, ik ben archeoloog en je treft het niet.
Om te beginnen is de afwezigheid van bewijs geen bewijs van afwezigheid, reality is a bitch wat dat betreft.
Hout (of ex-hout) kan in bepaalde omstandigheden nog heel lang zichtbaar zijn, maar dat hoeft niet. Als hout in de bovenste halve meter van een aardwerk heeft gezeten bijvoorbeeld, kan slechts een paar honderd jaar bodemvorming (het is vooral zand daar, dus ik ga even uit van podzolering) elke grondverkleuring volkomen onzichtbaar maken. Vuurhaarden is hier nou net de verkeerde vergelijking: daar zit houtskool in en dat is een stuk resistenter.
En voor de goede orde: er is nog helemaal niet gezocht naar hout in dat aardwerk en met een goede reden: men is op basis van de bevindingen tot nu toe ervan overtuigd dat het om een aardwerk ten behoeve van watervoorziening gaat. Dat is een vrij unieke vondst die je niet zomaar gaat afgraven omdat je het nog zekerder wil weten.
Ik ken Peter Schut trouwens persoonlijk, althans: ik heb in de loop van mijn werk een paar keer met hem te maken gehad. Ik kan een heleboel van hem zeggen, maar juist niet dat hij geen conscientieus wetenschapper zou zijn, dat is hij bij uitstek wél en een goede ook. Wat die onderzoekspsycholoog over hem schrijft is een gevalletje ‘schandaal schoppen’ en dat blijkt wel uit zijn gang naar de universiteit en het College voor de Wetenschappelijke Intergriteit.
Ik zou me graag aansluiten bij de mensen hierboven die dat toeschrijven aan ‘nimby’-gedrag, maar ik ken uit mijn werk teveel voorbeelden van burgers die de dupe worden van archeologische beleidsmaatregelen. Als je anderhalve ton op je huis verliest, dat is verdomde vervelend (ook als je zo schatrijk bent dat je een huis bezit waar je anderhalve ton op kúnt verliezen) en ik kan me voorstellen dat je dan boos wordt en als een dolle om je heen gaat slaan.
@5: Om te beginnen is de afwezigheid van bewijs geen bewijs van afwezigheid, reality is a bitch wat dat betreft.
Prima maar je moet me geen woorden in de mond leggen.
Ik zeg alleen dat als je niks vindt je ook daadwerkelijk niks in handen hebt. Je hebt nl niks gevonden, er is dus geen bewijs. En dat is precies wat Shut zei: Het ‘belangrijkste probleem,’ schrijft Schut zelf, ‘is echter het ontbreken van concrete aanwijzingen voor een waterleiding.’ Geen loden pijpen, geen metselwerk, geen aardewerk, geen houtresten, geen ijzeren verbindingstukjes.
En dat je de hele handel niet af gaat graven snap ik maar ik begrijp dat er proefgravingen zijn gedaan: en toch helemaal niets. Er is dus alleen een sprengbeek en verder niets.
Misschien is die sprengbeek niet Romeins maar middeleeuws.
Klein papierfabriekje of zo.
Hoe is de datering tot stand gekomen?
Het gekke is dat er dus wel tegenstanders zijn van het verhaal van Sjors maar ik hoor gewoon niet waarom het allemaal dan wel zo Romeins is. Leg dat dan uit als jullie allemaal zoveel weten van archeologie en geschiedenis. Of moet ik het hele verhaal ergens op gaan zoeken en lezen? Kom dan even met het linkje. Ik vind het hele verhaal gewoon niet goed genoeg op basis van wat jullie – archeologen dus blijkbaar – aandragen : “interpretatieve wetenschap” en verder eigenlijk niets. In elk geval geen vondsten.
Als je een terp vindt ga je graven en dan vindt je wat. Aardstructuren zijn het begin. Je kunt Schliemann een slechte archeoloog vinden omdat hij slecht en rommelig groef en romantisch interpreteerde. Maar hij groef en vond dingen. Dat is waar archeologie over gaat. Niet om ins blaue hinein te interpreteren van aarden wallen die we allemaal kunnen zien en interpreteren.
@7 qwerty: aha, dat bedoelde je! Ja, dan heb je een punt: als je niks vindt, dan kun je daar ook niet op bouwen.
Toch is het verhaal van een aquaduct behoorlijk sterk, ook zonder vondstmateriaal. Zoals ik al zei: je hebt een aantal fenomenen in het landschap die daar geomorfologisch niet passen, zowel insnijdingen als ophogingen. Inmiddels schijnt te zijn vastgesteld dat die ophogingen inderdaad kunstmatig zijn (wist ik eerder nog niet) en lopen van een bron (of spreng) naar een oud Romeins legerkamp. Het verval klopt met een waterleiding. Echt: hele knappe jongen die met een alternatieve interpretatie komt.
Ik weet niet of er onafhankelijk daterende info gevonden is (kan theoretisch zonder vondsten, maar is lang niet altijd mogelijk). Wellicht is de datering alleen gebaseerd het gegeven dat een aardwerk tussen een bron en een legerkamp met het juiste verval wel Romeins moet zijn…
Terp: leuk idee, maar er is nogal wat verschil tussen een terp en een aardwerk. Een terp wordt in de loop van enkele eeuwen aangelegd door hem steeds op te hogen en is het gevolg van permanente bewoning. Die zit dus tjokvol vondsten en sporen. Een aardwerk wordt in één keer aangelegd en kan theoretisch geheel vondstloos en zelfs spoorloos (= zonder sporen) zijn. Aan de interne structuur kun je soms zien of hij kunstmatig is (dat is dus kennelijk in dit geval gebeurd), maar daterend materiaal is naar verwachting heel erg zeldzaam.
“niet goed genoeg” tsja… Hoe goed wil je het hebben? Dat is nu juist de hele discussie…
‘een linkje’ wordt moeilijk denk ik. Het zullen een paar archeologische onderzoeksrapporten zijn en die zijn wel openbaar maar niet heel erg vindbaar. Vaak wel in de KB trouwens, aar dan moet je daar heen. Als ik de tijd heb ga ik er misschien wel eens naar kijken.