Wijffels, het partijwezen en de ambtenaren

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Vroeger wilde ik van mijn hooggeleerde weten waarover de politieke wetenschap nu eigenlijk ging. Die vraag leverde drie antwoorden op:“Politieke wetenschap houdt zich bezig met wat politicologen interesseert”. Als ik dan protesteerde, omdat ik daar niks aan had, was het antwoord: “politiek gaat over bindende toedeling van waarden”. Dat was wel een beetje overdenken waard, maar dan kreeg ik er nog eentje om op te kauwen: “politiek gaat over de vraag wie, wanneer wat krijgt en hoe?”

Daar dacht ik aan bij het luisteren naar (professor) Herman Wijffels in Buitenhof. De vraag voor hem was ongeveer of de huidige politieke partijen nog voldoende de problemen van vandaag aan kunnen. Wijffels zei daarop: “De traditionele politiek gaat over verdeling van geld, van de leuke dingen. Daarbij past een links-rechts verdeling. Maar als je dat ziet als een horizontale verdeling, dan is er nu ook een verticale verdeling, waarop nog geen partijformatie is gestabiliseerd: de migratie/integratie vraagstukken, sociaal-culturele vraagstukken, de klimaatcrisis”.

Dat is boeiend. Of het waar is weet ik niet. Laten we eens kijken of de definities van hierboven ons helpen, op de genoemde terreinen. Veiligheid tegen overstromingen is een waarde, die bindend wordt toegedeeld. De kosten voor dijkverhoging worden door de belastingbetaler opgebracht: het kost een paar centen, maar dan heb je ook allemaal wat. Het bestaande systeem lijkt redelijk wakker, als het gaat om de strijd aan te binden met deze nieuwe bedreiging van klimaat en zeespiegel.

Tot het sociaal culturele probleem valt de vergrijzing te rekenen: het verhogen van de AOW-leeftijd zit en zat ons niet glad. Brinkman dankte het einde van zijn politieke loopbaan aan de discussie over dit thema: SP en PVV kozen voor behoud van de 65 jaar. Is het modern om te denken dat je ook op hoge leeftijd een zinvolle bijdrage aan de samenleving kunt en moet leveren? De politieke scheidingen zijn wel opmerkelijk, maar is het partij systeem daarmee geheel uit de mode?

Het lekker voelen in een bepaalde stabiele cultuur: is dat ook een waarde, die bindend kan/moet worden toegedeeld? Als politiek gaat over verdeling binnen een systeem, misschien niet. Maar voor de “have-not’s” van deze wereld maakt een grens van een politiek systeem niets uit: zij komen hun aandeel in de waarden ophalen. Ooit haalden we ze zelf, (Turkije, Marocco), later kwamen ze vanzelf uit Oost Europa (Bolkestein richtlijn). En immaterieel? Mensenrechten zijn tamelijk heilig, maar ik wil ook wel veilig over straat kunnen. Hebben we na 9-11 zoveel angst aan gepraat gekregen? Wilders’ cijfertjes kun je niet als onzin afdoen.
Ik heb eerder bekend: ik twijfel over veel en maak de lezer daarvan deelgenoot. Dat kan helpen. Herman Wijffels twijfelt ook: aan zijn eigen partij, aan de heilzaamheid van de wrakke coalitie die in de steigers staat. Ik hoef daar niet verder op in te gaan, want iedereen kan de simpele sommen tot 76 maken en de mechanismen zien waardoor kamerleden individueel uit de band willen springen. Het geeft een angstig gevoel van vrede als de fractievoorzitter zijn bijl slijpt.

Maar ik heb een andere twijfel, over het stuurvermogen van gekozen politici. Ooit sprak een bekende ambtenaar: “De politieke ideeën zijn nog gevat in de sjablonen van een hiërarchische retoriek. “Wij sturen de maatschappij”. Dat gelooft toch niemand?” En:”Het is een soort mentale gevangenis. Maar het heeft ook met loyaliteit aan de institutie te maken. Instituties zijn gulzig. Er is teveel angst voor non-conformisme.”
De spreker heet Docters van Leeuwen en zijn politici zijn de kamerleden, die maar weinig relativerend kunnen zijn over hun macht en positie.

Het geheel van politieke instituties staat in open wisselwerking tot zijn maatschappelijke omgeving. Die maatschappelijke omgeving is sterk veranderlijk, een verandering die door systematische bewerking moet worden gecontroleerd en gestuurd. Als je tenminste als politiek systeem de pretentie in stand wilt houden dat je de wereld bestuurt. De vraag is hoe dat dan werkt. Zeker, bovenin een departement zetelen de bewindslieden en hun wil is wet, zolang zij het vertrouwen van het parlement hebben. Zeker, het departement maakt regels, wetten, beschikkingen. Uitvoerende apparaten, mede-overheden, toezichthouders zorgen voor de uitvoering en beheer. Maar hoe werken die door?

De socioloog zegt dat het gaat om ‘vereenvoudiging van besluitvorming door verlichtende structuurvorming’.
Ik zeg dan: was het maar waar! De bundel van wetten, regels en voorschriften, waarmee departementen de werkelijkheid proberen te sturen en beheermaatregelen die daarbij horen zijn de bron van de onvrede over de politiek; legers van moraliserende overheidsdienaren, die ons lastig vallen met regels, formulieren, aanvullende vragen, normen en protocollen.

En omdat wij allen in de gevangenis zitten van de hiërarchische retoriek, snappen we niet dat de politiek ons daar niet van kan bevrijden. De politiek kan de pretentie dat de bestuurlijke realiteit door haar wordt bepaald, niet waarmaken. Zo is het leger Fortuyn-stemmers teleurgesteld, zo kreeg Verdonk een vluchtige aanhang. Met Wilders is het anders, zie het verhaal van Wijffels, maar waar hij appeleert aan woede en buitenstaanderschap misschien ook niet.

En wat nu? De sleutel ligt bij de voorstellen van de komende coalitie, welke dan ook, over de bezuiniging op ambtenaren en de herinrichting van het openbaar bestuur. Ik wees hier al eerder op her radicalisme van de nieuwe conservatief-liberale regering Cameron/Clegg. Is er een reden om daarover enig optimisme te hebben? Nou, nee. De liberalen vinden het verbouwen van het Huis van Thorbecke geen aantrekkelijke gedachte. Maar het simpel decreteren van 20% bezuinigen op ambtenaren gaat niet werken. Alleen, serieuzer gedachten ben ik in het politieke domein niet tegengekomen.

Reacties (18)

#1 KJ

Allereerst; tl;dr – o, en een duidelijke paragraaf-indeling is echt heus waar een goed ding hoor.

Ten tweede: de Volkskrant schreeft een week geleden al dat het niet de ambtenaren worden.

Ten derde: de voornaamste door jou niet genoemde redenen dat het openbaar bestuur (misschien wel) op de schop moet zijn: 1) connectiviteit en transparantie zijn enorm toegenomen door internet, 2) de huidige generatie landelijke bestuurders zijn er kennelijk alleen maar op uit om zichzelf uit het script te schrijven ten bate van de EU.

  • Volgende discussie
#2 sikbock

*gaapt* weinig prikkelend stukkie.. de achterkant van een pak melk vind ik boeiender

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Stickmeister

“Wilders’ cijfertjes kun je niet als onzin afdoen”

Welke cijfertjes? Want ik heb Wilders op nog weinig waarheden mogen betrappen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 tom van doormaal

Zeker, KJ, de connectiviteit is een deel van de verandering waar het om gaat en die aanpassing vergt en ook mogelijk maakt.
Natuurlijk Sikbock, als je niet leest dat de politiek de wereld niet bestuurt, is de achterkant van een pak melk spannender.
De cijfertjes van Wilders: hij excuseerde zich ooit bij het Marokkaanse volksdeel over de percentages gedetineerden van die nationaliteit. Dat was provocerend, want dat aandeel was nog hoger; dat was niet onwaar: zie het boek van Fennema. Dat wil niet zeggen dat die cijfers voldoende zijn om hem te volgen, alleen dat je moet open staan voor de feiten.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 sikbock

Ik heb uw stukkie wel gelezen beste heer van Doornmaal.. maar ik vind uw observatie dat de politiek meer pretendeert dat ze kan waarmaken niet bijzonder vernieuwend of van scherpte getuigen.

De mening dat “wij allen in de gevangenis zitten van de hierarchische retoriek” kan ik niet helemaal plaatsen. Borduurt u misschien voort op de teloorgang van de maakbaarheidsgedachte en het spanningsveld dat dit oplevert tussen de verwachtingen van de burger en de realiseerbaarheid ervan? En de consequenties van dat spanningsveld voor het ambtenarenapparaat?

Kunt u kort uitleggen wat de diepere gedachte is achter uw stukkie? Bent u zelf ook ambtenaar?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Yevgeny Podorkin

Ze verlaten niet alleen bij het CDA als ratten het zinkende schip:

http://www.volkskrant.nl/binnenland/article1421115.ece/Voorhoeve_zegt_lidmaatschap_VVD_op

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 AntonB

@6

Ratten horen ook niet op een schip, zeker geen ratten die onder water een gat in de eigen romp knagen. Voorhoeve is bang voor zijn dikbetaalde subsidiespons baantje, laat die maar lekker ergens anders zijn buikje volvreten.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 McW

@7; wat een platte simplistische opmerking.

Met alle afgeserveerde zwaargewichten blijft er bij het CDA en VVD geen enkele diepgang meer over. De wijze waarop mannen als Voorhoeve, Lubbers, Weisglas en zelfs Klink worden weggezet belooft weinig voor de goede smaak waarmee Rutte en Verhagen gaan regeren.

Je sneer dat Voorhoeve het ter bescherming van zijn ‘dikbetaalde subsidiesponsbaantjes’ doet zegt meer over jou dan over Voorhoeve. Geniet van je navel.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 KJ

#8; Voorhoeve een zwaargewicht, dat vind ik nou ook weer zo’n uitspraak.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 MC Hammer

Herman is trots op z’n eigen wakki

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 mango

Tom, wellicht interessant voor je: http://weblogs.nrc.nl/opklaringen/

Domrechts in Nederland is echt totaal van ’t padje. Feiten doen er niet meer toe, alleen meningen en reactionaire gevoelentjes. Dat was nog een gezellig decennium zo. Dank trouwens aan GS voor het ophitsen van de menigte.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 mango

Ik had mijn comment nog aangepast in de drie minuten die je daar voor krijgt, maar blijkbaar is er toch iets misgegaan. Ik heb me de laatste tijd uitvoerig ingelezen in rechts Nederland. Ik was tot een aantal maanden geleden helemaal niet zo geprofileerd; was me bewust van de flaws van links en rechts. Maar rechts, of wat er op internet voor doorgaat, is helemaal geen rechts, maar is reactionair. Werkelijk geen en-ke-le constructieve bijdrage, geen enkele poging om iets te willen doorgronden, alleen maar puberaal je ingewanden uitkotsen of de boel een beetje opstoken. Volgens mij geloven ze het zelf niet eens, maar is het in veel gevallen de van frustratie doortrokken kutheid van hun laffe bestaan uitkotsen. En God weet dat ik ze een kans gegeven heb. Links kent ook zijn idioten, maar rechts (wat dus niet rechts is, een eigen positiebepaling, maar anti-“links”, Lubbers en Van Agt zijn dus tegenwoordig links….) kent er wel heel erg veel.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 mango

#12 dus ter vervanging van #11, die een eventuele moderator mag weghalen, want ik vond dat ik mezelf beroerd had uitgedrukt

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 KJ

@mango; Voor links reactionair moet je op Indymedia zijn.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 mango

Dank voor de tip KJ, ik ga gauw eens kijken.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 tom van doormaal

Sickbok vraagt naar diepere gedachten. Daar gaat het om! Of ze diep zijn, mag iedereen zelf uitmaken.
Hierarchische retoriek: ik bedoel daar mee het boven – onder schema, de politiek die leiding geeft en de bestuurlijke wereld die volgt.
Dat is nogal relatief, zoals bekend: de ambtenaren werden vroeger de vierde macht genoemd.
Het inzicht past niet op een pak melk, ongeveer de ruimte die hier beschikbaar is. Er is veel over geschreven, al vele jaren: Google eens wat op Niklas Luhmann, Claus Offe, Tjeenk Willink. Ik heb recent een boek van Jeremy Paxman hier besproken, waarin het thema ook voor komt. De Engelsen strijden tegen een te groot staatsapparaat.
Wat ik zelf ben, doet er niets toe; maar ik ben inderdaad vroeger lange tijd ambtenaar geweest, ondernemer ook. Ik probeer na te denken over de vragen die deze thema’s oproepen en te vermijden dat ik in oude schema’s terecht kom, links rechts, maakbaar, enzovoort.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 sikbock

nou, ik heb even gegoogled op de door u opgegeven namen heer van doormaal.. maar dan heb ik snel gegeten en gedronken.. heb me in het verleden wel eens verdiept in het structuralisme en de deconstructie.. werd er nogal moe van en kreeg er een waterhoofd van..

uw systeemtheorie-helden lijken me in dezelfde mate abstract en wazig. Ik denk dat men daar zich professioneel in moet verdiepen wil men daar iets van begrijpen.. om het kort “op de achterkant van een melkpak” te schrijven lijkt me helemaal een uitdaging.. ik volg uw stukjes daarom verder met belangstelling

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 mango

@ KJ

Ik heb gekeken. Het was mij een gruwel.

  • Vorige discussie