Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

COLUMN - Het nieuws is de laatste maanden in- en intreurig: een vliegtuig neergehaald, Gaza kapotgeschoten, groeiend antisemitisme, een oprukkend kalifaat, enge ziektes, nog meer vluchtelingen, religieuze fanaten, Poetin die de teugels strakker aantrekt. Het nieuws stemt niet alleen somber, maar doet mij me vooral machteloos voelen: reden waarom ik me geregeld betrap op de neiging me af te sluiten voor alle ellende.

De berichtgeving in kranten, de toon op sociale media wordt schriller. Alsof het uur der waarheid rap nadert, we het pleit binnenkort zullen verliezen en de horden mogelijk komende maand al bij onze voordeur kunnen staan. Burgers, wapent u! Kom in actie! Wees strijdbaar! Laat uw stem horen! Laat uzelf niet onder de voet lopen!

Alsof zulke taal ook maar iets helpt.

Sterker, al die oproepen om kleur te bekennen en met veel publiek vertoon een kant te kiezen, zijn onderdeel van het probleem aan het worden. Ze vormen een belangrijke motor achter die schriller wordende toon, waarin volume verward lijkt te worden met massa. Wie het hardste schreeuwt, heeft de meeste stemmen en dus het meeste gelijk aan zijn zijde.

Daarnaast wordt er akelig vaak aanspraak gemaakt op een of ander ‘wij’. Wij Nederlanders. Wij christenen. Wij moslims. Wij joden. Wij, de nette en betere mensen. Wij, de mensen die gelijk hebben. Wij, die de anderen maar eens een lesje moeten gaan leren.

We laten ons al doende makkelijk reduceren tot een enkel aspect van onszelf. Echter, geen mens is alleen maar christen, alleen maar moslim of alleen maar jood (en sommigen zijn geen daarvan). We zijn ook stedeling, of juist dorps; man of vrouw, arm of rijk; oud of jong; geprivilegieerd of juist niet, streng of ruimhartig. Bovendien is er geen enkele mal waarin alle christenen, alle moslims of alle joden passen: geen enkel geloof vormt een massief, uniform blok. Er is niks ‘inherent’ aan een geloof, al doen sommige religieuze woordvoerders hun best om het anders voor te stellen. Net als hun meest rabiate tegenstanders, overigens.

Ik weet ook wel dat luisteren, praten, analyseren en gemeenschappelijke grond zoeken soms geen optie meer is. Wie een vliegtuig heeft neergehaald, hoef je niet met fluwelen handschoenen aan te pakken. Maar je hebt er niks aan om meteen een heel land in de ban te doen of een heel geloof verketteren. Dan gooi je hoofdzakelijk meer olie op het vuur.

Wat dan wel? Rustiger blijven scheelt al een boel. Je niet laten opzwepen. Niet altijd meegaan in retoriek, en andermans retoriek niet meteen voor staande praktijk verslijten. Uitwassen niet als maat voor een groep nemen, en je realiseren dat groepen minder hecht zijn dan ze doen voorkomen, en dat ze juist daarom soms zo hard schreeuwen.

En vooral: beseffen dat elk ‘wij’ een ‘zij’ schept.

Deze column van Karin Spaink verscheen eerder in het Parool.

0

Reacties (9)

#1 Inkwith Barubador

Als je terugkijkt zie je dat om de haverklap mensen het idee hebben dat we op dat moment in het brandpunt van de geschiedenis staan.

Weet je de koude oorlog nog? Toen was het ook allemaal verschrikkelijk.

  • Volgende discussie
#2 zuiver

Het wij/zij geeft meestal aan dat er ergens tekorten zijn waaruit spanning voortkomt. Dan gaan wij (die lijden) tegen zij (die de oorzaak zijn) tekeer. En als dat tekeer gaan uit de hand loopt hebben we een probleem.

Het is meet en regeltechniek van de samenleving. En de feedbacks – positief dan wel negatief – kunnen de zaak op zichzelf al destabiliseren. Doodgewoon omdat een feedback fout kan zijn of een overshoot kan geven.

In het kort is het probleem de bevolkingsdruk en de daarmee samenhangende systemen (technisch en sociaal) en de vele schakels in de systemen. Een falende schakel kan destabiliseren. Het gevolg is dan wellicht een wij/zij situatie, maar dieper weg is dat ook alleen maar het uiterlijk.

Alsof twee honden vechten om een been.
Het is niet de herrie die de oorzaak is, het is het been.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Joost

De wereld is wel in rap tempo aan het verslechteren. Toenemende polarisatie zorgt ervoor dat steeds meer gematigden zich gedwongen zien een kant te kiezen.

En dat is juist precies wat ik niet wil. Want dan wordt je onderdeel van het probleem.

Helaas wordt niet kiezen steeds meer geframed als zijnde onderdeel van het probleem door rechtse media, en ze krijgen daarmee de massa steeds meer mee.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 weerbarst

*Er is nog niet bekend wie MH17 neer heeft gehaald, Jij doet voorkomen dat het Rusland is.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Jos van Dijk

@4: Waar staat dat? Ik zie alleen ‘neergehaald’.

Los van het feit dat het inderdaad nog niet vaststaat wie dat gedaan heeft vind ik dat elders over deze zaak te gemakkelijk wordt gesproken als een bewuste misdaad. Het ligt veel meer voor de hand dat er sprake is van een vergissing. Niet minder erg, natuurlijk. Maar als het om taal gaat wil ik dat ook nog wel even kwijt.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Cerridwen

@5: Dat hangt er maar van af hoe je het bekijkt. Als je het alleen hebt over het neerhalen van het vliegtuig dan was het duidelijk een vergissing. Ik heb niemand gehoord die gezegd heeft dat dit een bewuste actie was.

Neem je echter de context mee, waarin door Rusland aangestuurde en bewapende milities een oorlog in Oost-Oekraïne hebben ontketend, en dus ook een geavanceerd luchtverdedigingssysteem aan de chaotische milities hebben verstrekt wat schoot op alles wat bewoog, dan vind ik het niet gek dat mensen het over een misdaad hebben.

Natuurlijk is het neerhalen van het vliegtuig niet het echte schandaal. Maar als de apathische Nederlanders een dergelijke tragedie nodig hebben om het grotere plaatje te zien, dan ga ik daar niet moeilijk over doen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 kevin

Sterk artikel weer, Karin! Het is niet makkelijk de oorzaken en gevolgen te scheiden, maar met de zinsnede “waarin volume verward lijkt te worden met massa” raak je toch zeker een kern. Rest nog de vraag: hoe nu verder? Kun je wel aan de zijlijn blijven staan?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 Micowoco

Volgens mij is het wij-tijdperk voorbij gegaan toen overheidsinstanties de burger als ‘klant’ zijn gaan aanspreken, ergens halverwege de jaren 90. Een klant betaalt alleen voor zichzelf waar een burger vroeger nog zoiets als ‘solidariteit’ gevoeld moet hebben. De hierboven -juist- beschreven hysterie in de media is de walm van dit rottingsproces.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Amateur Commenter

@8: Nederlanders hebben nooit een wij-mentaliteit gehad. ‘Wij’ zijn wat dat betreft net zo typisch als de Scandinaviër; gedistantieerd, alleen voor de innerlijke kring beschikbaar en vooringenomen. Daar kan je de overheid echt niet de schuld van geven. Uiteindelijk ben jij net zo verantwoordelijk voor je overheid als ieder ander met stemrecht.

  • Vorige discussie