OPINIE - Wie documenten wil krijgen van de overheid, moet bereid zijn om daarvoor te knokken. De Wet openbaarheid van bestuur (Wob) werkt niet in de praktijk, maar de Raad van State ziet geen enkel probleem.
De Raad van State vindt het onnodig dat de Wob (Wet openbaarheid van bestuur) volledig op de schop gaat. De problemen die er zijn rond de Wob hebben te maken met de uitvoering van de wet, niet met de aard ervan, vindt het adviescollege in een deze week uitgebracht advies.
Een zeer discutabel standpunt. ‘Wobben’ is onder de huidige wetgeving een uitermate frustrerende bezigheid. Sargasso heeft tal van Wob-procedures lopen. De – bewust opgeworpen – hindernissen die daarbij opdoemen zijn eindeloos en soms hemeltergend. Een korte bloemlezing uit de Wob-praktijk anno 2012.
In een kleine gemeente in het noorden des lands heeft Sargasso documenten opgevraagd rond het ontslag van enkele ambtenaren en schimmige zaken rond de gemeentelijke begroting. Het gaat om besluitenlijsten van B&W, notulen, adviezen van accountants, brieven en dergelijke. Voor het zoeken in het gemeentelijke archief brengt de gemeente legeskosten in rekening: 18,60 euro per kwartier. En dat loopt op: Sargasso krijgt drie nota’s van in totaal €2752,80. Om die aan te vechten moet apart worden geprocedeerd.
Termijnen zijn alleen voor burgers
In een andere gemeente zijn verwikkelingen rond de burgemeester en rond vergunningverleningen. Sargasso vraagt besluitenlijsten, vergunningaanvragen en dergelijke op bij de gemeente en bij diverse andere instanties (politie, Justitie, provincie).
De gemeente weigert ongeveer de helft van het gevraagde maar levert enkele honderden pagina’s wel. Nagenoeg elke pagina is gedeeltelijk zwartgemaakt. Soms hele passages, soms kleine dingen als de naam van de behandelend ambtenaar. Alle referentienummers van alle correspondentie is doorgehaald. Archiefstempels zijn met stift bewerkt. Handtekeningen zijn weggepoetst, parafen doorgekrast. Namen, adressen, Kamer van Koophandel-nummers, vestigingsplaatsen van bedrijven: het is allemaal foetsie. Het bezwaarschrift telt honderden punten.
Van de zeven aangeschreven instanties in dit onderzoek reageert er niet ééntje binnen de wettelijke maximale termijn van acht weken. Het ministerie van Binnenlandse Zaken verzendt zijn besluit op een vrijdagmiddag, acht weken en twee dagen na indiening van het Wob-verzoek. Belanghebbenden, zo zegt de wet, kunnen ‘binnen zes weken bezwaar maken’. Sargasso dient vijf weken en drie dagen na ontvangst van het besluit een bezwaarschrift in. Te laat, schrijft het ministerie per omgaande terug: het departement berekent de termijnen vanaf de dag dat ze post verzenden en ontvangen. Als de post er twee keer drie dagen over doet waardoor de feitelijke bezwaartermijn nog maar vijf weken en één dag is, is dat pech voor de belanghebbende. Sargasso vecht deze visie aan.
Even afstemmen
Alle partijen hebben, zo ontdekt Sargasso, een gezamenlijk overleg over hoe ze de Wob-verzoeken in deze kwestie het beste kunnen pareren. Diverse onderdelen van de verzoeken worden ongevraagd doorgestuurd aan een van de andere partijen, waarna die het gevraagde weigert. Het ministerie van BZK meldt bijvoorbeeld dat een bepaalde brief ook in de betreffende gemeente ligt en dat die gemeente er dus over zal beslissen. De betreffende gemeente noemt de brief in háár besluit doodeenvoudig niet. Niet onlogisch: er was bij die gemeente ook niet om gevraagd. Waar mag het bezwaarschrift naar toe? Wie het weet mag het zeggen.
Alle andere instanties weigeren alle gevraagde documenten, met een onnavolgbare cocktail van argumenten die stuk voor stuk bestreden moeten worden: de klassiekers ‘intern beraad’, ‘persoonlijke beleidsopvattingen’, ‘eerbiediging persoonlijke levenssfeer’ en ‘onevenredige benadeling’, in dit geval telkens bekroond met het minder vaak gebruikte ‘veiligheid van de Staat’. Gemiddeld hebben de instanties vier kantjes juridisch jargon nodig om te komen tot steevast dezelfde eindconclusie: u krijg helemaal niets, ook niet geanonimiseerd of in samengevatte vorm.
Verzoek kwijtgeraakt
In een ander onderzoek heeft Sargasso bij enkele grote gemeenten gegevens opgevraagd over de kosten die ze maken voor extern advies.
Eén gemeente raakt het verzoek kwijt, vraagt na twee maanden of het opnieuw kan worden ingediend, vraagt dan uitstel voor de beantwoordingstermijn en weigert vervolgens al het gevraagde.
Een andere gemeente vraagt Sargasso aan te geven ‘over welke onderwerpen die externe adviezen zouden moeten gaan, omdat ze anders niet goed kunnen zoeken in hun archief’. Een onmogelijke vraag als je niet weet wàt er aan documenten ligt of wat er aan adviezen is ingekocht. Dat is nu net de reden van het Wob-verzoek. De gemeente neemt vervolgens het Wob-verzoek ‘niet in behandeling’ omdat ‘kosten extern advies voor de gemeente geen bestuurlijke aangelegenheid betreft’. Het bezwaarschrift daartegen blijft drie maanden liggen. Na rappèl meldt de gemeente dat er in december een hoorzitting kan komen; zeven maanden na indienen van het verzoek.
Het kan qua lengte van de procedures overigens nog bonter: in een andere kwestie is op 1 september 2011 verzocht om inzage in een rapport van de FIOD. Dat is ook na bezwaar geweigerd op 16 februari 2012. Beroep is aangetekend op 26 maart, de zitting werd geagendeerd voor 5 december en vorige week “wegens een foutje in de planning” verdaagd. Nieuwe datum: 27 februari 2013. Anderhalf jaar na het opvragen van de informatie. En na de rechter wacht eventueel nog de gang naar de Raad van State.
Het is maar een greep uit de dagelijkse praktijk van het Wobben. De rode draad: de overheid komt ongestraft weg met het stelselmatig negeren van termijnen. Kosten noch moeite worden gespaard om documenten niet openbaar te maken of pagina voor pagina te censureren. Hele legers aan peperdure Wob-juristen verzinnen waslijsten aan juridische handigheidjes, en even zo grote legers ambtenaren zitten dagenlang te stiften. Is het een wonder dat de ene na de andere journalist ontmoedigd afhaakt? Als de Raad van State stelt dat de wet geen diepgravende verandering behoeft, heeft hij geen benul van Wobben op de werkvloer.
Reacties (26)
Ik kan hier nog wel wat aan toevoegen:
Ik heb een wobverzoek lopen bij Rijkswaterstaat. Een deel daarvan moet door een politieorganisatie worden beantwoord. Het verzoek is pas laat naar de politieorganisatie doorgestuurd. Dat is niet mijn verantwoordelijkheid. Ik kreeg de verantwoordelijke jurist aan de lijn. Die wilde even aankondigen dat ze een bevestiging zou sturen. Terloops merkte ik op dat ik ze wel aan de termijnen zou houden (2 x vier weken). Prompt kreeg ik een brief dat het verzoek niet duidelijk was en dat het buiten behandeling was gesteld. Ik had echter al eerder bij Rijkswaterstaat het verzoek toegelicht en ook nog een extra toelichting per mail verzonden.
Enfin, een duidelijke vertragingstactiek. Ik heb een pittige brief geschreven waarin ik ze aan de termijnen houd. Niets meer op gehoord. De termijnen lopen snel af.
Ik had ook een Wob bij een aantal andere politieorganisaties ingediend. Overleg gehad met de wob-coordinator om het verzoek zo specifiek mogelijk te maken. Kreeg ik een brief terug dat in twee van de betreffende korpsen geen documenten gevonden waren. Dat kon niet: ik had zwart op wit staan dat die documenten er namelijk wel waren (verwijzingen in andere documenten die ik eerder al via een Wob had verkregen). Gewoon niet goed gezocht. Op mijn bezwaar – zo’n zes weken geleden verstuurd – heb ik nog niets gehoord.
Sargasso heeft op dit moment zo’n dertig Wob-verzoeken lopen. Geen enkele is binnen de gestelde termijn van vier weken beantwoord. Geen enkele is vlekkeloos verlopen. Bij geen enkele hebben we gekregen waar we om vroegen.
‘Any sufficiently advanced form of incompetence is indistinguisable from malice’.
@2 Gronk, van wie is die uitspraak? Want die klopt behoorlijk.
misschien een tip die nog kan helpen: als je naar de betreffende instantie toegaat mag je het archief soms gewoon inzien. Archiefmedewerkers zijn vaak een stuk bereidwilliger dan juristen. Als dat lukt weet je al een een stuk beter waar je naar zoekt
@ernest: Grey’s law, wat een parafrasering is van Clarke’s law (‘Any sufficiently advanced technology is indistinguishable from magic’).
@ Ernest
http://bit.ly/WoLDk3
Dit is vrij ernstig en geeft volgens mij een onderliggend probleem (oorzaak?) aan: bestuur en maatschappij zijn zo complex geworden dat de capaciteit voor zowel dienstverlening als controle zo beperkt en rigide is, met als gevolg totale stagnatie.
En het is zoals Gronk aangeeft niet eens bewust; het zijn veel kleine segmenten van incompetentie die cumulatief desastreus werken. En dit gebeurt net zo goed in het bedrijfsleven.
Als maar genoeg mensen slechts doen (of mogen doen) wat in hun taakomschrijving staat gebeurt er helemaal niets. Eigen straatje schoon vegen oftewel: “zo doen wij dat hier niet mevrouwtje”.
Er is gewoon bijna geen incentive om goed werk te leveren.
We zijn een soort inefficiente Duitsers.
Ik geloof niet dat het incompetentie is. Veel rapporten en andere zaken die men niet goed kan gebruiken worden wel gearchiveerd (wettelijk verplicht) maar vervolgens ‘begraven’.
Ik heb ooit 9 maanden moeten zeuren om een rapport over de woningmarkt die niet in het straatje van betreffende gemeente paste.
@5 en @6 dank, erg leuk. En GW Bush is ook altijd de man aan wie ik dan dank, of aan de afwikkeling van de Bijlmerramp. Ik heb er erg veel moeite mee om van mensen die het ene moment nog “topbestuurders” en “topambtenaren” worden genoemd – allemaal cum laude afgestudeerd etc etc – opeens te horen dat ze “er niet bij hebben stilgestaan dat”, “iets toch over het hoofd hebben gezien”, etc.
als je verstandig bent ga je gewoon de informatie halen bij degene die de informatie heeft in plaats van eindeloos procederen. Juristen zijn namelijk vaak goed in juridische procedures maar hebben minder kaas gegeten van archiefzaken.
Loop eens binnen bij het archief van je gemeente, schiet een medewerker aan, vertel dat je op zoek bent naar informatie en vraag of je wat stukken in mag zien. Meestal tref je een vriendelijke medewerker, die graag over zijn vak vertelt en weet wat er in het archief zit. Vooral de wat oudere medewerkers zijn vaak een wandelend geheugen. De medewerker snort dan wat stukken voor je op die je dan onder het genot van een kopje koffie even in kan zien. Als er wat interessants bijzit noteer je even de dossier- of zaak nummertjes. Thuisgekomen stel je dan even een wob verzoek op waarin je de opgeschreven nummers verwerkt en klaar is kees. Net zo tijd-intensief of misschien wel minder. En zeker leuker en goedkoper.
Op de twitters klinkt de suggestie dat ons verhaal eigenlijk het verhaal van de Raad van State (Wob is vooral een uitvoeringsprobleem en geen wetgevingsprobleem) sterkt. Dat is niet zo.
Het probleem van de huidige wob is dat het te juridisch is. Feitelijk ga je een juridisch gevecht (want dat is het) aan en heb je continu met juristen te maken. Als er ergens iets spaak loopt, zit je al snel bij de rechter om je gelijk te halen.
Dit is onwenselijk. A) De meeste mensen hebben nauwelijks kennis van bestuursrecht. Die beginnen al met een-nul achterstand. B) Naar de rechter gaan is op zich wel te betalen, maar duurt lang, erg lang, soms wel een jaar. En dan nog kan het op procedurefouten etc. afketsen. In de praktijk wordt de cultuur van het afdekken en toedekken dus zelden afgestraft. Laten we wel zijn: de jurisprudentie is erg duidelijk over het heffen van leges. Toch probeert de betreffende gemeente ons af te schrikken door voor ruim 2500 aan leges in het vooruitzicht te stellen. Die zaak gaan we winnen, maar het kost tijd en geld (en ook geld van de belastingbetaler: de gemeente verneukt de belastingplichtigen in het betreffende gebied en laat het daarna op een kansloze zaak aankomen die ook weer geld kost, want reken maar dat we een goede advocaat inhuren).
Het GroenLinks-voorstel voorziet erin de boel juist eens wat minder juridisch te maken. Het opvragen van informatie wordt geen juridische kwestie, maar feitelijk net zo simpel als het opvragen van een geboorte-akte. Kom je er niet uit, dan oordeelt een onafhankelijke toezichthouder. Komt die er niet uit, dan volgt de rechter.
Daarnaast wordt informatie anders ontsloten, zodat je veel gerichter documenten kunt opvragen. Dat zou zo enorm veel tijd en geld schelen, voor iedereen. Nu willen ambtenaren vaak niet zeggen welke documenten er zijn. Zo doen we nu vaak een gerichte wob om te achterhalen welke documenten er zijn om vervolgens een wob te doen op de documenten die we willen hebben. Dan zijn we wel vier maanden verder, maar het scheelt iedereen uiteindelijk veel werk.
Belangrijk is echter dat de ambtenarij gedwongen wordt tot actieve openbaarmaking en dat het opvragen dus een simpele procedure is, zonder alle juridische poespas.
Ik begrijp best dat het voor de Raad van State moeilijk is voor te stellen dat voor een gemiddel persoon een juridische procedure ingewikkeld is, maar een beetje inlevingsvermogen mag je wel van ze verwachten. Punt is natuurlijk dat Donner als minister zijnde nog zijn eigen, concurrerende voorstel heeft gedaan die de Wob ernstig beperkt.
En o ja, zomaar binnenstappen bij een organisatie is niet meer mogelijk tegenwoordig. Je wordt linea recta naar communicatieafdelingen doorverwezen. Geen ambtenaar die niet zonder toestemming van de persvoorlichter durft te praten.
@dimitri: mijn ervaringen zijn anders
maar goed, ik wapper dan ook niet met een perskaart als ik binnenkom
kortom: instanties gaan voorzichtig en terughoudend om met wob verzoeken van journalisten. Maar vaak hebben journalisten dat aan zichzelf te danken (drang om te scoren). Als gewone burger heb je daar allemaal veel minder last van. Geen reden om de wet aan te passen dus.
De wet aanpassen lijkt me inderdaad niet noodzakelijk (niet dat ik een expert ben). Maar die vertragingen moeten veel zwaarder en sneller beboet worden. Kan de Ombudsman hier niet iets in betekenen? Beter gezegd:welke instantie houdt toezicht op de naleving van de WOB?
@ mulato: wet dwangsom
http://www.juridischadviesbureaumaury.nl/dwangsom.html
@Sikbock (#13, #14), maar dan heeft het toch niks meer met de WOB te maken? Dat je op een andere manier alsnog aan de informatie kunt komen doet niet echt ter zake, de WOB is in het leven geroepen zodat wij (de maatschappij, en dat is dus inclusief journalisten!) informatie over ons bestuur kunnen opvragen. Het uitvoeren van de intentie van die wet wordt duidelijk gedwarsboomd. Het gaat niet uitsluitend om de informatie die je krijgt, maar ook om de hele houding: men wil blijkbaar vooral niet te veel openheid over hoe zaken bestuurd worden (en waar de geldstromen lopen.)
Daar heeft Inca wel een punt. Wat Sikbock doet is een soort social engineering. Dat moet hij toepassen omdat als hij werkt volgens de regeltjes hij niks gedaan zou krijgen. Van hem hoeven de regels niet te veranderen omdat hij toch niet volgens de regels werkt. Als een automobilist die het niet kan schelen of een stoplicht wel of niet werkt omdat hij er toch gewoon doorheen rijdt.
@inca: daar heb je wel gelijk in maar het werkt wel twee kanten op. Journalisten willen graag scoren en zijn daarom vaak nogal hijgerig en sensatiebelust. De pers is ook niet altijd even fair and balanced. Er moet nieuws “gemaakt” worden, dat is de opdracht.
Instanties zijn dan ook vaak beducht voor negatieve beeldvorming. Ik kan me best voorstellen dat ze daardoor terughoudend zijn en een batterij voorlichters op de pers loslaten. Ze leggen hun hoofd tenslotte niet vrijwillig op het hakblok. Dat betekent dus dat je als journalist een stevig robbertje moet matten om de info los te krijgen. Niks mis mee, zou ik zeggen.
Als belanghebbend gewone burger heb je van dit soort dingen minder last, dan stap je gewoon even naar binnen.
@ Kalief: slechte analogie
@sikbock: maar tegenwoordig heeft zo’n beetje iedere ‘belanghebbend gewone burger’ die aan het wobben is een website waar-ie de voortgang van z’n don quichote-strijd meldt. Het lijkt mij dat overheden daar ook niet op zitten te wachten, om een beroepsquerelant nog weer eens wat content toe te schuiven.
En wbt hijgerige journalisten: gezien het feit dat de hele gang van zaken rond wobben zo lang duurt, zou je mogen verwachten dat dat soort types allang zijn afgehaakt. Hooguit zou je kunnen zeggen dat ze napraten wat andere journalisten hebben uitgezocht; maar zoiets heb je ook met zo’n blog.
@19: er zijn ook mensen die hun inkomen halen uit het doen van ingewikkelde wob-verzoeken waarvan ze verwachten dat de reactietermijnen overschreden gaan worden. Met name de politie heeft een groot probleem met dit soort querulanten. (Offtopic: de vorming van de nationale politie heeft hierin overigens een zuiverende werking.)
@Gronk: het draait bij de overheid ( net als in het bedrijfsleven) toch vaak om het opbouwen van een vertrouwensrelatie. Als je bekend staat als een beroepsquerulant krijg je inderdaad weinig gedaan.
Journalisten die vertrouwen genieten ( dus prudent en fair met informatie omgaan) hoeven vaak niet eens niet te wobben. Die krijgen – als er echt stront aan de knikker is – de info vaak wel onder de tafel aangereikt..
@ mulato: klopt.. de wob wordt ook misbruikt.
Die angst voor imageschade, dat eeuwige onder de pet houden, dat is zo funest voor veel zaken. De overheid zou niet moeten willen werken op een vertrouwensrelatie waarbij bepaalde dingen buiten het voetlicht gehouden moeten worden. Negatieve en rellerige berichten zouden bestreden moeten worden met nog veel meer openheid.
En vergeet ook niet dat wobben niet zomaar een verzoek om informatie is, het gaat ook uitdrukkelijk om het openbaar maken. Van beslissingsprocedures, zodat kan worden nagezocht of die procedures wel goed zijn gevolgd. Het opvragen van declaraties, zodat de besteding van gelden gecontroleerd kan worden. Als dergelijke dingen niet openbaar worden, blijven de gigantische misstanden, fraude en corruptie onverminderd bestaan. Openheid is belangrijk voor een zorgvuldige democratie/rechtstaat. En als de overheid de WOB niet respecteert is dat een behoorlijk fundamenteel probleem.
@22 Maar het gaat hier om openbaar bestuur. Openheid van zaken zou geen gunst moeten zijn, maar de norm.
#21 er zijn ook mensen die hun inkomen halen uit het doen van ingewikkelde wob-verzoeken waarvan ze verwachten dat de reactietermijnen overschreden gaan worden.
Ik geloof het niet. Mulato, heb je daar voorbeelden van?