ANALYSE - Bijstandontvangers worden regelmatig aan het werk gezet, zonder beloning, zinvolle begeleiding of reëel uitzicht op een arbeidscontract. Dubieuze werkgevers, reïntegratiebedrijven en gemeenten profiteren.
Een tijdje terug publiceerde FNV een zwartboek over werken in de bijstand. Sinds de invoering van de Wet Werk en Bijstand (WWB) in 2004 is het steeds gebruikelijker geworden dat bijstandontvangers, in ruil voor hun uitkering, verplicht aan het werk moeten.
Wettelijk kader
Deze verplichte werkzaamheden kunnen verschillende vormen aannemen, zo is bepaald in de WWB en enkele aanvullende notities. Allereerst is daar ‘werken met behoud van uitkering’. Dit wil zeggen dat bijstandontvangers aan het werk worden gezet in ruil voor een inkomen onder het wettelijke minimumloon. Voorwaarden zijn onder andere dat deze werkzaamheden tijdelijk zijn en bovendien zijn gericht op het vinden van betaald werk. Ook moeten training en scholing een belangrijk onderdeel vormen van een dergelijk traject.
Daarnaast zijn er zogenaamde ‘participatieplaatsen’. Deze zijn in principe bedoeld voor moeilijk bemiddelbare mensen die ver van de arbeidsmarkt afstaan. Doel is bijvoorbeeld het opdoen van werkritme. Begeleiding behoort een prominent onderdeel van een participatieplaats te zijn.
Tenslotte is er nog de ’tegenprestatie’. Hieronder worden maatschappelijk nuttige werkzaamheden begrepen (dat wil zeggen ‘vrijwilligerswerk’) die niet direct zijn gericht op toetreding op de arbeidsmarkt. Zowel in omvang als duur moet deze verplichte tegenprestatie beperkt blijven.
Hoewel dit alles in theorie niet verkeerd klinkt, is de realiteit anders: werklozen worden vaak gewoon aan het werk gezet, zonder dat er sprake is van zinvolle begeleiding of uitzicht op betaald werk.
Gewoon aan het werk
Volgens de wet is werken onder het minimumloon dus alleen toegestaan als dit de kans op het vinden van betaald werk vergroot. Niettemin, zo kunnen we in het FNV-rapport lezen, worden mensen met waardevolle diploma’s (bijvoorbeeld die voor heftruckchauffeur en banketbakker) ingezet bij simpel inpakwerk.
Een ICT’er met HBO-diploma moest flessen in kratten stapelen. Een voormalig accountmanager van een mediabedrijf mocht alleen maar doekjes vouwen, terwijl er ook ander onbetaald werk voorhanden was dat beter bij haar opleiding en achtergrond paste.
In de hierboven genoemde gevallen is natuurlijk geen enkele sprake van reïntegratie of training. Toch zijn deze mensen verplicht arbeid te verrichten voor een bedrag ver onder het wettelijk minimumloon. Het alternatief, zo krijgen veel deelnemers voortdurend te horen, is een forse korting op de uitkering.
Geen zinvolle begeleiding
Daarnaast is de begeleiding die bij een dergelijk werktraject zou moeten horen maar al te vaak een lachertje. Zo is de ‘banenbeurs’ in het ‘Trainings- en Diagnosecentrum’ van de gemeente Emmen niet meer dan een klaslokaal waarin computers staan met een zwaar verouderde versie van Internet Explorer (waarmee veel websites dus niet eens kunnen worden bezocht). Voor zover er überhaupt begeleiding aanwezig is, wordt deze voornamelijk verzorgd door andere deelnemers. Werkzoekenden mogen bovendien maximaal een uur per dag van de ‘banenbeurs’ gebruik maken.
Ook bij andere gemeenten worden bijstandontvangers regelmatig ingezet als werkcoach voor hun lotgenoten. Dus als er al begeleiding is, is deze maar al te vaak volstrekt onprofessioneel. De gemeenten maakt het vanzelfsprekend niet uit. Op deze manier hoeven ze namelijk niets te betalen om aan hun wettelijke verplichting tot begeleiding te voldoen. Lekker goedkoop!
Geen uitzicht op vast werk
De organisaties aan wie werkende bijstandontvangers worden uitbesteed hebben vaak geen enkele intentie hun ‘werknemers’ een arbeidscontract aan te bieden.
Een niet ongebruikelijke constructie is dat werkzoekenden eerst een half jaar moeten werken met behoud van bijstandsuitkering (niets erbij) om vervolgens misschien in dienst te worden genomen. Aangezien er momenteel genoeg bijstandontvangers zijn, is het niet moeilijk te raden waar zo’n constructie op uitdraait. Waarom het minimumloon betalen als het ook gratis of voor een nominale vergoeding (aan de gemeente!) kan?
Ook zijn gevallen bekend waarin achteraf bleek dat werkende bijstandontvangers tijdelijk in dienst werden genomen om tijdens een drukke periode voor een paar extra handen te zorgen. Uiteraard zonder daarvoor het wettelijk minimumloon te ontvangen.
Verdringing
De constructie ‘werken met behoud van uitkering’ draagt er zodoende onmiskenbaar aan bij dat betalende arbeidsplaatsen verloren gaan. Het Zwartboek ‘Werken in de bijstand’ weet zelfs meerdere gevallen te noemen waarbij werknemers eerst werden ontslagen om vervolgens weer hun oude taken te mogen vervullen, maar nu ‘met behoud van uitkering’.
Betaalde werknemers moeten immers concurreren (in loonkosten) met bijstandontvangers. Nu zijn de laatsten ook weer niet helemaal gratis. ‘Afnemers’ van werkende bijstandontvangers betalen namelijk doorgaans een zogenaamde inleenvergoeding aan de uitkerende gemeente. Maar dit bedrag is vanzelfsprekend onvergelijkbaar met de kosten die vastzitten aan het uitbetalen van het minimumloon.
Neem je als bedrijf bijstandontvangers in dienst, bijvoorbeeld voor inpakwerk of ‘doekjes vouwen’, dan ben je dus spekkoper. Het verschil tussen inleenvergoeding en het minimumloon (inclusief bijbehorende kosten) komt immers direct ten goede aan je marge. En dat is fijn. Bovendien heeft de gemeente er ook nog wat aan: naar verluid haalde de gemeente Sittard-Geleen binnen een jaar een half miljoen euro binnen aan inleenvergoedingen.
Ook gemeenten zelf zetten graag uitkeringsgerechtigden in, bijvoorbeeld als schoonmaker, receptionist, administrateur of systeembeheerder. Het is uiteraard onzin dat administrateurs of systeembeheerders het soort ’training’ nodig hebben die het rechtvaardigt dat ze minder dan het minimumloon voor hun werkzaamheden ontvangen. Aan de andere kant: voor de gemeenten is het natuurlijk wel weer lekker goedkoop.
Het gevolg van dit alles is dat ongeveer de helft van de bijstandontvangers die meewerkten aan het onderzoek van de FNV nu werkzaamheden verricht die voorheen onderdeel waren van een betalende baan.
Rijksoverheid doet niets
Al langere tijd zijn er signalen dat ‘werken met behoud van uitkering’ gemakkelijk tot misstanden leidt. Afgelopen zomer werden zelfs Kamervragen gesteld over de situatie in de gemeente Montfoort. Deze gemeente detacheerde goed bemiddelbare werkzoekenden (dat wil zeggen: individuen zonder duidelijke behoefte aan extra training of begeleiding) naar reguliere werkgevers en gebruikte de inleenvergoedingen vervolgens om de eigen tekorten aan te vullen.
Toenmalig staatssecretaris Paul de Krom (VVD) stuurde de vragensteller, Mariëtte Hamer (PvdA), vakkundig (pdf) met een kluitje in het riet.
Hoewel we inmiddels al enige maanden over een nieuwe Tweede Kamer en een nieuw kabinet beschikken, is er vooralsnog weinig veranderd: uitkeringsgerechtigden worden nog steeds aan het werk gezet, zonder beloning, zinvolle begeleiding of reëel uitzicht op een arbeidscontract. Niet alleen gaat dit in tegen de geest, zo niet de letter van de wet, maar bovendien lijkt dit verdacht veel op ordinaire uitbuiting. Straffe handhaving en schadevergoedingen lijken mij dan ook op zijn plaats.
Foto: US National Archives and Records Administration/Wikipedia
Reacties (26)
Tijd voor een naming and shaming website: Vermeld de uitbuitende bedrijven en gemeentes maar met naam en toenaam.
Je noemt twee bezwaren: werken onder minimumloon en verdringing van betaald werk. Ik zie nog een derde bezwaar. Van werkzoekenden met opleiding en ervaring wordt het cv gedevalueerd door die onzinactiviteiten wat hun kans op een betaalde baan niet vergroot maar verkleind. Maar omdat ze onzinwerk niet mogen weigeren is het alternatief het onzinwerk niet te vermelden en zo een gat in hun cv op te lopen, wat ook een slechte indruk geeft.
(Jeroen, je link naar het pdf loopt onnodig via Google. Het kan ook direct.)
@2:
Thanks. Aangepast.
“Voorwaarden zijn onder andere dat deze werkzaamheden tijdelijk zijn en bovendien zijn gericht op het vinden van betaald werk. Ook moeten training en scholing een belangrijk onderdeel vormen van een dergelijk traject.”
klinkt redelijk
“Hoewel dit alles in theorie niet verkeerd klinkt, is de realiteit anders: werklozen worden vaak gewoon aan het werk gezet, zonder dat er sprake is van zinvolle begeleiding of uitzicht op betaald werk.”
aha. het probleem is dus niet het principe, maar het gegeven dat er grof misbruik van wordt gemaakt. Zoals altijd komt het neer op handhaving. Aanpakken die hap.
Maar. Dat je niet gaat werken OMDAT er niets passends is, dat kan ik maar moeilijk begrijpen. Dat je vindt dat je recht hebt op een uitkering, terwijl je best je handen uit de mouwen kunt steken bevindt zich nogal ver van m ijn belevingswereld. Ik zie het eerlijk gezegd als een vorm van solidariteit: ik zorg dat ik in ruil voor gratis geld doe wat ik kan doen.
Zoals hierboven casuïstiek bedreven wordt, zal ik dat dan ook even doen. Ik ben denk ik naar verhouding hoog opgeleid (gepromoveerd). Tussen mijn aioschap en mijn huidige baan in was ik (heerlijk) vuilnisman. Dat staat uitstekend op mijn CV, _nog altijd_ – maar je moet het wel even contextualiseren in je brief.
Nu is vuilnisman misschien wel het meest nuttige beroep ter wereld, dus ik voelde geen moment dat ik zinloos bezig was.
Linkjes naar de praktijken van Amazon en Zalando in Duitsland (recent nog een waanlink) hadden niet misstaan om een idee te geven van waar dit beleid toe leidt.
Een vierde bezwaar is het subsidieren van de winst van private ondernemingen door belastinggeld.
Ook de arbeidsomstandigheden en rechten zijn een groot punt. Als je een behoorlijk contract hebt kun je (op z’n minst in theorie) nog wel aanspraak maken op zaken als vakantiedagen, zorgverlof, recht om een arts te bezoeken en daar vrij voor te krijgen, voorwaarden voor veilige en gezonde arbeid. Als uitkeringsgerechtigde in gedwongen arbeid ben je daarin vogelvrij. Ook dat blijkt duidelijk uit het zwartboek.
@4: “het probleem is dus niet het principe, maar dat er grof misbruik van wordt gemaakt”
Blijkbaar is de wet te vaag omschreven en ontbreekt een onafhankelijke toetsende instantie met voldoende mogelijkheden.
Alleen roepen “handhaving” is te simpel.
– “vorm van solidariteit”
Voor wie voor een werkgever die er nog goedkopere breed inzetbare werkers bij krijgt?
Voor de gemeente om hun tekort aan te vullen?
…
@1 google eens op ‘werkleerbedrijf eindhoven’
@4: misschien ook het zwartboek zelf even doorlezen. De meeste mensen hebben geen moeite met het doen van voorhandenzijnde arbeid… maar wel met het feit dat ze normaal werk doen voor een niet-normaal bedrag, zonder rechten en onder grote dwang. Een deel komt in werk dat eerst door WSW’ers gedaan werd, die nu hun werk zijn kwijt geraakt. En bestaande kwaliteiten mogen niet benut worden, terwijl ze zelfs geen tijd krijgen voor sollicitaties. Daardoor heeft het beleid een concrete negatieve invloed op de kans op beter werk.
Dat zijn nogal kwalijke zaken.
@1
Rechtszaken aanspannen lijk mij effectiever dan zwartboeken. Volgend jaar zijn er lokale verkiezingen, dus nu de locale partijen lastig vallen helpt ook, zij het van korte duur.
@2: Dat gat was er anders ook, want dan was je gedurende dezelfde periode werkloos.
@4:
Ik denk dat niemand dat gemakkelijk te begrijpen vindt, maar daar gaat dit artikel helemaal niet over (dat lijkt dus een stropop). Dit artikel gaat over het misbruiken van uitkeringen en uitkeringsgerechtigden door werkgevers en overheid, niet over het misbruik, dat een deel van de uitkeringstrekkers ook maakt.
Ik schreef hier vijf jaar geleden al iets over, en toen werd ook al aan de bel getrokken (door de SP). Er is dus niets veranderd.
@14: in de jaren dertig van de vorige eeuw noemden we het werkverschaffing, maar zo mogen we dat niet meer noemen, want werkverschaffing heeft zo een negatieve klank gekregen.
@11: zeker. Het lijkt me echt geweldig als alle mensen die op deze manier te werk zijn gesteld met een goede advocaat het ‘vermoeden van een arbeidsverhouding’ hard kunnen maken en met terugwerkende kracht in elk geval het minimumloon kunnen ontvangen. Dat zou heel effectief de nek omdraaien van dit soort trucs.
Het zwartboek vind ik ook niet sterk, eea kan stukken beter worden onderbouwd met een aantal concrete cijfers (weer een mooie wob-taak, waarvan ik trouwens vind dat de vakbond die eigenlijk uit zou moeten voeren.)
@15: Dat werd toenertijd ook gezien als uitbuiting.
@17: inderdaad. Dat bedoel ik. Melkertbanen en alle andere goedbedoelde experimenten zijn ook allemaal misbruikt door de werkgevers, en de mensen, die in die banen zitten of zaten, zijn werkwilligen (en juist niet degenen, die niet willen werken).
@18: Melkertbanen werden betaald met minimumloon (of net ietsje meer). En ze waren vrijwillig. Dus het was geen uitbuiting van de werknemers.
Wel was het natuurlijk erg goedkoop voor de werkgever om zo iemand in dienst te hebben. Aangezien veel van de werkgevers toch (semi)-overheid waren als scholen en zorginstellingen, is het verder vooral een verstzak-broekzak operatie.
@15: Met de werkverschaffing werden grote, mooie en nuttige projecten uitgevoerd.
De mensen gingen geen arbeiders overbodig maken.
En wat denk je over mensen met een PGB die via een dagbestedings stichting, gewoon op karwei gestuurd worden, voor een tarief van € 35 per uur.
Dat is pas geld verdienen, want die deelnemers brengen ook nog eens ongeveer €50 per dagdeel mee.
@15:
“Koloniën van weldadigheid” klinkt wel zo aardig.
Voor wat informatie zie:
http://nl.wikipedia.org/wiki/Maatschappij_van_Weldadigheid
Goed artikel!
En toch gaat het door door door…
Want acties zoals verplicht werken in de sociale werkplaats worden vaak georganiseerd vanuit organisaties die buiten of boven de gemeenten bestaan – dus waar geen democratisch toezicht op is vanuit gemeenteraden of belangenorganisaties. Ook wordt er als credo ‘belangen werkgevers’ gebruikt. Niets meer over doelen die te maken zouden hebben met belangen van de (potentiële) werknemer.
Als bijstand geen bijstand meer is (voedselbanken) dan is vrijwilligerswerk ook geen vrijwilligerswerk .
@19: Of iemand uitgebuit wordt, wordt niet bepaald door de vraag of iemand daar vrijwillig aan mee werkt. Als banen worden verdrongen en de gemeenschap mee moet betalen aan een baan, buiten de werkgevers die situatie uit.
@20: dat vonden de Duitsers van de Arbeitseinsatz ook.
De FNV is ook boos geworden.
Niet aan inzet voor de sociaal zwakkeren, maar omdat het tot verdringing leidt van ‘normale’ banen.
Zelfs een redelijk conservatief figuur in mijn buurt zegt al, vanwege een kleindochter die dit mee moet maken, dat er binnen tien jaar revolutie komt. Opstand. Kikker in het opwarmend water.