Wanneer een school niet meer de naam wil dragen van ‘de Slachter van Banda’

Veel ophef dinsdag op sociale media en woensdag in De Telegraaf over de aankondiging van de Amsterdamse J.P. Coenschool om van naam te willen veranderen. Er wordt gesproken over een ‘beeldenstorm’ en ‘geschiedvervalsing’. Is dat zo?, vraagt Ewoud Butter zich af.

Het begon met een artikel op de website Napnieuws.nl waarin directrice Sylvie van den Akker liet weten dat de Amsterdamse J.P. Coenschool in de Indische Buurt haar naam gaat veranderen.

Kritiek op de naam kwam de afgelopen tijd eerst van ouders en later ook van leerkrachten, vertelt Van den Akker. Het hele team staat achter de naamverandering.

Aan De Telegraaf liet Van den Akker weten dat een andere reden is dat de school de ‘eerste Unesco-school’ is in Amsterdam. ‘We vinden dat Coen daar niet bij past. (…) Hij heeft natuurlijk veel mensen vermoord. Daar voelen wij ons niet meer senang bij.’

Jan Pieterszoon Coen was de vierde gouverneur-generaal van Oost-Indië en wordt vaak gezien als de grondlegger van de Nederlandse heerschappij in de Indische archipel. Hij stichtte de handelspost Batavia, het latere Jakarta. J.P. Coen staat ook bekend als ‘De Slachter van Banda’. Historiek schrijft hierover:

In 1621 trad Coen hard op tegen de Bandanezen die onder druk van de Engelsen hun specerijen-contract niet nakwamen. Hij reisde met een grote vloot naar de Banda-eilanden. Hoewel de bevolking vluchtte ontkwamen slechts weinigen. Naar schatting overleefden slechts zeshonderd van de 15.000 Bandanezen de aanval. Bekend is dat de VOC tijdens deze volkerenmoord Japanse samoerai-beulen die in dienst waren van de VOC, opdracht gaven tientallen dorpshoofden te onthoofden. Jan Pieterszoon Coen, die het monopolie op de handel in nootmuskaatnoten en foelie veilig had gesteld, kreeg door deze gebeurtenis de bijnaam: Slachter van Banda.

Coen stuurde slaven naar de vanwege de slachtpartij vrijwel lege Banda-eilanden. Zij moesten de nootmuskaatbomen verzorgen. Het land werd verdeeld onder Nederlanders die de plantages als perkeniers beheerden.

De laatste jaren is er meer discussie ontstaan over het eren van ‘helden’ uit het koloniaal verleden. Sommigen pleiten voor het weghalen van standbeelden, anderen voor het plaatsen van kritische teksten bij deze beelden. DENK pleitte in 2016 voor naamseverandering van de Coentunnel in Amsterdam

Paniek

Ophef dinsdag op sociale media. Voornamelijk conservatief Nederland sprak er ‘schande’ van. De Telegraaf liet woensdag twee historici aan het woord die het ‘absurd’ vinden en spreken van het ‘herschrijven van onze geschiedenis’.

Telegraafcolumnist Wierd Duk schrijft over “een nieuwe beeldenstorm”. Hij verwijst hierbij niet alleen naar het bericht van de J.P. Coenschool, maar ook naar de verwijdering uit het Mauritshuis van een kunststof borstbeeld van Johan Maurits, die betrokken was bij slavenhandel. Activisten die oproepen tot het verwijderen van namen en beeltenissen – en de bestuurders die aan die eis gevolg geven – treden daarmee volgens Duk actief in onze nationale geschiedschrijving. Duk:

Vanuit hun eigentijdse morele referentiekader beoordelen zij het handelen van historische personages en plakken hen de etiketten ’goed’ of ’fout’ op.

en:

Wie toegeeft aan deze vorm van onverdraagzaamheid begeeft zich op een hellend vlak. Niet alleen dreigen essentiële sporen uit ons verleden te worden gewist, ook politiseren die activisten daarmee de Nederlandse geschiedenis. Met als gevaar dat weer andere historische figuren onder verdenking komen te staan, wanneer een nieuwe politieke wind gaat waaien.

Misschien even terug naar de nuchtere feiten? Er is geen sprake van een beeldenstorm, bijna alle beelden staan in Nederland nog op hun sokkel. Het Mauritshuis heet nog steeds het Mauritshuis en heeft inderdaad een beeld van Johan Maurits uit de foyer verwijderd. Het gaat overigens niet om een historisch origineel beeld, maar een replica uit 1986. Het Mauritshuis geeft hier de volgende reden voor op: ‘op deze locatie ontbrak de mogelijkheid het beeld in de juiste context te plaatsen’. Maar, geen paniek: de beeltenis van Johan Maurits is daarmee niet uit het museuem verdwenen. Er staat nog steeds een terracotta beeld en er hangt een portret van Jan de Baen.

Dat de J.P. Coenschool van naam verandert is op zich niet bijzonder. Scholen veranderen om uiteenlopende redenen wel vaker van naam.  Wanneer ouders en docenten het niet prettig vinden verbonden te zijn aan een school die vernoemd is naar iemand die bijna de gehele bevolking van Banda afslachtte, dan lijkt me dat dat hun goed recht. Dan is er nog niet sprake van een beeldenstorm en ook niet van geschiedvervalsing. Er verandert een school van naam. Dat is alles.

Naamsverandering is nog geen verwijdering uit de geschiedenis

En beste Wierd, hoe wij naar onze historie kijken is altijd gepolitiseerd en bovendien aan verandering onderhevig door voortschrijdend inzicht. We hebben het in Nederland lang gehad over de “politionele acties” in Indonesië, terwijl de rest van de wereld het toch echt direct als een (koloniale) oorlog zag.

Het is niet erg wanneer “historische figuren onder verdenking komen te staan”. Onze blik op de geschiedenis is niet statisch, maar aan verandering onderhevig. Gelukkig maar, daarom denken we nu anders over bijvoorbeeld slavernij, vrouwenrechten, homorechten, antisemitisme en tal van mensenrechten dan pakweg honderd jaar geleden. Het is goed om historische figuren in hun historische context te begrijpen, maar het is evenzeer goed dat met de kennis van nu te doen.

Door een naamsverandering wordt de geschiedenis niet herschreven. Toen de Amsterdamse Stalinlaan in Vrijheidslaan veranderde, leidde dat niet tot het vergeten van Stalin. Ook het veranderen van de naam van de Euterpestraat, waar tijdens de Tweede Wereldoorlog de Sicherheitsdienst was gevestigd, in de Gerrit van der Veenstraat (verzetsheld), leidde niet tot het vergeten van de geschiedenis. Integendeel in dit geval.

Die beelden kunnen wat mij betreft blijven staan, maar de begeleidende tekst zal in de loop der jaren daarom aangevuld worden of veranderen. Dat is geen geschiedvervalsing. Integendeel. Misschien wordt het soms wel tijd voor nieuwe beelden voor historische figuren die tegen de tijdgeest ingingen en pas (veel) later om hun moed, kennis of inzichten werden gewaardeerd.

Het beste blijft goed en kritisch geschiedenisonderwijs met aandacht voor alle mooie en alle duistere kanten van ons verleden. Met aandacht voor de helden en de schurken en voor de context om het handelen van deze historische figuren te duiden, maar ook met gebruikmaking van hedendaagse inzichten.


Dit artikel verscheen eerder op Republiek Allochtonië

Reacties (27)

#1 KJH

Een school mag zijn naam veranderen omdat het dinsdag is, of omdat de school de ‘Margrietschool’ heet en de directeur allergisch is voor bloemen die wit en geel zijn. Laten we geen niet-ter-zake-doende crisis uitlokken over de hoofden van kleine kinderen, lijkt me. Goed, ik ben dan ook al bijna bejaard, maar mijn basisschool heeft ook al twee naamsveranderingen ondergaan. Mensen die daaraan een trauma overhouden, moeten zich afvragen of ze wel tegen het leven kunnen.

  • Volgende discussie
#2 Bismarck

Gezien zijn bijnaam, was Coen bij leven ook al niet geheel onomstreden. Het lijkt me dus eerder dat er een stukje geschiedsvervalsing (niet geheel terechte heldenverering) ongedaan wordt gemaakt, dat wellicht in het verleden is ontstaan door het eigentijdse morele referentiekader van destijds.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Grimmm

Coen was wel heel lang geleden… moeten we niet wat recenter beginnen ? Met Churchill bijvoorbeeld, gaf toch de opdracht tot de verwoesting van Dresden. 35.000 burgerslachtoffers in een paar uur, daar is de slachter van Banda klein bier bij. De Churchilllaan in Amsterdam wordt dan bijvoorbeeld de Gloria Wekkerlaan, klinkt best leuk :)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Folkward

Vanuit hun eigentijdse morele referentiekader beoordelen zij het handelen van historische personages en plakken hen de etiketten ’goed’ of ’fout’ op.

Het is voor een groot gedeelte van de geschiedenis het geval geweest dat het verleden door eigentijds ogen werd gezien. Wierd Duks geweeklaag dat ‘de geschiedenis’ nu geweld aan wordt gedaan omdat J.P. Coen niet meer bezongen wordt is dom en oppervlakkig. De ‘geschiedenis’ die hij voor ogen staat is net zozeer gemaakt door mensen met morele referentiekaders.

Het is op nog een manier dom en oppervlakkig: Wierd Duk zit duidelijk in het hoekje van mensen die het cultuurrelativisme en de multiculturele tolerantie van na de oorlog verafschuwen. Dat was echter een tijd dat morele referentiekaders niet of nauwelijks aanwezig waren, maar geschiedenis en de wereld sec werden geïnterpreteerd, pragmatisch en feitelijk. Dat alles moest de deur uit -onder andere omdat het volgens die gedachtegang zelfhaat, oikofobie, weg-met-ons-instelling e.d. opwekte. Daarmee is ook alles wat door cultuurrelativisme was aangeraakt weer in een morele strijd getrokken geworden: feiten, geschiedenis, nieuws. Dom, dom, dom, Duk…

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 analist

@3: Met Churchill bijvoorbeeld, gaf toch de opdracht tot de verwoesting van Dresden. 35.000 burgerslachtoffers in een paar uur,

was je er dit jaar weer bij?
http://www.dw.com/en/neo-nazis-rally-in-dresden-ahead-of-war-anniversary/a-37514776

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Bismarck

@5: Naja, Churchill is ook om andere redenen niet echt iemand om te zeer op te hemelen. Denk oa. aan de door hem geïnstingeerde Dardanellencampagne in de 1e wereldoorlog, met meer dan 300.000 Entente doden en gewonden tot gevolg, of zijn mening over het gebruik van mosterdgas tegen Koerden. Verder doet het feit dat neonazi’s het herdenken niets af aan de oorlogsmisdaad die dat bombardement was.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Christian Jongeneel

@3 @5 Er zijn betere redenen om van Churchill af te willen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 børkbørkbørk

O ja, een stukje over JP Coen ontaardt meteen in een wedstrijd wie de heiligste verontwaardiging kan tonen over het enige Westerse icoon dat zo’n beetje iets betekend heeft voor de vrijheid in Europa. Met zulke vrienden heeft links geen vijanden nodig.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 okto

@3, @5, @7: En niet te vergeten die leuke plannen die Churchill had om met anthraxbommen te gaan gooien.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Christian Jongeneel

@8 Ik denk niet dat iemand Churchills verdiensten tijdens WW II in twijfel wil trekken. Maar de vraag is wel in hoeverre je op iemands duistere kanten leidend moet laten zijn bij het beoordelen van het geheel. Dat is wat nu met Coen gebeurt. De narratief kan zomaar omslaan. Het zou Churchill over honderd jaar of zo, als de wereldoorlog geen directe relevantie meer heeft, ook zomaar kunnen overkomen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 Bismarck

@10: Ik wil dat wel. Zijn positieve bijdrage is ook gewoon overdreven. #8 geeft daar een mooi staaltje van weg. En wat #8 betreft, je hoeft helemaal niet links te zijn om je een beetje te schamen over hoezeer je je tijdens je jeugd hebt laten voorliegen over de deugden van Churchill. Om niet te zeggen, ongeacht je politieke kleur moet je een behoorlijke plaat voor je kop hebben als je je mening over Churchill niet bijstelt als je je wat meer over hem inleest.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Lutine

Ik vind de discussie over Jan Pieterszoon Coen een waardevolle discussie. Het legt zo mooi de twee kanten van onze samenleving bloot. Plat-rechts strijdt onder aanvoering van de Telegraaf voor het in stand houden van de mythe “Jan Pieterszoon Coen”. De rest van Nederland weet óf beter of gaat zich er nu juist wat in verdiepen.

Laat dat standbeeld in Hoorn ook maar staan. Zonder dat er ook maar een millimeter wordt veranderd aan dat standbeeld zal hij veranderen van een volksheld in de slachter van Banda. Ik als moderne mens hoef Jan Pieterszoon Coen niet te veroordelen. Dat gelul over de “waarden en normen van toen” lap ik aan mijn laars.
Ook in de gouden (grauwe) eeuw was onthoofden geen normale praktijk.

Jan Pieterszoon Coen had prima kunnen functioneren in het reeds ter ziele gegane kalifaat. U weet wel, dat kalifaat waar plat rechts zo tegen te keer ging. (terecht uiteraard) Maar zoals we weten is plat rechts nogal van de selectieve verontwaardiging. Dat bewijst deze kwestie maar weer eens.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 Lennart

@12:
“Laat dat standbeeld in Hoorn ook maar staan.”

Laten we even heel duidelijk stellen dat er, volgens mij, helemaal niemand is die standbeelden wil weghalen. De Telegraaf probeert dat frame nu als een soort werkelijkheid te introduceren; vandaar hun misleidende term “beeldenstorm”. Maar in de echte wereld heb ik nog eigenlijk nauwelijks mensen gezien die in Nederland standbeelden willen weghalen. De Telegraaf is, zoals gebruikelijk, weer bezig met massamisleiding.

Een school of straat is natuurlijk wat anders. Als je een school of straat naar iemand noemt, dan doe je dat omdat die persoon inspirerend is. Als later blijkt, dat de persoon in kwestie toch wel hele vervelende dingen heeft gedaan, dan lijkt het me logisch om de naam te veranderen. Stel bijvoorbeeld, Wageningen zou, nog voor de moord op Fortuyn, een Folkert van der G. straat hebben aangelegd, omdat Folkert zulke goede dingen deed voor dierenwelzijn. Zouden onze rechtse vrienden dan vinden dat die straat, na de moord, gewoon dezelfde naam zou moeten houden ?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 Grimmm

@13: Ik heb het stuk in de telegraaf niet gelezen maar ik vermoed dat dat te maken heeft met de buste van Johan Maurits die uit de vestibule van het Mauritshuis is verwijderd. Omdat Maurits iets met de slavernij te doen zou hebben gehad, kennelijk.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 Lennart

@14: Ja, dat bedoel ik. Er is helemaal geen beeldenstorm. Het Mauritshuis wilde de historische feiten gewoon op een veel betere manier laten zien.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 KJH

@12:

Plat-rechts strijdt onder aanvoering van de Telegraaf voor het in stand houden van de mythe “Jan Pieterszoon Coen”. De rest van Nederland weet óf beter of gaat zich er nu juist wat in verdiepen.

Hm. Er is geen ‘de rest van Nederland’. Er zijn namelijk ook mensen die vinden dat anderen zich over minder dingen druk zouden moeten maken. En er is natuurlijk ook hysterisch-links dat nu al weer op zoek is naar de volgende historische onrechtvaardigheid om met stevige symboolpolitiek recht te zetten.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 JANC

@16: Maar men maakt zich niet druk, men heeft overlegd en gemeend de naam van de school te moeten wijzigen. Daar is vervolgens druk over gedaan door mensen met een bepaald signatuur. De symboolpolitiek is dan ook gevoerd door de andere kant van het politische spectrum.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 Janos

@17 De hysterie ook.

Maar het past prima in het straatje van populistisch (extreem)rechts. Demoniseren, en dan huilen dat JIJ gedemoniseerd wordt. Schelden, en dan klagen dat JIJ uitgescholden wordt. Mensen hun vrijheid van spreken inperken, en klagen dat JOUW vrijheid van spreken wordt ingeperkt. En: hysterisch doen, en dan andere beschuldigen van hysterie.

Een beetje de kleuterschoolstrategie, maar hee, genoeg simpele zielen vallen er blijkbaar voor. Of kunnen er mee leven, zo lang iemand maar “zegt waar het op staat”. Ofzo.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#19 Lutine

@13
https://nos.nl/artikel/2139557-actiegroep-bekladt-voc-monumenten-in-hoorn.html

Ik zal niet zeggen dat het breed gedragen wordt. Maar het is een feit dat er in Hoorn een standbeeld staat voor een massa moordenaar en dat niet iedereen het daar mee eens is.

Scholen hebben weer autonomie op het gebied van naamgeving lijkt mij. In feite zou er ook een Anton Mussert school kunnen bestaan. Die man is wellicht braver geweest dan Jan Pietersz. Coen, in de zin van minder doden op zijn geweten. En je moet Anton Mussert ook beoordelen naar de maatstaven van die tijd en dat waren nu eenmaal nazi-maatstaven. (Aldus de plat-rechtse redenering, die best in de Telegraaf past.)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#20 Lennart

@16:
“En er is natuurlijk ook hysterisch-links …”

Waar dan ? Tot nu toe zie ik aan de linkerkant van het politieke spectrum vooral mensen die vinden dat standbeelden moeten blijven staan.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#21 Lutine

@16

Er was een school die hun naam niet langer aan een massa moordenaar wilde verbinden. En tóen kwam plat rechts in actie, díe maakten zich druk.

De rest maakt zich niet druk. Jan Pietersz. Coen is toch al dood en kan niet meer bestraft worden. En de nabestaanden van de nabestaanden zijn ook al lang al dood. Voltooid verleden tijd dus.

Wat resteert is nationalistisch gepeupel die zich vast klampt aan een massa moordenaar. En dat zie ik met genoegen aan. Daarom ben ik niet zo’n fanatieke voorstander van het verwijderen van standbeelden. Zo af en toe een relletje op de voorpagina volstaat om zo her en der wat historisch besef te creeren.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#22 KJH

@17: Als je mijn eerste postje gelezen had, dan had je geweten dat het mij geen lor kan schelen als een basisschool haar naam wil wijzigen. De reactie van de school is niet hysterisch – de ‘aanjagers van het debat’ zijn dat.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#23 Lennart

@22: Maar wat is er dan zo hysterisch, volgens jou ? Het enige dat die aanjagers doen is ons wijzen op historische feiten. Waarom is dat zo’n probleem voor jou ?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#24 beugwant

Hoe zou die Coen in Hoorn een muilkorf staan?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#25 KJH

@20: Zoals die mensen uit het linkje in @19? Of de mensen die actie voerden tegen een film over De Ruyter?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#26 KJH

@21:

Er was een school die hun naam niet langer aan een massa moordenaar wilde verbinden. En tóen kwam plat rechts in actie, díe maakten zich druk.

Precies. En voor dit hele akkefietje had hysterisch-links ervoor gezorgd dat het wijzigen van de naam van je school / tunnel überhaupt een ding was.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#27 Lennart

@26: Dus dat mensen zich verzetten tegen het vereren van massamoordenaars noem jij hysterisch ? Ok, dan weten we dat ook weer …

  • Vorige discussie