Er is wat reuring ontstaan over een interview dat Femke Halsema heeft gegeven in De Pers. Zoals meestal de laatste tijd wanneer er reuring ontstaat, ging het over de islam. Halsema zei “natuurlijk is de islam een probleem” en hoewel uit de context bleek dat dit over de sociologische constructie islam ging en niet over het metafysische systeem islam, was het toch goed voor de nodige blog- en opiniepaginavulling. Maar goed, storm, glas water en ze heeft het ook allemaal nader toegelicht.
Wat mij echter vooral stoorde als (passief) GL-lid was een uitspraak die te maken heeft met het hoofdonderwerp van het interview: het feit dat Halsema meerdere verkiezingen achter elkaar heeft verloren. De partij staat nu weliswaar op winst dankzij de desintegratie van de PvdA en in mindere mate de SP, maar die zetels gaan vooral naar D66. Halsema zegt daarover:
“Wij weten uit onderzoek dat het aantal mensen dat overweegt op GroenLinks te stemmen kan oplopen tot vijfentwintig zetels. Maar wij hebben scherpe standpunten over veel thema?s en daar stoot je mensen onvermijdelijk mee af. Die keuze maken wij bewust. Wij zijn een voorhoedebeweging.”
Wat is dat gemiep over ‘potentieel vijfentwintig zetels’ en ‘voorhoedebeweging’? Als je zo denkt, wordt het natuurlijk nooit wat met GroenLinks. Ik zie mij daarom als lid toch genoodzaakt mevrouw Halsema hier even te corrigeren: potentieel kan GroenLinks 150 zetels halen (net als alle andere partijen) en GroenLinks is een partij voor ‘de gewone man’. Sterker nog, waar andere partijen zeggen op te komen voor de ‘gewone man’ in Nederland, daar komt GroenLinks op voor ‘de gewone man en vrouw’ in én buiten Nederland.
Wat Halsema hier laat zien, is dat ze gevangen zit in het huidige Overton window. Meneer Overton bedoelt met dit ‘raam’ het deel van alle mogelijke opties dat door het grote publiek als aanvaardbaar wordt beschouwd. Dit raam kan flink verschuiven. In de ‘kritiese’ periode van eind jaren zestig, begin jaren zeventig schoof het een heel stuk naar links, momenteel is het door achtereenvolgens Bolkestein, Fortuyn, Verdonk en Wilders heel erg naar rechts geschoven. Stoffig liberale instituties als het NRC en De Groene Amsterdammer die niet snel reageerden op dit schuiven, bevinden zich daardoor nu tot hun eigen verbazing aan de progressieve kant van het spectrum, terwijl de meer op de tijdsgeest inspelende Volkskrant anno 2009 inmiddels rechtser is dan De Telegraaf in 1989 was.
De manier waarop het raam verschuift is eigenlijk heel erg simpel en algemeen bekend: iemand zet retorisch zwaarder in dan het doel dat hij eigenlijk wil bereiken, maar dat momenteel als onaanvaardbaar wordt beschouwd. Het te bereiken doel klinkt nu ineens niet meer zo extreem en komt binnen het Overton window te liggen. Halsema geeft daar zelf een mooi voorbeeld van: de Partij voor de Dieren die het verbod op een vissenkom eist. Dat vindt iedereen belachelijk. Maar hierdoor gaan mensen wel anders over dierenrechten nadenken en worden voorstellen van bijvoorbeeld GroenLinks die eerst nog als ‘geitenwollensokken-utopisme’ werden afgedaan ineens politiek haalbaar. Een ander goed voorbeeld zijn de VS. Daar is de Republikeinse Partij steeds verder naar autoritair rechts geschoven, tot op het punt waar enkele belangrijke partijbonzen martelen als aanvaardbaar bepleiten. De Democraten schoven mee, zodat de ‘linkse’ Obama nu op veel punten rechtser is dan Nixon.
Er zitten uiteraard de nodige haken en ogen aan dit simpele model, maar wat duidelijk is dat als je met je pootjes omhoog de huidige positie van het Overton window accepteert, zoals Halsema doet, je reddeloos verloren bent. Dan blijf je inderdaad maar een klein percentage kiezers aanspreken, omdat je ideeën op de randen van het raam liggen. GroenLinks als voorhoedepartij is gedoemd een achterhoedegevecht te leveren.
Reacties (16)
Goed punt; links in Nederland is zich te weinig bewust van dit fenomeen. Ook nuance moet soms fel verdedigd worden.
Overigens is links in de VS er zeker wel in geslaagd om het midden weer meer naar links te trekken, door overtuigend twee verkiezingen te winnen. Het mediane congreslid is nu progressiever dan onder Bush. Er zitten grenzen aan hoe ver je het overton window kan oprekken, zoals de republikeinen laten zien. Die strijd is overigens nog niet gestreden.
Eh… wat zou Halsema dan moeten doen? Wat meer ‘rechtse’ praat rondstrooien? Of meer ‘rechtse retoriek’ bezigen?
@2: Dezelfde retoriek als rechts, maar dan over links. Dus zeggen dat GroenLinks een partij is die wel oplossingen heeft en niet vasthoudt aan de status quo, dat GL voor iedereen is en hard inzetten op linkse punten die misschien op korte termijn onhaalbaar zijn, maar die wel het debat bepalen. Je kan denken aan “Verbod op sportauto’s met een motorinhoud van meer dan 2.5 L”, “Nederland in de top 5 van Europese landen die het meest in onderwijs investeren”, “Verbod op salarissen die meer dan 10x zo hoog als die van de gemiddelde werknemer zijn.”
In ieder geval nooit conformeren aan wat nu haalbaar lijkt.
Hè, en ik was nog wel zo blij, dat er nog partijen zijn, die zich aan het populisme probeerden te onttrekken.
@Pedro: daar ben ik op zich ook blij mee, alleen de denkfout is dat dit betekent dat je overal en altijd genuanceerd moet opstellen. Soms moet je je genuanceerde standpunt uitvergroten, soms moet je stevig inhakken op een populistisch standpunt (ook al is het allemaal genuanceerd.
De democraten hebben niet nagelaten hard in te hakken op Bush en de Republikeinen (en terecht), en daarmee hebben ze ruimte voor zichzelf gecreeëerd. Daarin kan je genuanceerd zijn. Maar als de keus is: of hervorming van de gezondheidszorg (hoe halfhartig ook), of niet, dan moet er gehakt worden.
@5: het probleem daarmee is, dat het genuanceerde standpunt ondergesneeuwd kan raken en onrealistische verwachtingen gevoed worden. Stemmers, gewonnen met links populisme, stemmen een volgende keer even gemakkelijk rechts populistisch, en v.v.
Imho verschuift het denkraam van het grootste deel van de bevolking helemaal niet zo veel.
Awel, het is aan een kant jammer dat de regering niet dit jaar nog met fikse bezuinigingen begint. Daar ligt een goede kans voor GL.
Maar goed, kijkend naar de geschiedenis van Nederland heeft alles wat links heet te zijn zelden voldoende macht gehad. Dat zie ik, welke middelen je ook inzet, niet zo gauw veranderen.
Dit is denk ik slechts één probleem van Groenlinks. Ik vind groenlinks in hun toon veel te soft en teveel weg van de werkelijkheid.
Neem bijvoorbeeld het nogal rare standpunt omtrent het verhogen van de AOW-leeftijd naar 67 jaar waarbij ze voor het gemak mantelzorgers, werkende moeders en vrijwilligerswerk afschrijven als géén werk.
Of de jongerenpartij die ervoor pleit om de enige solidariteit tussen werknemers die er is af te schaffen.
Gelijkertijd wil Groenlinks ook niet echt doorzetten met hun maatschappelijke analyse. De reactie van Femke Halsema in haar boek op het asociale ikke-ikke-cultuur is nog meer ikke-ikke-cultuur. Dat laat wel zien dat de partij nog steeds een beetje verankerd zit in de jaren ’60!
Volgens mij constateert Halsema heel simpel wat nu de realiteit is. Als iedereen die enigszins serieus overweegt GroenLinks te stemmen dat ook doet heb je zo’n 25 zetels te pakken.
Wat Halsema vervolgens zegt geeft juist aan dat ze niet in dat venster gevangen zit. Ze trekt zich niet zoveel aan van of iets zetels oplevert of niet maar draagt de idealen van de partij uit. Daarmee trekt ze, gezien de uiterst linkse positie van GroenLinks, aan het Overton window, waardoor het hopelijk naar links gaat opschuiven.
Het hele idee van dat Overton window is immers dat je door extreme onacceptabele meningen het venster verschuift, omdat minder radicale voorstellen dan acceptabel worden.
@sjaak: Kun je je beweringen staven?
Wat betreft de AOW lees ik dat GL de leeftijd flexibel wil zetten op 40 jaar gewerkt. Vrijwilligerswerk valt bij GL wel degelijk onder arbeidsparticipatie. En van je bewering over DWARS kon ik al helemaal niks terugvinden.
@pedro: Scherp en als het moet ook hard is niet hetzelfde als populistisch. Denk aan de ouderwetse socialistische intellectueel die keihard kon uithalen naar hebzucht en onderdrukking. Daar bestaat eigenlijk geen moderne variant van. Zeker niet in Nederland. Misschien komt Barney Frank in de VS nog het dichtst in de buurt.
@michel: Halsema constateert een realiteit die ze zelf mee heeft helpen creëren door de reactieve houding van GL. Het is hier al eerder opgemerkt: Halsema is sterk in het debat als er iets gezegd wordt dat haar niet bevalt. Wat GL onder haar leiding echter totaal niet gelukt is, is om onderwerpen op de agenda te krijgen. Zelfs de klimaatproblematiek, die in Nederland toch nog veel meer dan in andere landen zou moeten spelen, staat vooral op de agenda dankzij een Amerikaan, Al Gore.
@11:
Dat ben ik met je eens. Mijn bezwaren richten zich tegen het gevaar van ongenuanceerdheid.
Als je genuanceerd bent, is het moeilijker om scherp en hard te zijn. Een extreem standpunt innemen om een ander standpunt aanvaardbaarder te maken is zonder uitleg, waarom dat extreme standpunt ingenomen wordt, ongenuanceerd, maar met de uitleg niet scherp en hard. Bovendien wordt je dan later afgerekend op de extreme standpunten, en niet op het doel, dat je wilde bereiken. Wilders wordt ook gevolgd vanwege en afgerekend op zijn ongenuanceerde anti-islam uitspraken en niet op zijn latere nuanceringen, dat hij het slechts over de uitwassen van een geloof heeft. Ook de media wijden immers de gehele voorpagina (of een heel tv programma) aan je ongenuanceerde uitspraak en geven je latere nuancering een klein hoekje op pagina 15, net onder de contactadvertenties (of we horen er helemaal niets meer van).
@11b: in landen, waar de milieuproblematiek nog meer zou moeten spelen dan bij ons, is Al Gore de milieugoeroe, en valt die eer ook niet te beurt aan de leider van een oppositionele minderheid. Als Halsema bij ons wel die status had gekregen, zou dat dus een ongeëvenaarde prestatie zijn geweest.
@12: Als je genuanceerd bent, is het moeilijker om scherp en hard te zijn.
Maar je hoeft niet overal over genuanceerd te zijn. Sommige zijn ongenuanceerd. Dat is de fout die GL maakt: genuanceerd zijn over dingen waar ze niet genuanceerd over moeten zijn.
@12: over onbelangrijke onderwerpen hoef je niet genuanceerd te zijn. Maar ik dacht, dat we het hadden over zaken, die we wel belangrijk vinden. Over doelen die we willen bereiken. Waar we na het bereiken van het doel graag nog over mee praten en niet als een extremist aan de kant worden geschoven.
Op zich geeft dit wel een mogelijk goed gebruik van ongenuanceerdheid aan: als je jezelf voor het grotere doel op wil offeren.
@pedro: Ook of zelfs *juist* bij belangrijke zaken is het soms belangrijk ongenuanceerd te zijn. Neem klimaatverandering. Ontkenners moet je niet tolereren. Even plat stoomwalsen met een ton feiten en aftoppen met fijne ad hominem over dat ontkennen net zoiets is als geloven dat de aarde plat is.
@15: plat stoomwalsen met feiten is heel genuanceerd. Zonder feiten is het ongenuanceerd.