ACHTERGROND - Soms hangt de geschiedenis van de grote verbanden aan elkaar. Zo werd het laatste islamitische bolwerk in Spanje – Granada – ingenomen in 1492. In de jaren daarna kregen moslims in Spanje het steeds moeilijker en ze werden op een gegeven moment zelfs gedwongen bekeerd. Althans: ze werden geforceerd gedoopt en vanaf dat moment beschouwd als christenen. Elk zichtbaar teken van islamitisch gedrag werd beschouwd als ketterij en als zodanig strafrechtelijk behandeld.
Moslims moesten hun geloof dus clandestien uitoefenen en dat lukte een aantal jaren. Religieuze literatuur werd onder deze crypto-moslims verspreid in vroeg-Spaans, dat geschreven werd in Arabisch schrift. De Inquisitie zag de boeken aan voor korans en heeft waarschijnlijk nooit beseft wat er echt aan de hand was.
Maar toch hadden de autoriteiten argwaan en in 1609 besloot het bevoegd gezag om alle Morisco’s – de aanduiding voor formeel tot het christendom bekeerde moslims – alsnog te verbannen. Christen of niet: ze moesten collectief het land uit. Die operatie is geslaagd en sindsdien is Spanje volledig christelijk. Joden waren al eerder het land uit gejaagd.
Het besluit om alle Morisco’s te verbannen viel op 9 april 1609, exact de dag dat ver weg, in de Lage Landen, het door onze eigen Johan van Oldenbarneveld met de Spanjaarden uitonderhandelde Twaalfjarig Bestand van kracht werd. Dat was geen toeval. Dankzij het Bestand kwamen Spaanse troepen vrij, die de zuiveringsoperatie in Spanje konden ‘begeleiden’. Er werd gewapend verzet van de Morisco’sverwacht, maar dat bleek uiteindelijk veel kleiner van omvang dan de autoriteiten hadden gevreesd.
In 1614 was de deportatie compleet. De Spanjaarden hielden een zeer nauwkeurige administratie bij, zodat we nu weten dat er minimaal 272.140 Morisco’s zijn gedeporteerd, maar waarschijnlijk meer, op een bevolking van acht à negen miljoen, zo’n 3% van de gehele populatie. Er zijn ook Morisco’s ontsnapt aan deportatie, vrij grote groepen zelfs, maar die zijn uiteindelijk onherkenbaar opgegaan in de christelijke, Spaanse samenleving en verdwenen.
Johan van Oldenbarneveld was een uitstekend diplomaat, dus ik zou kunnen vermoeden dat hij weet heeft gehad van de consequenties van zijn diplomatie. En wat ik met zekerheid weet, is dat het begrip ‘vaderlandse geschiedenis’ op deze manier wel bijzonder lastig af te bakenen is.
Reacties (9)
Was J.v.O blond? ;-)
…dus ik zou kunnen vermoeden dat hij weet heeft gehad van de consequenties van zijn diplomatie.
Dat lijkt me voor een historicus een leuk microhistorisch onderzoekje. Zonder bewijs zegt dit natuurlijk niets. Ik heb ook veel vermoedens. Ik vind ze zelf erg goed.
En wat ik met zekerheid weet, is dat het begrip ‘vaderlandse geschiedenis’ op deze manier wel bijzonder lastig af te bakenen is.
Vaderlandse geschiedenis is de plee van de manipulerende overheid. Geschiedenis is altijd mondiaal geweest, in elk geval altijd een interactie van omgevingen. Energie, grondstoffen… belangen zijn altijd interacties. Handel bestaat bij de gratie van resources, geschiedenis bestaat bij de gratie van handel, van interacties.
Je kan toch ook vaderlandse geschiedenis beschrijven mét die interacties?
Vaderlandse geschiedenis heeft met objectief inzicht in vroeger tijden krijgen vaak weinig te maken maar met nationalisme en manipulatie.
@4: Precies. Zodra je iets “vaderlandse geschiedenis” noemt ben je al bezig aan mythevorming. Verstandige mensen erkennen geen vader- of moederland.
En Van Oldenbarnevelt zal vast wel hebben geweten van kwesties in Spanje, maar zal hebben gemeend dat het niet zijn verantwoordelijkheid was. Godsdiensttwisten en -vervolgingen, heksenjachten enz. behoorden verder tot het normale politieke landschap in het Europa van die tijd. Hij zal misschien gedacht hebben: als we dat hier maar niet krijgen, of: als het hier maar niet verder uit de hand loopt zoals dáár. Dat zou hem dan niet per se kwalijk te nemen zijn.
@5: Niet alleen zal hij er weet van hebben gehad, hij zal het vast ook gebruikt hebben in de onderhandelingen.
@1: “Was J.v.O blond? ;-)”
Waarschijnlijk was hij blont…
@5: Nog los van het feit dat Nederland-Spanje zelf een godsdiensttwist was. En Oldenbarneveld was slim genoeg om te weten dat als Spanje in eigen huis ruzie ging maken het bij hem in huis rustig zou zijn. Elders oorlog is niet hier oorlog.
Een argument overigens wat ook een rol gespeeld heeft bij de kruistochten : oorlog in het verre heilige land betekende rust in het turbulente feodale wereldje. Katholiek Spanje heeft dat geweten. Dat is een interessanter iets dan de vraag of Oldenbarneveld het wist. Die vraag is nl nationalistisch en Vaderlands.
Overigens wel globaler dan u denkt omdat de tachtigjarige oorlog het enige moment ooit geweest is waar de Nederlanden internationaal een rol speelden. Tot de Vrede van Munster, die een waarlijke omwenteling in Europa betekende. In elk geval het grote einde aan de godsdiensttwist die door de RK kerk op gang was gebracht : van de contra-reformatie naar de dertigjarige oorlog.
De Vrede van Münster was een verdrag dat op 15 mei 1648 in Münster gesloten werd tussen Spanje en de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, waarmee aan de Tachtigjarige Oorlog tussen Spanje en de opstandelingen in de Republiek een einde kwam en de Republiek als soevereine staat erkend werd.
De Vrede van Münster was onderdeel van de Vrede van Westfalen, die ook een einde maakte aan de Dertigjarige Oorlog. Zij moet niet worden verward met het Verdrag van Münster van 24 oktober 1648 tussen het Heilige Roomse Rijk en Frankrijk, dat overigens een grote overlapping had met het Verdrag van Osnabrück van dezelfde datum tussen het Heilige Roomse Rijk en Zweden. Alle zijn onderdeel van de Vrede van Westfalen.
oud spaans in arabisch schrift?
Dat is interessant.
Als ze de inhoud geheim hadden willen houden, hadden ze beter de tekst in het arabisch kunnen schrijven.
Blijkbaar beheersten de Morisco’s die taal niet meer.
Overigens denk ik dat de inquisitie niet veel onderscheid maakte tussen een ketters boek in het spaans, en een boek in onbegrijpelijk schrift.
(ik denk trouwens dat het niet heel moeilijk is om zo’n boek in het latijnse alfabet om te zetten, men hoeft maar een stuk of 30 karakters te herkennen).