ANALYSE - The Economist schrijft hoe machtige mensen smaadwetgeving gebruiken om hun critici de mond te snoeren:

Defamation is recognised almost everywhere as grounds for a civil claim, in which subjects of wanton and damaging falsehoods can demand financial compensation. But when defamation is a criminal offence, governments can go beyond fining critics who have caused demonstrable harm, and imprison them simply for speaking. Though several countries have recently decriminalised defamation, many more still prosecute it zealously. And even where it can no longer lead to jail, charges can stifle criticism if courts award vast damages.

In de Verenigde Staten is free speech grondwettelijk beschermd. Maar in de meeste andere landen wordt smaadwetgeving gebruikt om kritiek op machthebbers te bestraffen. Dat gebeurt steeds vaker, met name in Aziatische landen zoals Thailand, Cambodja en Myanmar. In Europa hebben vijftien lidstaten journalisten tussen 2009 en 2014 wegens smaad bestraft met boetes of gevangenisstraf.

Materiële schade is niet altijd in het geding. De Cambodjaanse politiek analist Ou Virak meent dat het de politici er vooral om gaat het gezicht te redden. ‘Als je kritiek hebt op de regering vatten ze het op als een persoonlijke belediging.’ Het is vaak moeilijk om een advocaat te krijgen als je wordt aangeklaagd, want ‘opponeren tegen een despoot is niet goed voor je carrière.’

Hoge boetes hebben een preventief effect op het uiten van kritiek. In veel landen slagen machthebbers er zo in hun tegenstanders uit te schakelen door een veroordeling vanwege een op zichzelf onschuldige uiting. De veroordeelde journalist dient vooral als voorbeeld voor de anderen, als waarschuwing voor potentiële critici om te zwijgen: het chilling effect van smaadprocessen.

Terwijl in het verleden de auteurs van mondelinge geruchten, grappen, roddels en stiekem doorvertelde geheimen moeilijk te achterhalen waren, geeft het internet de machthebbers een betrouwbaar opsporingsinstrument. Tezamen vormen de smaadwetten, de uitgebreide bevoegdheden van inlichtingendiensten en het open internet een krachtige rem op de ontplooiing van democratie.