The Merchant of Venice – Al Pacino

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

***Waarschuwing: Bevat spoilers***

The quality of mercy is not strain’d,
It droppeth as the gentle rain from heaven
Upon the place beneath: it is twice blest;
It blesseth him that gives and him that takes;

filmpostertMet dit pleidooi voor genade probeert de jonge rechtsgeleerde om Shylock, de Joodse woekeraar uit Shakespeare’s The Merchant of Venice, af te laten zien van zijn claim. De koopman Antonio heeft 3000 dukaten geleend en een contract getekend waarin staat dat als hij de lening niet op tijd aflost, Shylock een pond vlees naar keuze uit zijn lichaam mag snijden. Zijn hart. Toen Antonio de lening afsloot was hij ervan overtuigd deze terug te kunnen betalen, maar het lot vernietigt al zijn investeringen. Shylock heeft zo’n afkeer van Antonio, die hem eerder op zijn kaftan spuugde en hem voor ongelovige uitmaakte, dat hij zelfs niet voor een veelvoud van de 3000 dukaten van zijn wraak wil afzien.

De genadeloosheid van de Jood Shylock heeft na de Tweede Wereldoorlog vele theatermakers voor problemen geplaatst. Met name in Duitsland zijn de scherpe kantjes er zo vaak afgevijld en de vernederingen van Shylock zo uitgelicht, dat Martin van Amerongen in zijn laatse essay spreekt van een hausse aan “Wiedergutmachungs-Shylocks”.

De openingstitels van de verfilming die vorige week in de Nederlandse bioscopen zijn premiere beleefde, houden ook rekening met mogelijke gevoeligheden. Witte letters leggen uit dat het laat 16e eeuwse Venetie een stad is waar Joden alleen overdag getooid met een rode pet buiten hun ommuurde ‘Geto’ mochten komen. Aangezien het Christenen verboden was om rente te rekenen, en vele banen voor Joden niet openstonden, waren laatstgenoemden vaak werkzaam als woekeraar. Maar als de film eenmaal op weg is, zien we een zeer tekstgetrouwe verfilming. In tegenstelling tot Baz Luhrman’s Romeo & Juliet, dat speelt op het hedendaagse Venice Beach, heeft regisseur Michael Radford (Il Postino) alles in de oorspronkelijke setting geplaatst.

Antisemitisch?
De vraag of de film antisemitisch is, verschuift vanwege de letterlijke verfilming naar de vraag of het stuk van Shakespeare antisemitisch is. Van Amerongen concludeert dat het een onmiskenbaar antisemitisch stuk is. Als je kijkt naar de kilheid van Shylock, meesterlijk vertolkt door Al Pacino, dan is daar alle aanleiding voor. Van Amerongen geeft aan hoe Shylock zijn uur der wrake niet laat verstoren door een honingzoet nieuw testamentisch toekeren van de andere wang, maar hij volop inzet op het oog om oog-principe uit het oude testament. Hoe onsympathiek de geldlener ook overkomt, en Pacino durft hem onsympathiek te spelen, zijn wraakgevoelens zijn o zo menselijk.

Martin van Amerongen stelt dat Shakespeare zelf niet als antisemiet kan worden aangemerkt, nu slechts 3 van de pakweg 1000 karakters in zijn oeuvre Joods zijn. Eigenlijk is het enige antwoord op de vraagstelling, dat de Venetiaanse samenleving toentertijd zelf antisemitisch was. Daarmee verlost zijnde van de gevoeligheden, kunnen de interessante karakters vrijelijk worden ontleed en kan er uitentreuren worden gefilosofeerd over het vraagstuk van wraak versus genade.

Het Recht
Maar misschien kunnen we de Joodse identiteit van de slechterik bij een ander punt toch nog eventjes gebruiken. Het stuk gaat ook over de rol van het recht. En dan doel ik niet op de roemruchte monoloog van Shylock waarin sommigen een pleidooi voor gelijke rechten voor Joden lezen (“Hath not a Jew eyes? hath not a Jew hands, organs, dimensions, senses, affections, passions?”), want dat is veeleer een opmaat voor de gruwelijke onverzettelijkheid die hij zich later aan zal meten. Maar het gaat mij om de rechtszaak waarin Shylock zich op de naleving van het contract beroept. Op de vraag van de doge of hij geen genade wil tonen en een verdubbelde aflossing ontvangen, wijkt Shylock geen duimbreed:

DUKE
How shalt thou hope for mercy, rendering none?

SHYLOCK
What judgment shall I dread, doing no wrong?
You have among you many a purchased slave,
Which, like your asses and your dogs and mules,
You use in abject and in slavish parts,
Because you bought them: shall I say to you,
Let them be free, marry them to your heirs?
Why sweat they under burthens? let their beds
Be made as soft as yours and let their palates
Be season’d with such viands? You will answer
‘The slaves are ours:’ so do I answer you:
The pound of flesh, which I demand of him,
Is dearly bought; ’tis mine and I will have it.
If you deny me, fie upon your law!
There is no force in the decrees of Venice.
I stand for judgment: answer; shall I have it?

De waarschuwing van Shakespeare staat. Vrouwe Justitia dreigt haar zwaard blind te gebruiken, ten voordele van “zelfs” een Jood, totdat een juridisch truukje van de (vermomde en bevooroordeelde) rechtsgeleerde op het nippertje toch nog Antonio van de dood redt.

needanku, ik mag geen varkensvlees

Jessica en de ring van haar vader
De film eindigt met een shot van de dochter van Shylock, de bij hem weggelopen Jessica, die naar de horizon tuurt. Zij voelt aan de ring die zij van haar vader kreeg. Shylock hoorde eerder een roddel dat tijdens de nacht waarin Jessica wegliep, zij deze ring zou hebben verkwanseld in ruil voor een aapje. Shylock had het kleinood van zijn overleden vrouw Lea gekregen en riep toen hij de roddel hoorde in wanhoop uit dat hij deze ring zelf voor nog geen woud vol apen van de hand zou hebben gedaan. Alhoewel Jessica haar vader verloochende door ervandoor te gaan met een Christen, zien we haar in de laatste seconden van de film de ring koesteren. Betekent dit dat zij haar vader dus toch niet op alle fronten heeft verraden? Het vreemde is dat ik deze slotscene in de oorspronkelijke tekst niet terug kan vinden. Hebben de filmmakers hiermee dus toch een politiek correcte geste aan Shylock willen maken?

Jongeman Bassiano, voor wie Antonio (die heimelijk verliefd op Bassiano is?) het geld leende, beloofde op zijn beurt de ring van zijn geliefde (Portia) altijd te bewaren. Maar even tevoren heeft hij zijn belofte geschonden. Toch kan Portia Bassiano vergeven dat hij de ring weggaf. Ook Antonio laat zien vergevingsgezind te zijn, doordat hij uiteindelijk de straf die als een boemerang Shylock treft, toch nog halveert. Vergiffenis schenken is in Shakespeare’s stuk dus duidelijk een Christelijke aangelegenheid. Wilde de regisseur hiertegenover soms toch nog even de menselijkheid van Shylock benadrukken?

Pacino
Op de menselijkheid van Shylock hoefde ik niet te worden gewezen door het beeld van een triest turende dochter. De gestalte die Al Pacino aan hem geeft, doet al genoeg. Pacino is als geen ander in staat om een ‘bad guy’ te spelen die ook een soort medelijden oproept. Nog verder dan in The Merchant of Venice durfde Pacino te gaan in zijn rol als de communistenjager Roy Cohn in de televisieserie Angels in America. Zijn spuwspeech op het ziekenhuisbed over Amerika’s intolerantie jegens zwakken is onvergetelijk.

Pacino’s voorliefde voor Shakespeare was al bekend, maar hij maakt met zijn laatste film opnieuw duidelijk nog steeds op zoek te zijn naar interessante rollen. Een dergelijk herfstpad in zijn carriere wordt niet gevolgd door zijn gedoodverfde rivaal in menig ‘acteur aller tijden-lijstje’, Robert de Niro (Showtime, Analyze That en Meet the Parents -een favoriet van Bush, dat dan weer wel). De ene verkiezing wordt door Al gewonnen, die de andere keer wordt geklopt door Bob. Persoonlijk vind ik het filmverleden van De Niro zo sterk, en zijn vertolkingen zo veelzijdig, dat hij nog een neuslengte voorligt. Maar als Pacino meer rollen als die van Shylock neer blijft zetten, dan ligt alles voor het finale oordeel weer open.

0

Reacties (5)

#1 Caprio

Ha, geinig, ik heb die film maanden geleden op DVD gezien, grappig dat ie nu pas in NLse bioscopen ligt. Enfin, ik moet toegeven dat dit een van Al Pacino’s meesterrollen is, de film wordt er grotendeels door gedragen. Alle 50+ huisvrouwen opgelet: gaat dat zien, Al is super.

  • Volgende discussie
#2 Kort

Oeeeeeeeeeeeee-errr… dat zijn de discussies… wie is/was de grootste acteur… DeNiro of Pacino >:)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 Crachàt

Tja Caprio, zo gebeurt dat met Amerikaans gedistribueerde films. Die kopijen komen na vertoning naar Europa. Omgekeerd en even grappig is dat ook. Als er al een Europese film over daar vertoond wordt natuurlijk.
Wat Bob & Al betreft, geef ik toch lichte voorkeur aan Al. Die heeft in iets minder draken gespeeld.
Misschien iets voor Steeph’s lijstjes?
Keitel, Warren, Fishburne, Duvall, … en dat zijn enkel de Yanks.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Mark

Cinema.nl verzamelde wat quotes van Al Pacino en hijzelve is blijkbaar de mening toegedaan dat het met zijn rollen sedert Dog Day Afternoon niet veel soeps meer is.

(ook mooi: Tijdens schieten van Scarface was Pacino verliefd, een van de zeldzame keren in zijn leven. De pit spat er inderdaad wel van af.)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 Crachàt

En ik die dacht dat het aan de uitstekende kwaliteit coke lag…

  • Vorige discussie