Aristoteles (7): Materie en geest

Aristoteles staat bekend als wetenschapper, arts en filosoof. Zijn invloed op de wijsbegeerte is enorm geweest. In deze reeks bekijken we hem in enig detail.  Bij Plato en bij zijn voorganger Anaxagoras kwamen we voor het eerst het dualisme tegen, de opvatting dat lichaam en geest fundamenteel andere fenomenen zijn. Dualisme gaat vaak samen met opvattingen over een ziel die voortleeft na de dood, zoals bij Empedokles, Pythagoras en, opnieuw, bij Plato. Het denkbeeld kwam ook voor in de Griekse mythologie. Het was dus bepaald niet zeldzaam. Monisme Dualisme staat tegenover het monisme. Dat gaat ervan uit dat lichaam en geest hetzelfde zijn. Monisme is tegenwoordig erg in zwang. Veel mensen menen dat uiteindelijk alles te herleiden is naar materiële oorzaken: botsingen tussen atomen, moleculen, verhitting, verkoeling, magnetisme et cetera. De filosoof Thales was een vroege monist. Volgens hem viel alles te herleiden tot water.

Door: Foto: Bron: Livius.org
Foto: Bron: Livius.org

Plato (10): De ideale psyche

[Dit is de tiende aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.] 

Met het stichten van zijn eigen filosofische school, de Academie, had Plato meer succes dan als staatsman. Deze Academie werd een kleine 300 jaar na de oprichting in oorlogsgeweld verwoest, maar er bleven filosofen die zich Platonisten noemden. (Een latere versie van de Academie werd in Athene gesticht in 410 van onze jaartelling, en bleef nog een ruime honderd jaar bestaan.) In zijn Academie onderwezen Plato en zijn opvolgers zijn filosofie en ethiek. Die  laatste hangt samen met de visie van Plato op de menselijke geest.

We zagen het al: zoals de staat in elkaar zit, zo zit volgens Plato ook de geest in elkaar. De samenstellende delen van de staat zijn de bestuurlijke klasse, de klasse die de orde handhaaft, en de werkende klasse. De psyche is op een vergelijkbare wijze op te delen in de ratio, de wil en de emoties.


Het ordenen van de psyche moet volgens Plato net zoals het inrichten van de staat gebeuren. Het rationele element, het bewustzijnsorgaan, is de heerser. Dit bewustzijn moet gedurende het hele leven worden getraind. De wilskracht wordt ondertussen getraind om deze heerser te gehoorzamen en de orde te bewaken. De driften moeten in dit geheel hun plaats kennen en onderling de vrede bewaren. Zij mogen vooral niet de overhand krijgen ten opzichte van de wil en de ratio, en ook mag het niet gebeuren dat sommige emoties andere compleet domineren. Ieder kent zijn plaats.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: Bron: Livius.org

Plato (7): De onevenwichtige psyche

ACHTERGROND - Dit is de zesde aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.

In de menselijke psyche, waarover we het vanmorgen hadden, gaat het volgens Plato eigenlijk op dezelfde manieren mis als in de samenleving. Hij onderscheidt dan ook een aantal menstypen, analoog aan de verschillende staatsvormen die hij beschrijft.

Plato’s psychologie

De timocratische persoonlijkheid wordt overheerst door wil, door ambitie. Hij is een CV-builder, is gek op sport, maar verwaarloost zijn studie. Hij wordt materialistischer naarmate hij ouder wordt, bij gebrek aan harmonie van geest.

Ook bij de oligarchische psyche is de wil de baas. Maar voor deze persoon draait alles van het begin af aan al om geld. Hij is zuinig, ijverig, en een hamsteraar. Omdat hij uit het oog verliest waarvoor hij eigenlijk werkt, is hij, alle verworven rijkdom ten spijt, een armzalige persoonlijkheid.

Bij het democratische menstype zijn de wil en de ratio ondergeschikt aan de hartstochten. Emoties zijn echter vaak tegenstrijdig en de democratische persoonlijkheid is daarmee een doelloze fladderaar. Hij heeft onvoldoende respect voor gezag of kennis. Zijn gebrek aan richting maakt hem ongelukkig.

Foto: bron: livius.org

Plato (6): De menselijke psyche

Dit is de zesde aflevering van een reeks over de Atheense filosoof Plato, die veel mensen vooral kennen om zijn zogenoemde ideeënleer, om de Platonische liefde en om zijn ideale filosofenstaat. Dat is echter wat misleidend. Plato’s filosofie is breder en gaat dieper.

Plato heeft zeker niet alleen geschreven over politiek. Hij schreef over vrijwel alles. In zijn werk zocht hij echter altijd naar een samenhang tussen de verschillende onderdelen. Zo beschrijft hij de menselijke psyche – laten we dit gemakshalve vertalen met “ziel” – als parallel aan de menselijke samenleving.

Ziel en maatschappij, het kleine en het grote

Volgens Plato zit de mens net zo in elkaar als de maatschappij. In die vergelijking komt ‘het volk’ overeen met de emoties binnen de psyche. Hier heerst geen eenheid, maar vindt een voortdurende innerlijke strijd plaats van verschillende verlangens en andere emoties. Ze proberen allemaal zoveel mogelijk aandacht te krijgen.

De ‘ordehandhavers’ in een samenleving vergelijkt Plato met de wil in de psyche. De term ‘wil’ moeten we hier niet verwarren met verlangen. Verlangens horen bij het emotionele deel van de psyche. De pure wil is bij Plato de energie of het temperament van de psyche. De emoties geven de richting aan, de wil vormt de kracht die aan de emoties wordt gegeven en over de emoties wordt verdeeld.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: bpmm (cc)

Kunst op Zondag | Neus

In Kunst op Zondag trokken het Lichaam, het Oog, het Oor, het Hoofd, de Handen en Voeten al aan uw ogen voorbij. Niemand die zeurde dat een weer en winter gevoelig lichaamsdeel ontbrak. Fijn, dank u. We gaan het nu goedmaken.

De neus. Een vermakelijke overzicht van het reukorgaan in musea staat in  ‘Een kleine cultuurgeschiedenis van de (grote) neus’ (2021), geschreven door Caro Verbeek. Zij promoveerde op kunsthistorische geuren en haalde een Master in Olfactorische kunst (geurkunst) en een Master in Tastbare kunst.

Neuzen in het museum

Musea willen steeds meer dat uw bezoek een ‘beleving’ is. Hoe meer zintuigen geprikkeld worden, des te groter de beleving. Het is niet de bedoeling dat u uw neus tegen de kunstwerken drukt om de geur van olieverf op te snuiven. Men wordt al bloednerveus als u met uw hoofd het ‘Meisje met de  parel’ wil strelen.

Geen nood. Zo nu en dan valt er echt wel wat te ruiken aan de museale kunst. Vorig jaar waren in het Mauritshuis ‘Vervlogen – geuren en kleuren’ waar te nemen. Speciale  dispensers produceerden bijvoorbeeld de geur van een schone linnenkast of van stinkende grachten.

Hoe snel het ook kan gaan met nieuwe technologie, voorlopig valt er via internet nog niets te ruiken. U moet er dus echt voor naar een museum. Wij beperken ons vandaag dus, uit armoe, tot het edel reukorgaan zelf.

Foto: © Sargasso logo Goed volk

Goed volk | Bezielde materie

ACHTERGROND - Dat de mens een ziel heeft, staat over het algemeen buiten kijf. Aansluitend kan dan de vraag gesteld worden wat een ziel is en wat het essentiële verschil is tussen ziel en geest. Mensen die van mening zijn dat er überhaupt een verschil is wijzen er op dat de geest een functie van het bijbehorende lichaam is en dat een ziel een afzonderlijke entiteit is en het eigenlijke bewustzijn. Materialisten beweren dat de ziel niet bestaat en dat de geest de bron van het bewustzijn is en derhalve met de dood de betreffende mens ophoudt te bestaan.

Om het nog complexer te maken zijn er ideeën dat de mens meerdere lichamen heeft: een zuiver materieel zij het organisch lichaam en een onstoffelijk etherisch lichaam. Rudolf Steiner onderscheidde zelfs meerdere etherische lichamen. In dit blog gaan we noodgedwongen uit van de aanname dat de ziel een afzonderlijke entiteit is, anders wordt het onderwerp onbespreekbaar. Over de ziel is het nodige gefilosofeerd en in religies geopenbaard, maar dat valt buiten het bestek van deze blog.

Experimentele wetenschap aangaande de ziel kan niet worden beoefend (of het moet in verband met z.g.n. ‘bijna-doodervaringen’ zijn), aangezien de ziel zich samen met al het buiten-materiële onttrekt aan de huidige wetenschapscriteria die uiteindelijk begrensd worden door onze zintuigen en denkvermogen. Materialisten trekken gemaks- en veiligheidshalve dan ook de conclusie dat de ziel niet bestaat. Dat in de discussies ‘ziel’ en ‘geest’ vaak door elkaar worden gebruikt, maakt het geheel er niet transparanter op.

Steun ons!

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Communicatie in het hiernamaals

COLUMN - nwa_logo_nlMarc van Oostendorp gaat in op voor taalkundigen onverwachte vragen die ‘het publiek’ gesteld heeft aan de Nationale Wetenschapsagenda.

Wat mij een interessante vraag voor de wetenschap lijkt: waarom hebben mensen eigenlijk vragen ingestuurd voor de Nationale Wetenschapsagenda? We weten inmiddels dat velen van hen wetenschappers waren, en die deden het waarschijnlijk om hun eigen onderzoek in het zonnetje te zetten. Dat is legitiem – er was geen enkele regel die het verbood – maar het gaat ons er hier niet om. Waarom deden de niet-onderzoekers het? Hoopten ze inderdaad de agenda van de wetenschap voor de komende jaren te bepalen? Waren ze alleen nieuwsgierig naar een bepaalde kwestie?

Aangezien er geen geld en tijd is om deze waanzinnig interessante kwestie te onderzoeken, moeten we het voorlopig doen met de vragen die daadwerkelijk aan de Nationale Wetenschapsagenda gesteld zijn. Vragen als:

Hoe zou communicatie verlopen in een eventueel hiernamaals?

Er wordt ons al eeuwen verteld dat wij in een hiernamaals onstoffelijk komen als ziel. Hoe communiceer ik met een andere onstoffelijke , bij iets onstoffelijks denk ik heden aan geen geluid, geen gebaar ,enz. als er van zo’n hiernamaals sprake is, hoe communiceer ik dan.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Lezerspost, of een kijkje in de Nederlandse ziel

Een echte ouderwetse brief (Foto: Flickr/Caro Wallis)

“Kunnen jullie mij het telefoonnummer geven van Spielberg of George Clooney voor mijn gouden WAUW idee? Ik denk echt dat ik een super idee heb. Zeer actueel, realistisch en beangstigend. Niet zijnde een natuurrampenfilm. Hoor ik van jullie?”

Helaas ontvangt de redactie van GeenCommentaar nooit zulke interessante post. Meer van dit soort lezerspost van Nu.nl kun je hier lezen. Uiteraard kunt U zoals altijd ook terecht bij de lezersreacties van de Telegraaf, onderaan een internetartikel, bijvoorbeeld over ProRail. Het geeft een interessant kijkje in de Nederlandse ziel anno 2009.

Het was sowieso het jaar van de Nederlandse ziel, want hierop werd naar verluid op 30 april 2009 een aanslag gepleegd. Als iemand nog dacht dat Nederlanders onschuldig een feestje konden vieren, dan probeerden we in elk geval met bloembakken de schijn op te houden. Bloemen houden van mensen! Anderen waren dit jaar weer op zoek naar de Nederlandse ziel, omdat we 400 jaar geleden in een bootje naar toenmalig Nieuw Amsterdam voeren.

Geen land dat op tien jaar zo’n mentaliteitsbocht maakte als Nederland? Of is de mening van Vrij Nederland’s mensendokter meer waar:

“Wat opborrelt in de mens moet snel naar buiten, daaraan moet lucht gegeven worden. In Nederland anno 2009 is de vrijheid gelokaliseerd in het maag- darmkanaal. Ach, misschien is het nooit anders geweest.”

Lezen: De BVD in de politiek, door Jos van Dijk

Tot het eind van de Koude Oorlog heeft de BVD de CPN in de gaten gehouden. Maar de dienst deed veel meer dan spioneren. Op basis van nieuw archiefmateriaal van de AIVD laat dit boek zien hoe de geheime dienst in de jaren vijftig en zestig het communisme in Nederland probeerde te ondermijnen. De BVD zette tot tweemaal toe personeel en financiële middelen in voor een concurrerende communistische partij. BVD-agenten hielpen actief mee met geld inzamelen voor de verkiezingscampagne. De regering liet deze operaties oogluikend toe. Het parlement wist van niets.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.