Marcus en wetenschapsfraude: De affaire-Obbink

Geïnspireerd door Sargasso’s volkscultuur-specialist Hans Overduin over de evangelist Marcus was ik begonnen u te vertellen over Eerste-Eeuwse Marcus, een in 2012 ontdekt, opvallend oud fragment van het oudste evangelie dat de ontdekkers almaar niet publiceerden. Pas in 2018 verscheen de Griekse tekst in de reeks waarin de duizenden papyri worden gepubliceerd die ruim een eeuw geleden zijn ontdekt in het Egyptische stadje Oxyrhynchos. Eerste-Eeuwse Marcus staat inmiddels officieel bekend als P.Oxy. 83.5345. De papyrus kwam dus niet, zoals men had beweerd, uit een mummiemasker van papier-maché maar was al een eeuw geleden opgegraven. Hij dateerde niet uit de eerste eeuw n.Chr. maar uit de tweede of derde. Je zou willen denken dat we te maken hadden gehad met een vergissing – maar dat was niet het geval.

Door: Foto: Skara kommun (cc)
Foto: Armeense miniatuur van de evangelist Marcus (Noravank-klooster) copyright ok. Gecheckt 09-11-2022

Marcus en wetenschapsfraude: Eerste-Eeuwse Marcus

, door

ACHTERGROND - Het stuk van Sargasso’s volkscultuur-specialist Hans Overduin over de evangelist Marcus was voor mij een aanleiding om iets te vertellen over de merkwaardige zaak rond het zogeheten Geheime Evangelie van Marcus. Met die tekstvondst zou wel eens een heel slimme bedrieger aan het werk kunnen zijn geweest. Daar kan ik ergens wel om lachen. De affaire rond de papyrus die bekendstaat als Eerste-Eeuwse Marcus is grimmiger.

Mythicisme

Een van de grootste drama’s in de hedendaagse bestudering van de oude wereld is de terugkeer van achterhaalde ideeën. De verklaring is simpel. Grote digitaliseringsprojecten plaatsen allerlei negentiende-eeuwse boeken online, terwijl wetenschappers hun inzichten achter academische betaalmuren verbergen. Mensen die informatie zoeken, vinden dus makkelijk achterhaalde kennis en blijven verstoken van actuele inzichten. Bad information drives out good.

Een gênant voorbeeld is de terugkeer van het Jezusmythicisme, het negentiende-eeuwse idee dat Jezus niet heeft bestaan en dat het christendom ontstond uit de Grieks-Romeinse religie. Voor zover dit idee, ooit uitgedragen door een antisemitische denker als Bruno Bauer (1809-1882), nog weerlegging verdiende, is dat gebeurd toen de Dode Zee-rollen een jodendom documenteerden waarin het vroege christendom past als een hand in een handschoen. Desondanks maakt het Jezusmythicisme een onverdiende comeback.

Doneer!

Mededeling

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Steun ons!

Mededeling

De redactie van Sargasso bestaat uit een club vrijwilligers. Naast zelf artikelen schrijven struinen we het internet af om interessante artikelen en nieuwswaardige inhoud met lezers te delen. We onderhouden zelf de site en houden als moderator een oogje op de discussies. Je kunt op Sargasso terecht voor artikelen over privacy, klimaat, biodiversiteit, duurzaamheid, politiek, buitenland, religie, economie, wetenschap en het leven van alle dag.

Om Sargasso in stand te houden hebben we wel wat geld nodig. Zodat we de site in de lucht kunnen houden, we af en toe kunnen vergaderen (en borrelen) en om nieuwe dingen te kunnen proberen.

Foto: De leeuw: het symbool van de evangelist Marcus én het wapen van Venetië. Gevelsteentje in Amsterdam (Stromarkt 7). copyright ok. Gecheckt 30-08-2022

Marcus en wetenschapsfraude: Geheime Marcus

, door

ACHTERGROND - In zijn rubriek over de volkscultuur ging Hans Overduin maandag in op de evangelist Marcus. Er is, voorzichtig uitgedrukt, nogal wat verdichting rond die Griekse auteur. En verdichting is er nog steeds. Zo is er het bizarre Geheime Evangelie van Marcus, waarmee ik me in een andere context heb beziggehouden. Het is misschien leuk er iets meer over te vertellen. Om met het begin te beginnen: wat is het Geheime Evangelie van Marcus?

Eerste antwoord: een oude tekst. Tweede antwoord: een vervalsing. Derde antwoord: we hebben geen idee. In elk geval: de tekst is uitsluitend bekend als citaat uit een brief van de vroeg-derde-eeuwse filosoof Clemens van Alexandrië aan een verder onbekende Theodoros. Die brief is verloren gegaan maar is in de achttiende eeuw in een Palestijns klooster overgeschreven op de laatste bladzijden van een zeventiende-eeuws boek. Dat is in 1958 gefotografeerd door de Amerikaanse oudheidkundige Morton Smith (1915-1991), die de vondst in 1973 publiceerde.

Het achttiende-eeuwse handschrift is voor het laatst gezien in 1983, toen ook nieuwe foto’s zijn gemaakt. Een poging in 2011 om het boek te traceren was succesvol maar op dat moment ontbraken de beschreven bladzijden. Hierdoor is een laboratoriumanalyse van de inkt onduidelijk. We kunnen niet bepalen of de tekst van de brief is geschreven in de achttiende eeuw.

Foto: Scène uit een Dodenboek copyright ok. Gecheckt 09-11-2022

Kunst op Zondag | Papyri

, door

ACHTERGROND - Is het kunst, de verzameling Egyptische, Griekse en Romeinse papyri die ik u vandaag ga tonen? Daarover valt een boom op te zetten. De teksten zijn natuurlijk niet bedoeld als kunst: ze dienen om informatie over te dragen. Toch hebben de schrijvers geprobeerd er iets moois van te maken. Dat kun je zien, zelfs als je die oude talen niet kunt lezen: regelmatige handschriften van geoefende klerken. Mensen die, in een samenleving waarin de meeste mensen ongeletterd waren, een zeldzame vaardigheid bezaten en dat wilden tonen door het mooi te doen.

Papyri liggen – bij tienduizenden – in musea, maar worden lang niet allemaal getoond. Het materiaal is namelijk extreem kwetsbaar: door te veel licht kan de inkt al verbleken. (Deze kwetsbaarheid draagt voor mij, om redenen die ik ook niet helemaal kan peilen, bij aan de ervaring dat dit mooi is.) In sommige musea worden de papyri daarom getoond in halfverlichte zalen; in het Neues Museum in Berlijn liggen ze in laden die je moet openen voor je ze kunt bekijken en, wie weet, lezen. Het merendeel der papyri is overigens nog niet gepubliceerd: er is nog voor eeuwen werk voor papyrologen.

Het eerste fragment is een deel uit de mythe van Horus en Seth, een van de grote Egyptische verhalen. De tekst is te zien in een van de laden van het Neues Museum. Deze papyrussnipper is gevonden in Hermoupolis en betrekkelijk laat geschreven, in de eerste eeuw v.Chr. Het hiërogliefenschrift was toen al drastisch vereenvoudigd geraakt en is in feite al iets totaal anders geworden: een schrift dat kan worden gebruikt om met inkt op papier te schrijven. Vermoedelijk zijn de leuke plaatjes van Egyptes oudste schrift esthetisch aantrekkelijker, maar je begrijpt de praktische afwegingen die de latere schriftsoorten populair maakten, het hiëratisch en demotisch (hieronder). Ondertussen kan iedereen zien dat deze klerk een mooie hand heeft.