Een rechtvaardige energietransitie

Het was groot nieuws: energiebedrijf Vandebron laat bezitters van zonnepanelen voortaan vaste kosten betalen voor het terugleveren van stroom aan het net. Volgens hen zou dat eerlijker zijn. Is dat zo? En hoe rechtvaardig verloopt de energietransitie überhaupt? Een bijdrage van Laura Mol (Studium Generale Utrecht) over de recente zonnepanelen-discussie. De daken glimmen je in veel wijken tegemoet: momenteel telt ons land bijna twee miljoen woningen met zonnepanelen, dat komt neer op één op de vijf huizen. Nederland is daarmee Europees koploper als het gaat om geïnstalleerd vermogen zonne-energie per persoon. De beschikbare stimuleringsregelingen voor duurzame energieproductie zijn een belangrijke aanjager van de populariteit. De energietransitie is dus in gang gezet, maar dat gaat niet zonder slag of stoot. Bestuurskundige Kees van der Wel promoveert aan de Universiteit Utrecht, hij onderzoekt welke publieke waarden op het spel staan bij de ontwikkeling van slimme lokale energiesystemen. Hij benadrukt dat er financiële, technische en ecologische hobbels zijn, maar dat de energietransitie bij uitstek een rechtsvaardigheidsvraagstuk is. Het nieuws over de gewijzigde koers van Vandebron illustreert dat. Salderen In 2022 is er maar liefst 46% meer zonne-energie opgewekt door Nederlandse huishoudens dan in 2021. Goed nieuws, maar slechts een klein percentage van het totale energieverbruik van Nederland wordt gedekt door zonne-energie. Dat komt deels omdat eigenaren van zonnepanelen de stroom niet gebruiken maar terugleveren aan het net. In Nederland mogen we zonnestroom salderen. Dat betekent dat de zonne-energie die je in de zomer aan het energienet levert in de winter verrekend wordt. De nadelen van salderen zijn inmiddels groter dan de voordelen. Zo kost het ‘gratis’ terugleveren van stroom aan de panelenbezitters de energiebedrijven veel geld en dat wordt betaald via de energierekening van álle huishoudens. Op die manier betalen mensen die geen panelen hebben (vaak de lagere inkomensgroepen) jaarlijks zo’n 200 euro mee aan de teruglevering van stroom aan de mensen die wel panelen hebben. Vanwege de explosieve toename van zonne-energie (en dus teruglevering) lopen de kosten steeds verder op. Energiemaatschappij Vandebron heeft daarom besloten om dit naar eigen zeggen eerlijker te verdelen, al naar gelang van verbruik en teruglevering. Eerlijk Het valt Van der Wel op dat Vandebron het woord ‘eerlijk’ gebruikt en hij is daarover blij verrast. “In discussies over verduurzaming gaat het vaak over technische uitdagingen, ecologische effecten of financiële voor- en nadelen. Het gaat in veel mindere mate over sociale implicaties en rechtvaardigheidsoverwegingen. Dat het bedrijf Vandebron dat wel doet vind ik heel positief.” Hij benadrukt dat elke keuze andere implicaties heeft voor verschillende groepen in de samenleving. Het voordeel van de één, is soms een nadeel voor de ander. Er bestaat niet één antwoord op de vraag of iets rechtvaardig is. De interessante vraag is daarom niet of iets rechtvaardig is, maar voor wie en hoe. Eigenaren van zonnepanelen hebben bijvoorbeeld een flinke investering gedaan en gerekend op een bepaalde terugverdientijd, die kan door de nieuwe regeling in de soep lopen. Op X (voorheen Twitter) uitten sommigen dan ook hun ongenoegen over een "gebrek aan solidariteit" en dat ze het besluit zien als "een bestraffing van mensen die de wereld redden". Het WRR rapport over klimaatrechtvaardigheid (feb.2023) stelt dat er veel verschillende manieren zijn om na te denken over de verdeling van klimaatkosten. De herkomst van deze verdelingsbeginselen ligt in de politieke filosofie en ethiek. Er zijn vier categorieën: ‘grootste nut’, ‘individuele rechten en vrijheden’, ‘draagkracht en solidariteit’ en ‘bijdrage en profijt’. Het rapport concludeert dat het huidige klimaatdebat verbreed moet worden en dat het klimaatbeleid als een verdelingsvraagstuk benaderd dient te worden. Dat is wat er in de zonnepanelendiscussie nu gebeurt. Duurzame subsidies Met de verdelingsbeginselen in het achterhoofd rijst de vraag: moeten de salderingsregeling en alle andere duurzame subsidies dan op de schop? Van der Wel: "Enerzijds is al jaren bekend dat vooral welgestelden van de salderingsregeling profiteren. Dat is in zekere zin exemplarisch. De winnaars van de energietransitie zijn vaak welgestelde mensen met de middelen en mogelijkheden om stappen te zetten. De verliezers zijn achtergestelde mensen die wonen in slecht geïsoleerde (huur)huizen zonder zonnepanelen, warmtepomp, zuinige apparaten of elektrische auto voor de deur."   Anderzijds is de salderingsregeling een belangrijke aanjager geweest voor zonnepanelen. "Het is natuurlijk ook fair dat mensen profijt hebben van hun investering. Het is ook de vraag of we tempo houden in de energietransitie als zulke financiële prikkels wegvallen. Dan zijn we straks allemaal verliezers, want we hebben allemaal baat bij het afkicken van fossiele brandstoffen." Publieke discussie Het is dus belangrijk om beleid te maken met rechtvaardigheidsoverwegingen. Van der Wel vindt ook dat die overwegingen in de publieke sfeer gedeeld moeten worden. Op de website doet Vandebron een boekje open. Ongetwijfeld zullen er toch boze of ontevreden Vandebron-klanten zijn, die kunnen overstappen, maar ook andere leveranciers overwegen de heffing in te voeren. Gaat dit zonnepanelen een slecht imago geven en gaan mensen twijfelen of ze eraan beginnen? De tijd zal het leren. Deze discussie laat maar weer eens zien dat de populairste slogan tijdens klimaatdemonstraties "What do we want? CLIMATE JUSTICE! When do we want it? NOW!" makkelijker gezegd is, dan gedaan. Meer weten over klimaatrechtvaardigheid en meepraten? Op 23 oktober een avond met politicoloog dr. Fatima Denton en advocaat dr. Tim Bleeker over The road to climate justice.  [overgenomen van Studium Generale Utrecht]

Als de eerste zonne-ondernemer niet was ontvoerd, zouden fossiele brandstoffen de 20e eeuw dan zo hebben gedomineerd?

Eén argument ter verdediging van fossiele brandstoffen is dat ze een historische noodzaak waren, omdat er gedurende een groot deel van de 20e eeuw geen ander levensvatbaar alternatief was. We zijn de fossiele brandstoffen dank verschuldigd, zo luidt het argument, omdat ze onze ontwikkeling hebben gestimuleerd. Maar wat nou als er een levensvatbaar alternatief was dat vanaf het begin is gesaboteerd door de belangen van fossiele brandstoffen?

Foto: dan pope (cc)

Energieverkiezingen 2023

ANALYSE - Een groot deel van de ogen van journalistiek Nederland zijn gericht op de bij elkaar gefabuleerde migratiecrisis, al hebben sommigen goed door hoe stevig de VVD de focus op machtsbehoud en het spel i.p.v. de knikkers richt. Ondertussen zijn er tal van onderwerpen waar de komende jaren belangrijke keuzes gemaakt moeten worden. Keuzes die vragen om visie. Vandaag de energieverkiezingen van 2023.

De afgelopen weken zijn belangrijke conceptplannen gepubliceerd voor iedereen die wat vindt van windturbines, zonnevelden, kerncentrales, hoogspanningsleidingen, waterstof en andere energiegerelateerde zaken. Te weten het concept Nationaal plan energiesysteem 2050, het Ontwerp-programma Energiehoofdstructuur en de zonnebrief van Jetten. Taaie kost, maar wel van stevige invloed op de inrichting en economische structuur van Nederland de komende decennia. Daarmee kunnen deze verkiezingen wel eens de energieverkiezingen worden. Gezocht: partijen met visie en lef om keuzes te maken.

Ontwerp-programma Energiehoofdstructuur

Het Programma Energiehoofdstructuur (PEH) laat zien welke nieuwe nationale energie-infrastructuur nodig is richting 2050 en waar deze geplaatst kan worden. Hiermee kan het Rijk eerder afspraken maken over ruimte met gemeenten, provincies, havenbedrijven en netbeheerders. Ook geeft het PEH nationale kaders om zorgvuldig om te gaan met de ruimte en met respect voor de natuur, cultureel erfgoed, en leefbaarheid. Daarmee draagt het PEH bij aan het doel van een klimaatneutraal energiesysteem in 2050.

Het ontwerp-PEH geeft een eerste beeld van de energiehoofdstructuur die nodig is voor het energiesysteem van de toekomst en de sturingsinstrumenten om hier te komen. De energiewereld en ruimtelijke ordening zijn hierin dichter bij elkaar gebracht.

De ruimtelijke strategie die het Rijk voert via het PEH bestaat uit vijf peilers. De afwegingen waar welke functie het beste past kunnen per landschap en daarmee per regio verschillen. Op de eerste plaats wordt uitgegaan van hergebruik van fossiele ruimte voor energiehoofdstructuur. Dit is het meest efficiënt. Het gaat daarbij om hergebruik van bestaande leidingen en buisleidingstraten (bijvoorbeeld waterstof als vervanging van aardgas) alsook om het behoud van locaties van bestaande nationale energiecentrales voor toekomstige centrales. Voor kernenergie blijven enkel de locaties Borssele en Maasvlakte over. De locatie Eemshaven wordt geschrapt (bedankt VVD).

Een tweede uitgangspunt is voorsorteren op elektrificatie. Op basis van scenario’s rekent het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat er op dat er op veel meer plekken elektriciteit wordt geproduceerd en gebruikt. Als reactie hierop komt er een diepe aanlanding van wind op zee. Hogere taalkunde voor een gelijkspanningskabel vanaf de kust naar Chemelot in Limburg.

De derde peiler is ruimtelijke regie op opslag en conversie als nieuwe onderdelen in het energiesysteem. Voor grootschalige conversie en opslag van energie bestond tot nu toe geen ruimtelijk beleid. Hoewel de ontwikkeling van elektrolyse zich nog in een beginstadium bevindt, is het belangrijk om nu al rekening te houden met stevige groei. Ook omdat de Tweede Kamer een hoog ambitieniveau heeft vastgelegd. Electrolyse vraagt ruimte, aansluiting op het elektriciteitsnetwerk, aansluiting op het buisleidingennetwerk en water.

In het energiesysteem van de toekomst zullen batterijen in toenemende mate een belangrijke rol spelen voor het opvangen van korte-termijn onbalans in vraag en aanbod van elektriciteit. Deze vergen ook ruimte (fysiek en op het elektriciteitsnetwerk).

De vierde en vijfde peiler zijn de duizenddingendoekjes van het moderne beleid: de integrale afweging in de leefomgeving en de lerende aanpak.

Na vaststelling van het PEH start een juridisch traject waarin onderdelen uit het PEH worden vertaald naar het Besluit Kwaliteit Leefomgeving en de Energiewet. Daarnaast wordt de interbestuurlijke handhaving en monitoring voor het behoud
van ruimte voor energiehoofdstructuur aangescherpt. Of het PEH nog vastgesteld gaat worden nu het Kabinet demissionair is, is een goede vraag.

Foto: Terry Feuerborn (cc)

Servië tussen Rusland en de EU

De oorlog in Oekraïne zet in Servië de politieke verhoudingen op scherp. Het land opteert nog steeds  voor het EU-lidmaatschap. Maar het weigert mee te gaan in de sancties van de EU tegen Rusland, net als in 2014. Servische vrijwilligers vechten in Oekraïne aan de kant van de Russen. Op 3 april zijn er verkiezingen. Het is de vraag of de kiezers het Poetin-vriendelijke beleid van president Aleksandar Vučić en zijn  Servische Progressieve Partij (SNS) zullen afstraffen.

Broedervolk

Servië is naast Belarus het enige Europese land dat Rusland geen sancties op wil leggen. Ondanks de waarschuwingen voor de consequenties die dat standpunt kan hebben voor de verdere procedure voor toelating tot de EU. Vorige week verklaarde de parlementsvoorzitter Ivica Dacic na een gesprek met de Russische ambassadeur: ‘Servië zal zich laten leiden door zijn nationale belangen, en dat impliceert dat Servië geen sancties zal opleggen aan Rusland. Servië zet zich in voor het respecteren van het internationaal recht en zal zich altijd inzetten voor vrede.’ Russen worden met name door het orthodox-christelijke deel van de bevolking gezien als broedervolk met dezelfde Slavische roots. Daarnaast is er de afhankelijkheid van Russische energiebronnen en rekent Servië op de politieke steun van Rusland als lid van de VN-Veiligheidsraad in zijn geschil met de voormalige provincie Kosovo.

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

De falende energiemarkt: de vervuiler is koning

ANALYSE - In de jaren 90 is de Nederlandse energiemarkt geliberaliseerd. In een rapport kijken Jilles Mast en Lavinia Steinfort van TNI naar wat er gebeurt is met de toenmalige ambities voor het klimaat. Ja, ook het energietransitie zou er baat bij hebben, werd toen gedacht. De conclusie? 25 jaar zijn grote energiebedrijven gesubsidieerd, zonder resultaat. Integendeel: Grootverbruikers betalen een vijfde voor het gas ten opzichte van de consument en de laatste vijf keer meer energiebelasting.

Foto: Cyril Wermers (cc)

De wooncrisis oplossen is óók de energietransitie versnellen

OPINIE - De woorden ‘wooncrisis’ en ‘energietransitie’ worden niet vaak in één zin gebruikt. Dat moet veranderen, stelt Nina de Haan.

In deze wooncrisis zou je bijna vergeten dat we onze woningen óók nog moeten verduurzamen, je bent immers al blij als je een huis hebt. Maar de stijgende prijzen voor gas en elektriciteit drukken ons met de neus op de feiten: we zaten al in de knel en als we geen haast maken met het verduurzamen van woningen wordt het nog erger.

Huurders in woon- en energiearmoede

De wooncrisis eist zijn tol: een groot deel van de bevolking is steeds meer geld kwijt aan huur of aan de aankoopsom van een koophuis. Terwijl huur- en koopprijzen van huizen oplopen, lopen ook de prijzen voor gas en elektra op en zo de maandelijkse lasten die mensen daaraan kwijt zijn. In een jaar tijd zijn de gasprijzen acht keer zo hoog geworden. Volgens Nibud komen honderdduizenden Nederlanders financieel in de knel door de gasprijsstijgingen. Naast toenemende ‘woonarmoede’ hebben Nederlanders dus ook te maken met toenemende energiearmoede.

De gevolgen van de energieprijsstijgingen blijven vaak zelfs verborgen, omdat mensen erop reageren door minder energie te gaan gebruiken om zo te voorkomen dat ze hun rekeningen niet meer kunnen betalen. Zij stoppen bijvoorbeeld met warm eten, warm douchen en de verwarming aanzetten. Zij zitten letterlijk in de kou – of in de hitte in de zomer. Hun wooncomfort holt achteruit en dit wordt niet direct gezien aan de kosten die ze daadwerkelijk betalen.

Foto: Atelerix Skye (cc)

Energie uit biomassa is prima duurzaam, als appeltje voor de dorst

OPINIE - Hout, mest, walvistraan en andere biomassa waren ooit de primaire energiebronnen voor warmte, licht en voedselbereiding. Als we klimaatverandering effectief willen beheersen, moeten we dan weer terug naar toen? Een gastbijdrage van Thijs ten Brinck.

Net zoals alle andere energiebronnen heeft biomassa duidelijke voor- en nadelen. Net zoals steenkool, windenergie, waterkracht, kernenergie en alle andere energiebronnen is biomassa een controversiële energiebron.

Duidelijke voordelen van biomassa: het is hernieuwbaar en het fikt ook als het niet waait. Duidelijke nadelen: er is veel tijd en ruimte nodig voor de groei en biomassa voor energie concurreert met biomassa voor voedsel, bouwmaterialen en natuur.

Niet zomaar een controversiële energiebron

Iedereen heeft gelijk, op eigenwijze wijze

Als geïnformeerde leek kun je tussen bovengenoemde voor- en nadelen een afweging maken. Maar dan ben je er nog niet. Wat biomassa onderscheidt van alle andere controversiële energiebronnen is het grote aantal vage klachten dat naast de duidelijke voor- en nadelen speelt.

Afhankelijk van hoe je redeneert is gebruik van biomassa voor energie:

  • CO2-positief óf nog beroerder voor het klimaat dan steenkool;
  • Goed voor de biodiversiteit óf funest voor flora en fauna;
  • Slecht voor de luchtkwaliteit óf een maatregel tegen bosbranden;

Doneer!

Sargasso is een laagdrempelig platform waarop mensen kunnen publiceren, reageren en discussiëren, vanuit de overtuiging dat bloggers en lezers elkaar aanvullen en versterken. Sargasso heeft een progressieve signatuur, maar is niet dogmatisch. We zijn onbeschaamd intellectueel en kosmopolitisch, maar tegelijkertijd hopeloos genuanceerd. Dat betekent dat we de wereld vanuit een bepaald perspectief bezien, maar openstaan voor andere zienswijzen.

In de rijke historie van Sargasso – een van de oudste blogs van Nederland – vind je onder meer de introductie van het liveblog in Nederland, het munten van de term reaguurder, het op de kaart zetten van datajournalistiek, de strijd voor meer transparantie in het openbaar bestuur (getuige de vele Wob-procedures die Sargasso gevoerd heeft) en de jaarlijkse uitreiking van de Gouden Hockeystick voor de klimaatontkenner van het jaar.

Nieuwe coalitie Noord-Brabant handhaaft klimaatambities

De nieuwe coalitie van Noord-Brabant bestaande uit VVD, Forum voor Democratie, CDA en Lokaal Brabant heeft vandaag haar bestuursakkoord gepresenteerd. In dit bestuursakkoord zijn de afspraken over energie en klimaat gehandhaafd. Brabant zet in op 50% duurzame energie en een CO2 reductie van 50% in 2030. Ook de afspraken over wind op land uit 2013 (het Energie Akkoord) worden nagekomen. De provincie blijft tegen (fracking voor) aardgaswinning in de provincie en biomassacentrales hebben niet de voorkeur in het beleid. Daarmee zet de provincie Brabant in op een veel hoger percentage duurzame energie dan de landelijke overheid (25%) en willen ze 1% meer CO2 reduceren in 2030 dan het rijk.

Foto: Ontwikkeling van elektriciteitsproductie door kolen, wind- en zonne-energie. copyright ok. Gecheckt 02-03-2022

Europese kolensector in mineur, net als in de VS

ANALYSE - De elektriciteitsproductie door kolencentrales in de EU is vorig jaar met bijna een kwart gedaald ten opzichte van 2018. De daling was het grootst in landen met veel wind- en zonne-energie. Ook werd er in 2019 voor het eerst meer elektriciteit opgewekt met behulp van zonne-energie en windenergie dan met kolen. Dat blijkt uit de jaarlijkse analyse van de elektriciteitsproductie door Sandbag en Agora Energiewende. De wereldwijde malaise in de kolensector is daarmee ook in de EU voelbaar.

Ontwikkeling van elektriciteitsproductie door kolen, wind- en zonne-energie.

De productie van elektriciteit dor kolencentrales in de EU daalt al sinds 2002. De productie van elektriciteit door zon en windenergie stijgt al jaren. Inmiddels wordt er meer stroom opgewekt met behulp van wind- en zonne-energie dan door kolencentrales. Als de dalende lijn van kolen doorzet produceert windenergie alleen meer stroom dan kolencentrales. Sinds 2010 daalde de elektriciteitsproductie van kolencentrales met 10%.

De daling doet zich voor in alle landen van de EU, maar met name in landen met veel groene stroom. In Duitsland daalde de productie van kolenstroom met 58 TWh, waarvan 26 TWh steenkool en 32 TWh bruinkool. Daarmee zet ook de daling van bruinkool nu door. Bruinkoolcentrales stoten meer CO2 uit en hebben dus ook meer last van de gestegen CO2 prijzen. Uniper heeft inmiddels aangeven haar Duitse steenkoolcentrales in 2025 te willen sluiten.

Foto: Erik Olaerts (cc)

Energietransitie in de geest van Jan Schaefer

COLUMN - Wat ligt er meer voor de hand dan de lessen van de stadsvernieuwing ter harte te nemen nu we voor een vergelijkbare opgave staan om in Nederland miljoenen huizen te verduurzamen en van nieuwe energie- en warmtebronnen te voorzien?

Zo rond 1970 lagen de meeste gemeentelijke binnensteden er beroerd bij. Grote delen van de woningvoorraad in en rondom de centra dateerden van eind negentiende, begin twintigste eeuw en stonden zo ongeveer op instorten. Ze waren met hun houten vloeren en eensteensmuren gehorig, tochtig en vochtig. Bovendien waren ze gebouwd in de tijd van paard en wagen en niet berekend op parkeren voor de deur.

In Amsterdam waren, aldus onderzoek van de gemeente, 25.000 woningen zonder meer rijp voor de sloop, en moesten er meer dan 100.000 totaal gerenoveerd worden. Bijna de helft van de Amsterdammers zou daardoor moeten verhuizen. Vergelijkbare geluiden klonken op uit stadhuizen elders in het land. Grote delen van de binnensteden van Arnhem, Deventer, Tilburg, Utrecht, Dordrecht, Zwolle en Groningen waren verzamelingen bouwvallen. Het land stond voor een ongekende verbouwing, zoveel was duidelijk.

Er was – onder stedenbouwkundigen – ook consensus over wat er moest gebeuren. De filosofie van ruimte, lucht en licht, waarmee na de oorlog overal buitenwijken met flatgebouwen in het groen waren opgetrokken, moest nu op de oudere delen van de stad worden losgelaten. Cityvorming heette dat in het jargon, wat in het kort neerkwam op massale sloop, ruimte voor wegen en compacte gestapelde bebouwing. Met vette viltstiften werden er hele nieuwe stadsdelen op de kaart getekend.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Volgende