Alles moet anders

Hoe moet je een boek recenseren dat geboren is uit onvrede met ‘de staat en de ontwikkeling van het Nederlandse recensielandschap’? Merlijn Olnon, oprichter en hoofdredacteur van De Nederlandse Boekengids (dNBg), mist recensies die ‘niet alleen gaan over de inhoud van de besproken boeken maar bovendien over de plaats en het belang (of het gemis daaraan) van boeken binnen oeuvres en genres, in de boekencultuur in bredere zin en zelfs in de wereld daarbuiten.’ Met het voorbeeld van The New York Review of Books voor ogen begon Olnon, eerder boekhandelaar en redacteur van De Gids, in 2015 met de uitgave van dNBg,  een tijdschrift voor boekenessays, de bredere, dieper gaande, meer gedegen variant van die magere recensies die overgebleven zijn in een verschralend boekenlandschap. Nu heeft Olnon vijfentwintig van die essays uit de periode 2017-2022 gebundeld onder de titel Alles moet anders. Ik heb alle begrip voor klachten over hedendaagse recensies, vooral voor het bijzonder smalle, weinig diverse en afnemende aanbod van boekbesprekingen in onze kranten en tijdschriften. Maar een boekenessay naar aanleiding van een bundel met vijfentwintig boekenessays over een brede range van onderwerpen (economie, politiek, cultuur, geschiedenis) lijkt mij wat te veel gevraagd. Wel wil ik een paar interessante essays uit Alles moet anders bespreken die de titel van de bundel volledig recht doen. Vermogensongelijkheid Als eerste de bijdrage van Johan Heilbron over belastingen. Dat heet geen ‘sexy’ onderwerp te zijn, maar Heilbron maakt van zijn vergelijking van de vermogensongelijkheid in de Verenigde Staten en Nederland een bijzonder spannend verhaal dat ik alle belastingbetalers kan aanbevelen. Nederland wijkt qua ongelijkheid niet af van de VS, is de conclusie. Het boxenstelsel is regressief, bevoordeelt de rijken die daarbovenop ruime mogelijkheden hebben om ook nog belasting te ontwijken. Daarbij helpt een ‘belastingontwijkingsindustrie’ die gesteund wordt door een ‘gecompromitteerde economische wetenschap’. Het klinkt stevig, maar Heilbron maakt het waar aan de hand van de geschiedenis van het belastingstelsel zoals beschreven in de boeken van Gabriel Zucman en Emmanuel Saez en voor Nederland door de socioloog Nico Wilterdink die, ‘ruim vòòr Piketty’, merkt Heilbron op,  in 1984 zijn proefschrift Vermogensongelijkheid in Nederland publiceerde. Waar blijven de voorstellen om ons belastingstelsel nu eindelijk eens rechtvaardiger in te richten? Groei als maatstaf Wat ook al jaren volgens velen anders moet op economisch gebied is de maatstaf van het bbp (bruto binnenlands product) die ondanks alle kritiek nog steeds centraal staat in alle economische plannen. Paul Teule, oud-medewerker van Sargasso, wijdt aan de hand van onder meer The Growth Delusion van David Pilling een uitgebreide beschouwing aan dit ‘meest bekritiseerde statistiekje in de geschiedenis’. De definitie van het bbp is uitsluitend gericht op financiële groei en houdt op geen enkele manier rekening met kosten die mens en milieu moeten dragen. Veel noodzakelijke arbeid, zoals huishoudelijke arbeid, blijft buiten schot. De berekeningen blijven daarnaast ‘boekhoudkundig in gebreke: het bbp geeft slechts de resultatenrekening weer en niet de balans.’ De economie verdient beter, maar waarom blijft deze met name voor het milieu schadelijke maatstaf toch nog steeds in gebruik nadat er al vanaf het begin kritiek op is geweest? In alle economisch relevante gremia, nationaal en internationaal, wordt al sinds de jaren zeventig nagedacht voor alternatieven. Teule geeft het voorbeeld van een Tweede Kamercommissie onder leiding van toenmalig Kamerlid Grashoff (GroenLinks) die ook niet verder kwam ‘uit angst om aan de economische groei te komen’. De vraag of economische groei wel zo goed is kwam niet aan de orde. ‘Het is wonderlijk om te zien hoe zoveel denkkracht uiteindelijk niet leidt tot een radicale herijking van ons economisch systeem, terwijl het feit dat ongebreidelde bbp-groei in een eindig ecosysteem onmogelijk is toch een no brainer zou moeten zijn,’ schrijft Teule in 2018. Het is jammer dat hij Jason Hickels Minder is meer nog niet kende. Hickel noemt verschillende alternatieve standaarden, bijvoorbeeld de Index of Sustainable Economic Welfare en de Genuine Progress Indicator, die inmiddels welwillend zijn ontvangen door regeringsleiders in Nieuw Zeeland, Schotland en IJsland, toevallig (?) allemaal vrouwen. Even een tussentijds kritiekpuntje op het boek. De bijdragen zijn niet gedateerd. Ik kon alleen via de site van dNBg achterhalen dat Teule zijn essay heeft geschreven voordat het boek van Hickel uitkwam. Leesvaardigheid Als er iets om verandering schreeuwt is het wel het het lees- en literatuuronderwijs op scholen. Yra van Dijk en Marie-José Klaver hebben in verschillende publicaties de problemen op heldere wijze in kaart gebracht. Zie de vierdelige serie over de leescrisis in De Groene, onder meer over de ‘opleuking’ van de leesdidactiek. Het is volgens de auteurs ‘verwaarlozing vermomd als bescherming’ met ernstige gevolgen voor de taalvaardigheid en de intellectuele ontwikkeling van de nieuwe generatie. In Alles moet anders is een essay opgenomen over pulplectuur in het onderwijs. Van Dijk en Klaver: ‘Literatuur lezen leert je hoe je betekenis kunt geven aan de wereld. Hoe je gevoelens, relaties, lichamen maar ook maatschappelijke verhoudingen kunt begrijpen en hoe je er een taal voor kan vinden. Het is de sleutel tot een volwassen, ethische en zelfreflectieve houding zonder (of in elk geval met zo min mogelijk) vooroordelen. Pulp doet het tegenovergestelde.’ Helaas zwichten nog vele ouders en onderwijzers voor de commerciële belofte van ‘leesplezier’. ‘De onverschilligheid jegens kwaliteit en het propageren van pulp in het onderwijs vergroot op deze manier de ongelijkheid tussen leerlingen.’ Op een enkele uitzondering na kan Merlijn Olnon met Alles moet anders geen onverschilligheid jegens de kwaliteit verweten worden. Naast bovengenoemde bijdragen bevat het boek onder meer degelijke essays over de geschiedenis van het neoliberalisme, ‘rouwen’ in het klimaatdenken, vrouwen en extreemrechts, de cancelcultuur, de #MeToo beweging, de kracht van het woord in de antiracismebeweging, eigentijds cynisme in de literatuur, het spreken en zwijgen van meisjes in de oudheid en de geschiedenis van de emancipatie van autisten. Waardevolle stukken, ook over onderwerpen die je niet dagelijks in de krant tegenkomt. Het boek is wat mij betreft daarom een mooie aanbeveling voor de alternatieve recensiecultuur van De Nederlandse Boekengids. Alles moet anders, samengesteld door Merlijn Olnon. Uitgeverij Mazirelpers i.s.m. De Nederlandse Boekengids. 252 pagina's. Prijs: € 24,99 [foto: Boekhandel Waanders in de voormalige Broerenkerk, Zwolle]

Foto: © Schermafbeelding VPRO website Zomergasten met Sandra Phlippen

Zomergasten 2022 met Sandra Phlippen

“Een nieuw perspectief op welvaart waarin klimaat en welzijn centraal staan, is een leidraad in mijn filmavond”, schrijft Sandra Phlippen, VPRO’s Zomergast van komende avond.

Waar moeten we Sandra Phlippen, hoofdeconoom bij ABN Amro, van kennen? Ze schreef columns voor het AD en nu voor het FD (Financieele Dagblad). Verder kunt u haar op televisie gezien hebben als gast bij Nieuwsuur, Buitenhof, Op1 en in recent verleden ook bij RTL Late Night en Jinek. Of u heeft haar gehoord op de radio bij, onder andere, BNR Nieuwsradio.

Ze is volgens de VPRO een gewaardeerde gast in die programma’s omdat ze een ‘talent voor klare’ taal heeft. Anders gesteld (in 5 redenen om naar haar te kijken): ‘Ze maakt de economie behapbaar’.

Dat brengt ons op de hamvraag. Waarom lijkt het een natuurwet te zijn dat bij schaarste de prijzen omhoog vliegen? Een gek voorbeeldje: stel het lukt de veestapel te halveren, hoe duur gaat dan een pondje rundergehakt worden? Kan Sandra Phlippen daar de tanden eens inzetten?

Behalve economische vraagstukken komt wellicht de klimaatproblematiek ook aan de orde. Phlippen is van mening dat ‘de politiek z’n vingers niet durft te branden aan een eerlijk verhaal’ en dat ‘de financiële wereld een sleutelrol spelen in de klimaattransitie’.

Lezen: Mohammed, door Marcel Hulspas

Wie was Mohammed? Wat dreef hem? In deze vlot geschreven biografie beschrijft Marcel Hulspas de carrière van de de Profeet Mohammed. Hoe hij uitgroeide van een eenvoudige lokale ‘waarschuwer’ die de Mekkanen opriep om terug te keren tot het ware geloof, tot een man die zichzelf beschouwde als de nieuwste door God gezonden profeet, vergelijkbaar met Mozes, Jesaja en Jezus.

Mohammed moest Mekka verlaten maar slaagde erin een machtige stammencoalitie bijeen te brengen die, geïnspireerd door het geloof in de ene God (en zijn Profeet) westelijk Arabië veroverde. En na zijn dood stroomden de Arabische legers oost- en noordwaarts, en schiepen een nieuw wereldrijk.

Quote du jour | Authoritarianism

QUOTE - Authoritarianism is defeated by offering people the lives they want to live (not by prosecutors, scandals, judges, or celebrity tweets). So. How do we defeat authoritarianism? If you understand all the above, it’s pretty simple: offer people a sense of meaning, purpose, dignity, self-worth, community, belonging, optimism again. Craft a social contract made of public goods whose goal is to endow people with all the above. Nothing else is going to work — you might “bring down” one strongman, but broken people are seeking strength, and they’ll just turn to the next one.

Foto: Patrick Rasenberg (cc)

De markt is geen natuurverschijnsel

COLUMN - door P.J. Cokema

Ik ben voor een vrije markt, maar als die compleet losstaat van de realiteit moet je ingrijpen

Aldus de Belgische premier De Croo.

De Croo is lid van Open VLD, door de een vergeleken met “de VVD, al zijn er ook raakvlakken met D66”, door een ander bestempelt als “veel meer D66 dan VVD (…) zelfs iets linkser dan D66”. Volgens de VVD zelf is de VVD “op de meeste gebieden een rechtse partij”. Maar dat terzijde….

Ook de Belgische regering heeft besloten welke maatregelen genomen gaan worden om de energierekening minder hoog te doen uitvallen. De Croo ziet ook graag extra maatregelen om de energieproducenten aan te pakken, want…

onderliggend is er een ander probleem: de groothandelsgasmarkt is totaal irrationeel geworden. De prijzen die je nu ziet, reflecteren een schaarste op de markt, maar die schaarste is er niet

Hij pleit, op Europees niveau, voor het afromen van overwinsten van energieproducenten. Daarnaast wil hij laten bekijken of in Europees verband gezamenlijke aankoop van gas mogelijk is en of er een prijsplafond kan worden ingesteld.

Er komt een tijdelijke verlaging van btw op elektriciteit en gas van 21% naar 6%. Voor diesel en benzine worden de accijnzen verlaagd met 17,5 cent per liter.
De prijs van treintickets wordt bevroren zodat een geplande prijsverhoging in juni niet doorgaat.

Foto: 7C0 (cc)

Herfst, Sinterklaas en de pandemie

“Zie de maan schijnt door de bomen…” zongen wij vroeger als rond half november Sinterklaas weer in het land was. Maar voor kinderen moet deze tekst onwaarschijnlijk overkomen. Veel bomen staan immers nog vol in het blad en vertonen zelfs nauwelijks herfstkleuren ?!

Anno 2005, ook op 10 november,  blogde voormalig Sargasso redacteur Carlos over een verwarrende herfst. “Door het hele land worden jonge eendjes, futen en zwanen gesignaleerd. Vlinders vliegen half november nog volop rond en bezoeken bloemen die al voor de tweede of derde keer in bloei staan.”

Late herfst

25 november 2019: “Als de Sint in het land is hebben de meeste bomen hun blad normaal inmiddels verloren. Dit jaar is dat anders. Door stabiel warm herfstweer zit er nog relatief veel blad aan de bomen.” (MaxVandaag)

31 oktober 2021: Door de warme herfst dartelen er nog steeds veel dagvlinders rond (Tubantia).

Dat was, en is nog steeds, te volgen via de Natuurkalender, een fenologisch waarnemingsprogramma dat de effecten van de klimaatverandering op jaarlijks terugkerende natuurverschijnselen in kaart brengt. Een initiatief van de Leerstoelgroep Milieusysteemanalyse van Wageningen University en het VARA-radioprogramma Vroege Vogels, dat in 2001 van start ging.

Stelling 1: Oh, het gaat dus al jaren zo. Heel gewoon, niets aan de hand.

Lezen: Het wereldrijk van het Tweestromenland, door Daan Nijssen

In Het wereldrijk van het Tweestromenland beschrijft Daan Nijssen, die op Sargasso de reeks ‘Verloren Oudheid‘ verzorgde, de geschiedenis van Mesopotamië. Rond 670 v.Chr. hadden de Assyriërs een groot deel van wat we nu het Midden-Oosten noemen verenigd in een wereldrijk, met Mesopotamië als kernland. In 612 v.Chr. brachten de Babyloniërs en de Meden deze grootmacht ten val en kwam onder illustere koningen als Nebukadnessar en Nabonidus het Babylonische Rijk tot bloei.

Foto: the Italian voice (cc)

Schaadt een obsessie met spelling de economie?

COLUMN - In de ogen van sommigen bestaat het vak Nederlands alleen om mensen te helpen voorbij de personeelsfunctionaris te geraken. Bij Nederlands leer je om “ik word” te schrijven in plaats van “ik wordt”, want als je ooit onverhoeds dat laatste schrijft in een sollicitatiebrief, gooit de afdeling Human Resources je brief zo in de prullenbak.

Dat vermoeden wordt nu bevestigd door Gentse economen: inderdaad worden cv’s terzijde gelegd als er spelfouten in werden gemaakt. In een experiment kregen mensen die verantwoordelijk waren voor het aannamebeleid van bedrijven brieven voorgelegd van door de onderzoekers verzonnen kandidaten. Sommigen kregen een cv zonder spelfouten, anderen dezelfde brief met 2 of met 5 van zulke fouten. Hoe meer fouten een cv bevatte, hoe groter de kans dat het terzijde werd gelegd. Het onderzoek staat hier.

Inheemse naam

Wat moeten we met zulke bevindingen? In het persbericht van de Universiteit Gent en in een nieuwsbericht dat de VRT van dat persbericht maakte, werd meteen een boodschap voor kandidaten gedestilleerd. Zie je wel, je moet goed opletten tijdens de les spelling, anders kom je nooit aan een baan. Het gedrag van die personeelsfunctionarissen wordt daarmee beschouwd als een natuurverschijnsel: zij denken nu eenmaal dat je incompetent bent en niet communicatief als je niet spelt volgens het Groene Boekje, dus je past je maar aan. Stijn Baert, de professor onder wiens supervisie het onderzoek werd uitgevoerd zegt in het bericht van de universiteit ook expliciet:

Foto: David Sanz (cc)

Minderheidsregering Zweden mogelijk hersteld

Maandag viel de minderheidsregering van de sociaaldemocratische premier Löfven over liberalisering van de huren. Löfven wilde huisbazen toestaan markttarieven te vragen voor nieuwe huurappartementen. Dat zou projectontwikkelaars moeten stimuleren om meer te bouwen. Ook in Zweden is er een tekort aan huurhuizen. Maar juist op het punt van de huren had de Vänsterpartiet (Linkspartij, vgl. de Nederlandse SP) een rode lijn getrokken in ruil voor gedoogsteun. Met de nieuwe huurplannen overschreed Löfven de grens die door de gedoogpartij was getrokken. Een motie van wantrouwen van de extreemrechtse Zweden Democraten kreeg daarom ook de steun van links. Woensdag gloorde er weer enige hoop voor Löfven toen zijn bondgenoten in de Centrumpartij aankondigden dat ze het omstreden voorstel voor huurhervorming willen laten vallen.

De Zweedse politiek lijkt sinds enkele jaren gegijzeld door de Zweden Democraten. Na de verkiezingen in de herfst van 2018 volgde een uiterst moeilijk proces van coalitievorming. Dat eindigde begin 2019 met de vorming van een minderheidsregering van sociaaldemocraten en de groene Miljöpartiet op basis van een neoliberaal regeringsprogram dat twee centrumrechtse partijen hadden afgedwongen voor hun steun. Plus de noodzakelijke gedoogsteun van de Vänsterpartiet die overigens volgens datzelfde regeringsprogramma, het Januari-akkoord, geen enkele invloed op de regering zou mogen hebben. En dat alles om te voorkomen dat extreemrechts zou kunnen regeren.

Doe het veilig met NordVPN

Sargasso heeft privacy hoog in het vaandel staan. Nu we allemaal meer dingen online doen is een goede VPN-service belangrijk om je privacy te beschermen. Volgens techsite CNET is NordVPN de meest betrouwbare en veilige VPN-service. De app is makkelijk in gebruik en je kunt tot zes verbindingen tegelijk tot stand brengen. NordVPN kwam bij een speedtest als pijlsnel uit de bus en is dus ook geschikt als je wil gamen, Netflixen of downloaden.

Lezen: De wereld vóór God, door Kees Alders

De wereld vóór God – Filosofie van de oudheid, geschreven door Kees Alders, op Sargasso beter bekend als Klokwerk, biedt een levendig en compleet overzicht van de filosofie van de oudheid, de filosofen van vóór het christendom. Geschikt voor de reeds gevorderde filosoof, maar ook zeker voor de ‘absolute beginner’.

In deze levendige en buitengewoon toegankelijke introductie in de filosofie ligt de nadruk op Griekse en Romeinse denkers. Bekende filosofen als Plato en Cicero passeren de revue, maar ook meer onbekende namen als Aristippos en Carneades komen uitgebreid aan bod.

Foto: Floris van Halm (cc)

Geen herstel maar hervorming na deze crisis

Steeds meer politici en belangenverenigingen roepen om een ‘nationaal herstelplan’. Dit suggereert dat de huidige crisis plotseling zaken heeft geschaad die ook gemakkelijk hersteld kunnen worden. Koen Frenken (hoogleraar Innovation Studies aan het Copernicus Institute of Sustainable Development van de Universiteit Utrecht) ziet dat anders: het zijn vooral structurele ongelijkheden die door de coronacrisis groter werden. Om die aan te pakken zijn geen herstelplannen, maar hervormingen nodig.

De eerste ongelijkheid die door de crisis sterk toenam, is de scheefgroei op de arbeidsmarkt tussen vast en flex: een afnemend aandeel van vast heeft een grote mate van zekerheid van werk, inkomen en pensioen, terwijl een toenemend aandeel van flex een onzeker bestaan kent. Deze scheidslijn is niet enkel economisch, maar ook sociaal, omdat flex veel vaker voorkomt onder vrouwen, migranten en laagopgeleiden. Het is duidelijk dat juist in de flex-groep de zekerheid van werk en inkomen sterk is afgenomen tijdens de crisis, en dat de steunmaatregelen voor deze groep niet altijd soelaas bieden.

Door onlineplatformen en vastgoed groeien verschillen

De tweede ongelijkheid betreft het grootbedrijf en kleine ondernemers. Een kleine groep van platformbedrijven (Microsoft, Amazon, Uber) groeide de afgelopen decennia sterk in omvang en winstgevendheid, zonder belasting af te dragen in de landen waar ze actief zijn. Daarmee samenhangend werd een steeds grotere groep van kleine bedrijven en zelfstandigen (in retail, reisbranche, taxi, media, uitgeverij) afhankelijk van deze platformen, met dalende inkomsten (en lonen) van dien. Daarnaast heeft de concentratie van vermogen uit vastgoed bij een klein deel van de bevolking jonge woningzoekenden sterk op afstand gezet en de tweedeling in steden (tussen wijken) en in het land (tussen Randstad en krimpgebieden) versterkt.

Foto: Rob Oo (cc)

Doomsday of de schade beperkt – De maatschappelijke gevolgen van Covid-19 in vier scenario’s

ANALYSE - door Sandra van Dijk en Marcel Canoy

In tijden van grote onzekerheid is het zoeken naar houvast. Ook wetenschappers weten vooral wat ze niet weten. We weten dat kwetsbare groepen disproportioneel hard getroffen worden, maar tasten in het duister of de schade tijdelijk is of permanent. Maar in al die onzekerheid is wel enige orde te scheppen door het schetsen van verschillende maatschappelijke scenario’s
.

De scenario’s maken we aan de hand van twee sleutelonzekerheden. De eerste sleutelonzekerheid is de mate waarin de samenleving en overheid er samen in slagen het virus in te dammen door effectief gedrag. Het indammen van het virus is cruciaal voor het herstellen van de economie. In het gunstigste geval gaat dat snel, en in de ongunstige prognoses duurt het tot dik in 2021 tot we van het virus af zijn.

De tweede sleutelonzekerheid is weerbaarheid. Een individu of een samenleving als geheel kan een meer of minder adaptief vermogen hebben om met onzekerheid en tegenslag om te gaan. Hangen we massaal in de touwen? Of proberen we er het beste van te maken of zien we zelfs nieuwe kansen voor een betere samenleving?

Vier scenario’s en vier archetypes

Lezen: Venus in het gras, door Christian Jongeneel

Op een vroege zomerochtend loopt de negentienjarige Simone naakt weg van haar vaders boerderij. Ze overtuigt een passerende automobiliste ervan om haar mee te nemen naar een afgelegen vakantiehuis in het zuiden van Frankrijk. Daar ontwikkelt zich een fragiele verstandhouding tussen de twee vrouwen.

Wat een fijne roman is Venus in het gras! Nog nooit kon ik zoveel scènes tijdens het lezen bijna ruiken: de Franse tuin vol kruiden, de schapen in de stal, het versgemaaide gras. – Ionica Smeets, voorzitter Libris Literatuurprijs 2020.

Lezen: Bedrieglijk echt, door Jona Lendering

Bedrieglijk echt gaat over papyrologie en dan vooral over de wedloop tussen wetenschappers en vervalsers. De aanleiding tot het schrijven van het boekje is het Evangelie van de Vrouw van Jezus, dat opdook in het najaar van 2012 en waarvan al na drie weken vaststond dat het een vervalsing was. Ik heb toen aangegeven dat het vreemd was dat de onderzoekster, toen eenmaal duidelijk was dat deze tekst met geen mogelijkheid antiek kon zijn, beweerde dat het lab uitsluitsel kon geven.

Foto: Peg Hunter (cc)

‘Het probleem is dat we het geld aan de vrije markt hebben overgelaten”

ACHTERGROND - De Britse econoom Ann Pettifor bepleit opnieuw een Green New Deal.

Ann Pettifor (Zuid-Afrika, 1947) was een van de weinigen die de economische crisis van 2008 zag aankomen. In 2006 publiceerde ze The Coming First World Debt Crisis. Toen de crisis daar was schreef ze met een kleine groep economen, milieuactivisten en ondernemers een Green New Deal, een  plan voor hervorming van de economie naar het voorbeeld van Roosevelt’s New Deal uit de jaren dertig. Maar in al het rumoer rond de financieel-economische crisis kreeg de verbinding die zij legde met de crisis in het ecosysteem erg weinig aandacht. Met als uitzondering de Europese Groene Partij, waar onder de bezielende leiding van de Belgische Europarlementariër Philippe Lamberts eveneens gewerkt werd aan een Green New Deal. Helaas had deze poging slechts beperkte invloed op het beleid van de nationale groene partijen.

In 2018 ontwikkelde Ann Pettifor een nieuw document onder de titel Green New Deal op verzoek van de Amerikaanse politica Alexandria Ocasio-Cortez. Zij wist hiermee voor een New York’s district een zetel in het Huis van Afgevaardigden te veroveren. De leiding van de Democratische Partij heeft haar Green New Deal inmiddels onderschreven.

Volgende